Trên sàn tập của Nhà hát Tuổi trẻ, nơi các diễn viên đang ngày đêm tập luyện, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với NSND Trần Ly Ly.
Tổng biên đạo múa - NSND Trần Ly Ly trong họp báo vở nhạc kịch "Lửa từ Đất"
Rất lâu rồi, từ sau Lễ khai mạc Lễ khai mạc SEA Games 31 được tổ chức năm 2022, chị mới tham gia một dự án lớn như Nhạc kịch Lửa từ Đất. Hẳn có một cơ duyên cho lần hợp tác này?
- Quả thực, đây là một nhân duyên. Tôi vốn rất yêu Hà Nội, từ năm 2022, sau sự kiện Lễ khai mạc SEA Games 31, tình yêu Hà Nội trong tôi còn trở nên đặc biệt thiêng liêng. Cách đây chừng một năm, NSƯT Cao Ngọc Ánh và tôi từng chia sẻ với nhau về mong ước làm một điều gì đó cho Hà Nội, những tác phẩm nghệ thuật đủ tầm cho mảnh đất này. Thế rồi khi khi nhận được lời mời tham gia dự án Nhạc kịch Lửa từ Đất mà chị Ánh làm Tổng đạo diễn, tôi xem đó như một nhân duyên. Tôi nhận lời tham gia, bởi gặp được tình yêu dành cho Hà Nội trong vở nhạc kịch này.
Cách tiếp cận của chị để tạo ra ngôn ngữ nghệ thuật thông qua vũ đạo cho vở diễn này như thế nào?
- Ngay khi tiếp cận kịch bản văn học, tôi rất thích tiêu đề tác phẩm mà biên kịch Lê Quý Hiền đặt: Lửa từ Đất. Theo anh, "lửa" tượng trưng cho ngọn lửa cách mạng, "đất" chính là nhân dân. Tiêu đều đã bao quát toàn bộ tinh thần tác phẩm. Từ kịch bản văn học đó, tôi tiếp tục đưa tư duy của mình vào, với một cách tiếp cận đa chiều hơn. Với tôi, mỗi tác phẩm là một thử thách của người nghệ sĩ, là cơ hội tìm tòi cách tiếp cận, cách thể hiện để cho ra được ý chung của một tổng thể, nhưng cũng có cá tính sáng tạo của từng cá nhân trong đó có mình. Mình được giao phần việc nào thì cá tính sáng tạo của mình cần làm nổi bật lên để tạo ra sự khác biệt.
Là Tổng biên đạo của vở nhạc kịch, tôi phụ trách những màn chính, các đại cảnh trong vở diễn. Với tôi, múa có một ngôn ngữ đặc biệt. Từ tư duy của kịch bản văn học tôi đã triển khai ý tưởng tạo hình về tâm lý, tâm hồn và bối cảnh. Sử dụng các chuyển động trong múa, các tổ hợp chất liệu để hợp thành nội dung muốn chuyển tải.
Trong vở nhạc kịch này, tôi không dùng múa một cách đơn thần mà dùng những chuyển động của múa để thế hiện ý. Tôi sử dụng ngôn ngữ đương đại và tư duy đương đại để thể hiện tinh thần thời đại trong vở nhạc kịch này.
NSND Trần Ly Ly đưa ngôn ngữ hình thể vào nhạc kịch "Lửa từ Đất"
Một hình dung cụ thể hơn trong cách sử dụng múa để tả ý mà chị áp dụng?
-Trong Nhạc kịch Lửa từ Đất, bên cạnh lớp khai từ là hai màn chính, trong màn 2 của vở diễn có phân đoạn trong tù, nơi những người tù cách mạng bị tra tấn dã man. Tôi không tả một sự đánh đập thật mà tất cả những điều ấy được thể hiện bằng tưởng tượng. Các diễn viên trên sân khấu phải bằng các động tác múa thể hiện được một cái vô hình nào đấy đang tác động đến mình chứ không sử dụng những con người, vũ khí cụ thể.
Muốn làm được điều này, từng diễn viên phải nắm rõ nội tâm của các nhân vật. Trong nhà tù thực dân, mỗi người đại diện cho một tầng lớp trong xã hội. Vậy làm sao để thể hiện cho ra được nội tâm đó của từng con người, trong đó có cả những người đại diện cho tầng lớp trí thức, lại có những người làm công nhân, nông dân, giang hồ…
Sự nhen nhóm của ngọn lửa từ bên trong mỗi con người chính là chất xúc tác tạo nên hình tượng của những đại cảnh múa mà tôi xử lý. Dù bị xiềng xích ở các nơi khác nhau nhưng bởi có chung một ý chí nên tạo thành một tập hợp đang cùng nhau chiến đấu vì lý tưởng.
Với cách thể hiện hoàn toàn mới, người xem sẽ nhận thấy nó không hề giống với hình dung thông thường về một nhà tù. Vẫn nhìn ra nhà tù đấy, nhưng sự ước lệ của sân khấu, của không gian tưởng tượng được tạo ra từ các chuyển động cơ thể sẽ kích thích tưởng tượng của khán giả. Nghệ thuật múa là nghệ thuật ẩn dụ, từ hình ảnh giúp liên tưởng đến những cái cao hơn.
Từ chuyển biến nội tâm mà ra chuyển động múa, lại vẫn phải đảm bảo bố cục, trật tự, lớp lang sân khấu… chị bằng cách nào để giúp các diễn viên làm được điều đó?
-Training nội lực. Chúng tôi đã phải làm điều đó liên tục trong mỗi buổi tập. Mỗi bạn diễn viên trong ekip có nền tảng khác nhau, mình phải thực hiện những huấn luyện đặc biệt. Về tư tưởng, về cách biểu đạt trong cơ thể, không phải ai cũng biết trước đó. Ngôn ngữ biểu đạt ít mà nhiều, khó, là thử thách cho biên đạo cũng cho chính các diễn viên. Điều này trong các trường gần như các bạn chưa được tiếp cận. Ví như, các bạn có thể được học về các khoảnh khắc, các chuyển động, các tạo hình nhưng đây là một vở nhạc kịch, yêu cầu cao hơn rất nhiều. Các bạn phải có một cách thể hiện khác. Cái nội lực, nội tâm yêu cầu đặc biệt về cảm xúc, và chuyển hóa ý chí, trí tuệ ấy thành moment, các khoảnh khắc. Chúng tôi hướng dẫn các bạn, dạy các bạn thể hiện khoảnh khắc, và chuyển hóa nội lực thành các chuyển động.
Từ góc độ Tổng biên đạo của vở diễn, tôi muốn tạo ra sự sáng tạo không cố định, cách làm việc này sẽ tối đa hóa sự sáng tạo của con người, của mỗi diễn viên, nhưng sau đấy khi tâm lý đã được định hình, cố định hóa cái tâm lý hóa một cách khoa học trong tiết tấu cũng như hình tượng, tạo sự biến chuyển từ bên trong .
Đây là một cách làm việc khó, nhưng ngôn ngữ thông thường nó không phải là tôi, tôi tự yêu cầu cao với tôi, đó mới là sáng tạo. Hơn nữa, khi mình đưa chính mình vào chế độ khó, mình sẽ không dẫm chân lên chính mình, không dẫm chân lên những người đồng nghiệp của mình.
NSND Trần Ly Ly: Chính trị không hề khô khan như chúng ta tưởng.
Các diễn viên của nhạc kịch Lửa từ Đất đã đáp ứng yêu cầu cao ấy như thế nào?
- Một diễn viên nhạc kịch đứng trên sân khấu phải đảm bảo các yếu tố: Diễn xuất, thanh nhạc và vũ đạo. Nhưng chỉ thế thôi chưa đủ, các bạn cần tập trung hơn nữa để lột tả được cảm xúc từ bên trong, nội tâm nhân vật. Thực sự, yêu cầu rất cao, nhưng tất cả các diễn viên đều đang rất cố gắng. Tôi hài lòng với sự cố gắng của các bạn.
Lửa từ Đất khai thác câu chuyện của chiến sĩ cách mạng Nguyễn Ngọc Vũ, cuộc đấu tranh của các tầng lớp nhân dân Hà Nội khi hoạt động Đảng vừa được thành lập. Với một đề tài mang màu sắc chính trị cách mạng như thế, nhiều người e ngại rằng, sẽ khó, bởi dễ rơi vào khô khan, khẩu hiệu?
- Đề tài chính trị hay chứ, thậm chí sẽ rất hay nếu bạn làm hay! Chính trị không hề khô khan như chúng ta tưởng. Nhiệt huyết của tinh thần cách mạng vô cùng đẹp đẽ. Và quan trọng là mỗi sáng tạo phải lột tả được tinh thần của những người con yêu nước. Tinh thần chính trị, cách mạng ấy là tinh thần yêu nước. Tôi tin rằng, trong trái tim của mỗi người dân ở bất kỳ quốc gia nào, đó chính là tình yêu nước. Nó luôn ngùn ngụt như thế, nhưng trong những giai đoạn, những thời khắc khác nhau sẽ có những biểu hiện khác nhau. Tình yêu ấy luôn chảy trong huyết quản mỗi con người, là tình yêu gia đình, yêu quê hương, yêu đất nước ... Nhiệm vụ của những người làm nghệ thuật là biểu đạt tinh thần ấy và hun đúc tinh thần ấy với lớp trẻ. Chính người nghệ sĩ cùng nghệ thuật sẽ tạo nên những lan tỏa tuyệt vời tinh thần chính trị cũng như lòng yêu nước đối với nhân dân
Nghệ thuật là một phương tiện biểu đạt nhanh nhất và sâu sắc nhất, chạm đến tâm hồn của khán giả. Tôi cho rằng, mọi chủ đề đều có thể hay và rất hay khi mình tạo ra cách biểu đạt giàu cảm xúc. Đặc biệt với nhạc kịch, một thể loại đánh vào tất cả các giác quan và cảm xúc của người xem.
Thông điệp lớn nhất mà chị và ekip muốn truyền tải qua vở nhạc kịch Lửa từ Đất?
-Với nhạc kịch Lửa từ Đất, đây chính là quá trình nhìn lại để hun đúc tinh thần yêu nước, tinh thần dân tộc và những con người quật cường của Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung. Tinh thần ấy vừa thiêng liêng, vừa đẹp đẽ. Nhưng thông qua vở diễn này, tôi cùng ekip sáng tạo và các diễn viên cũng mong muốn cho khán giả thấy khả năng của các nghệ sĩ Việt Nam trong quá trình tư duy, xây dựng những tác phẩm lớn, những vở nhạc kịch tầm vóc.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!
