“Thật không có gì tệ hơn chuyện có ai nói những câu nhảm nhí như: Cái đây muốn là tới và cướp hết tiền của đằng ấy” - M.I.A nói về một câu trong Paper Planes - “Nhưng nước Mỹ quá ám ảnh với tiền bạc nên tôi chắc họ sẽ hiểu điều đó”.
Lạc quẻ giữa âm nhạc đương đại
Ngay từ khi ra mắt album đầu tay, Arular, năm 2005, M.I.A đã được các nhà phê bình ở cả hai bờ Đại Tây Dương đánh giá cao. Album nhạc dance rộn ràng mang chủ đề nặng ký về xung đột, lấy cảm hứng từ chính cuộc đời của bố cô. Thế nhưng, dù Arular nằm trong Top 10 của hầu hết các nhà phê bình, album chỉ bán được 100.000 bản ở Mỹ. Phải tới Paper Planes, sự nghiệp của cô mới vọt lên tầm cao mới.
Paper Planes là một ca khúc pop xuất chúng với ba phút hấp dẫn không ngớt, gần như có thể nghe thấy trên mọi đài phát thanh vào năm 2008. M.I.A bắt đầu làm ca khúc tại London với DJ Switch và DJ Diplo - người vào thời điểm đó vẫn ít người biết đến và cũng chính nhờ Paper Planes, anh mới đột phá, liên tiếp có hit như Look At Me Now với Chris Brown hay C’Mon (Catch ‘Em By Surprise) với Tiesto và tạo dựng chỗ đứng như hiện nay.
Bìa đĩa đơn “Paper Planes” của M.I.AGiữa những giai điệu pop chiều tai đang thịnh hành khi đó, Paper Planes hoàn toàn lạc quẻ. Nó là kết quả tự nhiên của phong cách nghệ thuật hậu hiện đại có ý thức của M.I.A. Nó là ngã ba văn hóa, nơi M.I.A giải mã âm nhạc từ khắp nơi trên thế giới: Một chút nhịp soca của người Trinidad ở chỗ này, nhịp trống bhangra của Ấn Độ ở chỗ kia; một sample ca khúc cũ của The Clash vào đoạn này, lại một điệu nhạc nhảy ngắn Jamaica vào đoạn kia. Các mảnh ghép này được sáng tạo lại thành một chỉnh thể mới kỳ lạ do M.I.A làm kiến trúc sư trưởng. Thế nhưng, đằng sau giai điệu thoáng đãng, âm trầm mạnh mẽ, nhịp đập rộn rã này là cả một thông điệp lớn u ám, khắc nghiệt.
Hiện nay, Paper Planes nằm thứ hạng cao trong danh sách những ca khúc vĩ đại nhất mọi thời đại. Tuy nhiên, thời điểm ra mắt, nó vấp phải rất nhiều tranh cãi. Từ MTV tới MC David Letterman phải kiểm duyệt tiếng súng, nhiều người khác kêu gọi dán nhãn “phản cảm” hay thậm chí là cấm sóng ca khúc.
Không quá ngạc nhiên bởi Paper Planes toàn những câu chuyện xã hội đen, từ trốn cảnh sát biên giới, làm thị thực giả, nổ súng, cướp bóc,… Nghe có vẻ đáng lên án hơn cả là M.I.A cho một dàn hợp xướng những em bé hát những lời: “Cái đây muốn là tới và cướp hết tiền của đằng ấy”. Tất cả bị xen vào bởi những tiếng súng và tiếng máy đếm tiền kêu rổn rảng.M.I.A bị cáo buộc tôn vinh bạo lực và tội phạm - thậm chí là ủng hộ chủ nghĩa khủng bố.
Vậy điều gì khiến một ca khúc bị lên án như vậy được khán giả cổ vũ và được lịch sử tôn vinh? Bởi không ít người đã hiểu nhầm Paper Planes. M.I.A không nhằm mục đích ủng hộ hành vi chống đối xã hội mà ngược lại, đây là bức tranh châm biếm về những định kiến tiêu cực phổ biến về người nhập cư.
MV “Paper Planes”:
Luận án ba phút
Mọi việc bắt đầu từ khi M.I.A bắt tay vào làm album thứ hai Kala (2007). Cô rất muốn hợp tác với nhà sản xuất người Mỹ Timbaland nhưng đơn xin thị thực dài ngày của cô tới Mỹ liên tục bị từ chối. Chưa bao giờ có công bố chính xác về lý do chính phủ Mỹ làm khó một công dân Anh chưa từng có lịch sử phạm tội như M.I.A. Có tin đồn rằng đó là do vai trò của bố cô trong phong trào “Những con hổ Tamil”. Cũng có thể vì Mỹ không thích những thông điệp “nổi dậy” trong âm nhạc của cô. Hay như M.I.A nói là vì làn da tối màu và cái tên thật nghe lạ tai: Mathangi Arulpragasam? Hoặc có thể vì lý do cá nhân nào hoàn toàn không liên quan tới chính trị.
Dù thế nào thì trong suốt nhiều tháng chật vật, M.I.A vẫn chưa nhập cảnh Mỹ. Không khó để liên kết điều này với những câu đầu trong Paper Planes về trốn cảnh sát biên giới, sử dụng thị thực giả, bán ID giả,… Trong một cuộc phỏng vấn, M.I.A phàn nàn rằng các nhân viên biên phòng “luôn gây khó khăn cho tôi… và đó là lý do tôi viết Paper Planes, chỉ để tìm hiểu tại sao”.
Khi cuối cùng cũng sang Mỹ, cô sống tại khu của người Mỹ gốc Phi Bedford-Stuyvesant của Brooklyn, New York. Chính cuộc sống tại đây đã cho cô đoạn tiếp theo của Paper Planes: “Tôi nghĩ về việc sống ở đây, thức dậy mỗi sáng ở khu người gốc Phi. Tôi đi mua bánh ngọt ở gần chỗ ở và nghĩ thật không có gì tệ hơn chuyện có ai nói những câu nhảm nhí như: “Cái đây muốn là tới và cướp hết tiền của đằng ấy”. Mọi người không thấy dân nhập cư hay tị nạn có đóng góp gì cho văn hóa. Rằng họ chỉ là những con đỉa hút máu hay kiểu đó”.
“Paper Planes” là hồi đáp mạnh mẽ của M.I.A tới “Straight To Hell” của The ClashVà như thế, nhân vật hư cấu trong Paper Planes, với tất cả những hành vi ngoài pháp luật, là tên côn đồ hư cấu đại diện cho tất cả những định kiến về người da đen bị cho là đe dọa xã hội phương Tây. Nó châm biếm cũng như bức Trận chiến của những người nô lệ da đen trong hầm ban đêm của Alphonse Allais. Sự thật về nó hoàn toàn ngược lại: M.I.A biết họ, những tài xế sống trong những căn hộ tồi tàn, sau 20 giờ làm việc cật lực, họ mệt tới mức chỉ muốn về nhà nghỉ ngơi.
