Năm 2019, Federer đứng giữa sân đấu ở Basel, Thụy Sĩ, trong cơn mưa vàng của kim tuyến và những giọt nước mắt lăn dài trên má. Cảm xúc bộc lộ tự nhiên sau chiến thắng áp đảo tại trận chung kết giải Swiss Indoors - giải đấu quê nhà nơi anh từng là cậu bé nhặt bóng. Nhưng khoảnh khắc đó dường như còn vẽ ra một viễn cảnh ngày càng rõ ràng rằng, ở tuổi 38, những giây phút như vậy trong sự nghiệp quần vợt chuyên nghiệp của anh có thể không còn nhiều.
Thực tế, chiếc cúp đó là danh hiệu cuối cùng Federer giành được. Các chấn thương khiến ba năm cuối sự nghiệp trên Tour của anh bị ảnh hưởng nghiêm trọng, trước khi Federer giải nghệ vào tháng 9/2022.
Federer (áo đỏ) mừng vô địch Swiss Indoors lần thứ 10 trong sự nghiệp vào ngày 28/10/2019. Đây cũng là danh hiệu cuối cùng của anh trong sự nghiệp. Ảnh: AP
Federer, nay 44 tuổi, không bổ sung thêm danh hiệu nào vào bộ sưu tập gồm 20 Grand Slam đơn và hai huy chương Olympic. Nhưng anh vẫn là tay vợt kiếm tiền hàng đầu của làng quần vợt cho đến khi nghỉ hưu – và cả sau đó. Theo cập nhật vào tháng 8 của tạp chí Forbes, Federer hiện là tỷ phú với khối tài sản ròng 1,1 tỷ USD, phần lớn nhờ vào cổ phần đáng kể trong thương hiệu giày và trang phục thể thao Thụy Sĩ On, một công ty niêm yết công khai.
Federer có cha xuất thân từ một gia đình danh giá Thụy Sĩ và mẹ lớn lên ở Nam Phi, những người đều làm việc cho một công ty dược phẩm. Anh bắt đầu chơi quần vợt từ năm ba tuổi, trở thành tay vợt số một thế giới ở cấp độ trẻ. Sau khi chuyển sang chuyên nghiệp từ 1998, Federer tạo bước đột phá vào 2003 với chức vô địch đơn nam Wimbledon. Trong suốt 24 năm thi đấu tại ATP Tour, Federer có 310 tuần giữ vị trí số một thế giới ở nội dung đơn nam, giành 103 danh hiệu và thu về gần 131 triệu USD chỉ riêng tiền thưởng – đến nay vẫn là con số cao thứ ba trong lịch sử quần vợt, chỉ sau Novak Djokovic (189 triệu USD) và Rafael Nadal (135 triệu USD).
Thành công ngoài sân đấu của Federer thậm chí còn ấn tượng hơn, khi anh kiếm được khoảng 1 tỷ USD (trước thuế và phí đại diện) từ quảng cáo, xuất hiện công khai và các hoạt động kinh doanh khác trong sự nghiệp quần vợt. Con số này cao gấp đôi so với số tiền Djokovic hay Nadal thu về, cũng theo ước tính của Forbes. Với danh mục nhà tài trợ không ai sánh kịp, bao gồm nhiều thương hiệu đồng hành hơn một thập kỷ, Federer là tay vợt kiếm tiền hàng đầu thế giới trong 16 năm liên tiếp và vào 2020, dẫn đầu mọi môn thể thao với tổng thu nhập trước thuế ước tính 106,3 triệu USD.
Federer là một trong 7 VĐV đạt mốc thu nhập trước thuế 1 tỷ USD trong sự nghiệp khi còn thi đấu, cùng với ngôi sao bóng rổ Los Angeles Lakers LeBron James, các golfer Tiger Woods và Phil Mickelson, các cầu thủ bóng đá Cristiano Ronaldo và Lionel Messi, cùng võ sĩ quyền Anh Floyd Mayweather.
Federer thuộc nhóm 7 VĐV tỷ phú bên cạnh những tên tuổi như Jordan, Tiger Woods. Ảnh: Sunsport
Giờ đây, gần ba năm sau khi giải nghệ, Federer lại vào một nhóm hiếm có khác - trở thành một trong 7 VĐV cấp cao gia nhập CLB tỷ phú với tài sản ròng sau thuế và trừ đi các khoản nợ phải trả đạt ít nhất 1 tỷ USD. Người đầu tiên trong nhóm này cũng là một tay vợt, Ion Tiriac, nhà vô địch đôi nam Pháp Mở rộng 1970 và còn từng thi đấu khúc côn cầu cho tuyển Romania tại Thế vận hội Mùa đông 1964. Tiriac bắt đầu đầu tư sau khi Liên Xô tan rã, gia nhập danh sách tỷ phú năm 2007 và hiện có tài sản ước tính 2,3 tỷ USD, với các khoản đầu tư vào bất động sản, đại lý ô tô và dịch vụ tài chính.
Tiếp theo là huyền thoại bóng rổ Michael Jordan vào 2014, hiện có tài sản ước tính 3,8 tỷ USD. Và sau đó là huyền thoại Lakers Magic Johnson, với tài sản trị giá khoảng 1,5 tỷ USD, cùng cựu cầu thủ dự bị của Milwaukee Bucks là Junior Bridgeman, người sở hữu khối tài sản 1,4 tỷ USD khi qua đời vào tháng 3. LeBron James (1,2 tỷ USD) cùng Tiger Woods (1,3 tỷ USD) là hai VĐV duy nhất gia nhập CLB tỷ phú khi còn thi đấu.
Thành công kinh doanh của Federer bắt nguồn từ sức hút tiếp thị của anh. Danh mục nhà tài trợ được xây dựng cẩn thận, bao gồm các thương hiệu lâu năm như Lindt, Mercedes-Benz, Rolex và Moet & Chandon, đã giúp anh trở thành biểu tượng của sự sang trọng, hòa quyện với phong cách quần vợt thanh lịch và danh tiếng không tì vết.
"Tính cách và sự dễ mến của Federer chính là những điểm cộng lớn", Lisa Delpy Neirotti, Giám đốc Chương trình quản lý thể thao tại Đại học George Washington, nhận định. "Bạn có thể là một VĐV xuất sắc trên sân, nhưng không phải ai cũng thích bạn. Federer có phong thái lịch lãm. Anh ấy có ngoại hình ưa nhìn, rất lịch sự, tinh tế, và các thương hiệu của anh phản ánh điều đó".
Cú bắt tay với Uniqlo năm 2018 mang lại cho Federer 300 triệu USD đồng thời mở ra cơ hội cho anh đầu tư vào hãng giày On. Ảnh: AP
Federer đã tận dụng sức hút đó vào 2018 khi chia tay hãng Nike – nơi đã trả anh khoảng 150 triệu USD trong hai thập kỷ – để ký hợp đồng trang phục cùng thương hiệu Nhật Bản Uniqlo với giá trị được cho là 300 triệu USD trong 10 năm. Khi Federer còn hợp đồng với Nike, dựa trên điều khoản độc quyền thương hiệu, anh chỉ được phép quảng bá, sử dụng và nhận tài trợ từ hãng này cho cả quần áo lẫn giày thi đấu. Và vì Uniqlo không sản xuất giày quần vợt, điều này bỏ ngỏ một "hạng mục tài trợ trống" dành cho Federer. Anh liền nắm bắt cơ hội, hợp tác với On, một công ty có trụ sở tại Zurich.
Federer biết đến On khi vợ anh bắt đầu mang giày của hãng này, và anh nhanh chóng liên hệ với các nhà sáng lập David Allemann, Olivier Bernhard và Caspar Coppetti. Năm 2019, Federer bắt đầu giữ cổ phần trong công ty đang trên đà phát triển, bấy giờ tập trung vào giày chạy bộ. Anh không chỉ là nhà đầu tư thụ động, mà còn đồng ý giúp thương hiệu phát triển dòng giày quần vợt và dòng trang phục phong cách sống. Canh bạc này thành công chỉ sau hai năm khi On niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán New York năm 2021, trong đó Federer sở hữu khoảng 3% cổ phần. Công ty hiện có vốn hóa thị trường gần 15 tỷ USD, và cổ phiếu tăng 86% so với giá IPO, giúp giá trị cổ phần của Federer vượt hơn 375 triệu USD.
Marc Maurer, khi đó là đồng CEO của On, nói với Forbes năm 2023: "Roger là chất xúc tác. Chúng tôi muốn mở rộng cánh cửa và rõ ràng quần vợt là môn thể thao tiếp theo. Chúng tôi rất may mắn khi Roger cùng tham gia sứ mệnh đó với chúng tôi".
Federer đầu tư vào nhãn hàng giày và trang phục thể thao Thụy Sĩ On từ 2019. Ảnh: Tatler
Federer cũng đạt được lợi nhuận ấn tượng từ các khoản đầu tư khác. Năm 2013, anh đồng sáng lập công ty quản lý Team8 cùng người đại diện lâu năm Tony Godsick. Bốn năm sau, họ tạo ra Laver Cup, giải quần vợt đồng đội hàng năm giữa 6 tay vợt nam châu Âu và 6 tay vợt từ phần còn lại của thế giới. Sự kiện này, nay là một điểm dừng được ATP công nhận và thu hút các tay vợt tên tuổi, liên tục sinh lời – trừ năm 2023 khi cải thiện cơ sở hạ tầng – theo Sports Business Journal. Laver Cup năm nay, dự kiến diễn ra tại San Francisco, Mỹ vào tháng 9, được kỳ vọng vượt 20 triệu USD cả về tài trợ lẫn doanh thu vé và dịch vụ.
Federer có thể sớm có thêm một thành công khác. Năm 2021, anh tham gia vòng gọi vốn Series D trị giá 235 triệu USD cho NotCo, một công ty Chile phát triển thực phẩm từ thực vật. Vòng gọi vốn, có sự tham gia của các nhà đầu tư nổi tiếng như tay đua F1 Lewis Hamilton và tay trống nhóm Roots Questlove, định giá "startup" này ở mức 1,5 tỷ USD. Một năm sau, NotCo huy động thêm 70 triệu USD khi ra mắt một đơn vị cấp phép công cụ trí tuệ nhân tạo cho các nhà sản xuất thực phẩm khác theo mô hình kinh doanh B2B.
Federer đến nay đầu tư cổ phần với hơn 10 đối tác từ thời thi đấu, bao gồm hãng máy bay tư nhân NetJets, thương hiệu kính mắt Oliver Peoples và ngân hàng UBS – mua lại nhà tài trợ Credit Suisse của anh vào 2023. Trong số các điểm mạnh quảng cáo, anh vẫn phổ biến hơn hầu hết các tay vợt khác, với 43,5 triệu người theo dõi trên Facebook, Instagram và X - chỉ đứng sau Rafael Nadal với 51,6 triệu, theo cơ quan tiếp thị Two Circles. Trong ba năm qua, Federer đạt tỷ lệ tương tác 2,3% trên các nền tảng mạng xã hội, gần gấp đôi so với Djokovic (1,2%) và hơn gấp bốn lần Nadal (0,5%).
"Tôi nghĩ đế chế này sẽ trường tồn", Giáo sư Delpy Neirotti từ Đại học George Washington kết luận về giá trị quảng cáo của Federer. "Tôi nghĩ anh ấy sẽ có thể duy trì điều này".
Hoàng Thông (theo Forbes)
