Gần mười năm sống một mình ở Thượng Hải (Trung Quốc), cô gái 35 tuổi tên Triệu Ngọc đã chuyển từ trung tâm ra vùng cổ trấn Châu Gia Giác, thuê trọn một căn nhà 350m² còn nguyên trạng để tự tay biến đổi thành không gian sống và làm việc. Tầng hầm là xưởng sáng tác, ba tầng bên trên là bếp, phòng tiếp khách, góc trưng bày và nơi nghỉ. Cô giữ lại những bức tường trắng, các mảng thô mộc, rồi lần lượt đưa gần một trăm tác phẩm vào nhà. Căn nhà như một chiếc hộp rỗng được đổ đầy bằng nhịp thở của nghệ thuật và sinh hoạt.
Xung quanh là kênh rạch, thuyền con, hàng cây xanh mướt. Mỗi ngày, cô vẽ, chèo xuồng, tập bát đoạn cẩm, học nướng bánh, dọn dẹp nhà cửa, nói chuyện với chú mèo tên Einstein và quan trọng nhất là trò chuyện với bản thân. Cô nói rằng phụ nữ độc cư hôm nay không còn vì bất đắc dĩ hay cô độc. Đó là sự xác nhận giá trị bản thân và quyền lựa chọn cách sống thật với lòng mình.
Rời thành phố ồn ã
Triệu Ngọc, sinh năm 1990 tại Sơn Tây. Tốt nghiệp đại học, đi làm một thời gian rồi sang Paris học nghệ thuật, trở lại Thượng Hải tiếp tục con đường sáng tác. Tính đến nay Triệu Ngọc đã gần mười năm ở riêng. Triệu Ngọc rời khu trung tâm ồn ã, chuyển về Châu Gia Giác. Lý do rất giản dị: Thành phố lớn khiến người ta như chiếc máy không chịu dừng, giai đoạn giãn cách là cú ngắt nhịp để Triệu Ngọc hỏi lại mình rằng có nên sống chậm, sống gần thiên nhiên hơn không.
Triệu Ngọc thuê một căn nhà thô 350m². Không trần thạch cao, không dán ốp cầu kỳ. Không gian nguyên bản có trần cao, ánh sáng tràn vào từ nhiều hướng, một mặt nhìn thẳng ra mảng xanh của cây cối. Triệu Ngọc quyết định giữ lại cấu trúc ban đầu, sơn trắng toàn bộ tường, lắp nền gỗ cho khu ở, để tầng hầm cho việc làm điêu khắc, sơn, phun màu. Tất cả cải tạo đều cố gắng tiết kiệm và linh hoạt. Ngôi nhà như chiếc vỏ rỗng chứa sẵn nhịp thở. Triệu Ngọc lần lượt đưa gần một trăm tác phẩm của mình vào. Khi những bức tường trắng treo tranh, những góc nhà bày tượng, khi bàn làm việc đối diện khung cửa sáng, toàn bộ không gian dần mang khí chất riêng của chủ nhân.
Tầng hầm là lãnh địa của sáng tạo. Ở đó Triệu Ngọc thoải mái hắt màu, pha vật liệu, đục nắn khối tích. Các chất liệu tổng hợp, gốm, thạch cao, sắt thép đều có thể thử nghiệm mà không sợ vướng bận việc dọn dẹp. Bước lên tầng một, sàn gỗ ấm áp tạo ra cảm giác thân thiện. Tầng này là bếp và phòng ăn, cũng là nơi bạn bè ghé chơi, nấu nướng và trò chuyện. Tầng hai Triệu Ngọc đặt thêm một số tác phẩm cỡ vừa để tiện bày biện như một triển lãm mini luôn mở cửa với chính mình. Tầng ba là nơi ngủ nghỉ, đọc sách, nghe nhạc. Từ bất cứ góc nào Triệu Ngọc cũng có thể đi vài bước là chạm vào công việc. Cảm giác rõ nhất của mô hình sống kiêm làm việc là nhịp chuyển rất nhanh từ đời thường sang sáng tác. Triệu Ngọc rót ly trà, ngắm giàn cây một lát, rồi quay người ba bước là đã vào trạng thái làm việc.
Triệu Ngọc học và sống ở nước ngoài khá lâu nhưng trong sáng tác, nguồn mạch quê hương luôn trồi lên rất tự nhiên. Trên hành lang nhà hiện treo loạt tác phẩm như thể mọc ra từ bức tường, gợi nhớ cảm hứng bích họa cổ của quê Sơn Tây. Ở quê có rất nhiều di tích với mảng tường được vẽ tay hàng trăm năm, Triệu Ngọc muốn kết hợp điêu khắc và bích họa để kể tiếp câu chuyện của đá và vôi. Trên tường phòng khách là tác phẩm “Chiến Bào Đại Dương”, dáng dấp chiến bào Hy Lạp La Mã, biểu tượng cho khát vọng lên đường, không dừng lại. Ngay trước bàn làm việc Triệu Ngọc treo “Trong Nắng Gió Bay Lên – Vườn Lựu”. Ý tưởng đến từ những con hẻm Thượng Hải với các sào phơi vươn ra đường, quần áo phập phồng trong nắng. Từ một hình ảnh rất đời ấy, Triệu Ngọc nghĩ về chuyển động, về mùi nắng, về tiếng gió, về cảm giác được hong khô những sầu muộn.
Người phụ nữ 35 tuổi yêu hội họa
Triệu Ngọc yêu hội họa từ rất sớm. Thuở nhỏ người lớn trong nhà đều bận, Triệu Ngọc có nhiều giờ tự chơi, cặm cụi với bút chì và giấy vẽ. Một lần siêu thị tổ chức cuộc thi, Triệu Ngọc bất ngờ đoạt giải, nhận phiếu mua hàng năm trăm tệ (gần 2 triệu đồng). Mười tuổi Triệu Ngọc đã nghĩ sau này có thể vẽ suốt đời. Sau này Triệu Ngọc học bổ sung ở Học viện Mỹ thuật Trung ương rồi sang Paris vào Beaux Arts.
Bố Triệu Ngọc không phản đối con gái làm nghệ thuật nhưng luôn lo lắng. Ông bảo vẽ vời chỉ nên là sở thích, còn công việc thì phải ổn định. Lúc mới ra trường, gia đình sắp cho Triệu Ngọc thử làm ở công ty bất động sản cùng chị họ. Hằng ngày Triệu Ngọc mặc sơ mi trắng, váy công sở, đứng trước sa bàn nói như chiếc máy, dắt khách đi công trường. Bố nghĩ trải nghiệm ấy sẽ khiến Triệu Ngọc tự bỏ cuộc. Nhưng Triệu Ngọc tự vay bạn bè một khoản, vào Thượng Hải học tiếng Pháp rồi tự mình xin học ở Paris. Đã quyết tâm thì con đường dần mở.
Mối quan hệ giữa Triệu Ngọc và bố phản chiếu trong loạt “Ấm Trường Thọ”. Trên kệ sách có hai chiếc bình vàng, hình dáng là sự lai ghép giữa bình gốm Hy Lạp và ấm sắc thuốc Trung Hoa. Cảm hứng đến từ khoảnh khắc Triệu Ngọc phát hiện bố đứng nấu thuốc ở sân, hương thảo dược nồng nàn bốc lên làm Triệu Ngọc vừa thương, vừa bừng tỉnh ký ức gia đình. Trong mùi thuốc ấy như có cả những khúc mắc, những khoảng xa cách và điều thiện lành của nhà mình được làm dịu, dần tan. Triệu Ngọc còn làm những mảnh gốm nhỏ in lên đó đơn thuốc. Đồ vật trở thành phương thuốc chữa lành cho mối quan hệ hai chiều luôn quan tâm nhưng đôi khi không hiểu nhau.
Cuộc sống độc thân ở trấn cổ
Triệu Ngọc từng có triển lãm cá nhân “Lựu” ở Hồng Kông. Lựu và vả là hai thứ cây của tuổi thơ Triệu Ngọc. Bà ngoại và ông ngoại nuôi Triệu Ngọc nhiều năm, trong sân luôn có một gốc lựu trĩu quả. Mỗi lần Triệu Ngọc ghé, cụ cố lại mở chiếc hòm hồi môn, lấy ra trái lựu lớn nhất dành cho cháu. Sang Paris, mỗi khi thấy lựu ở chợ Triệu Ngọc lập tức nhớ mùi vườn cũ. Thế nên trong tranh, hình ảnh lựu xuất hiện rất nhiều như một sự tri ân một ngôi nhà đã qua.
Mười năm sống độc thân, Triệu Ngọc chuyển nhà nhiều lần. Ở Paris, Triệu Ngọc từng thuê gác xép chỉ hơn hai chục mét vuông, vốn là phòng dành cho người giúp việc từ thời Haussmann. Chỗ ấy vừa vặn đặt chiếc giường và cái bàn học nhỏ. Ở Thượng Hải, Triệu Ngọc từng ở khu rợp bóng ngô đồng nhưng phòng là kiểu gian chòi nằm trong hẻm, ít sáng. Bưu tá giao hàng mỗi lần đến đều gọi vui là đơn giao cho tầng hai rưỡi. Cảm giác như mình vừa là cư dân vừa là kẻ lữ hành. Triệu Ngọc nghiệm ra rằng mối quan hệ giữa con người và không gian cần thời gian để thuần phục lẫn nhau. Nhà ở cũng như bụi cỏ ngoài trời. Nó có sức sống và khí chất riêng, không ép buộc được. Nếu bạn kiên nhẫn, nó sẽ hợp tác, sẽ hóa thành một phần của mình.
Châu Gia Giác là trấn cổ bên nước, nhịp sống rất tự nhiên. Trên đường, tỷ lệ người và chó gần như ngang nhau. Ai cũng ăn mặc thoải mái, bước chậm, nói năng từ tốn. Mua thực phẩm chỉ cần lên xe đạp hoặc chạy chiếc xe điện nhỏ. Quán chợ đủ mùi khói bếp. Không khí dung dị ấy khiến Triệu Ngọc như hạ xuống một nấc. Ngoài giờ sáng tác, Triệu Ngọc cùng bạn bè chèo thuyền trên kênh, học nướng bánh ở lò địa phương, thi thoảng tập bát đoạn cẩm cho cơ thể vận động nhẹ nhàng. Việc ít giao tiếp xã hội không cần thiết cũng giúp Triệu Ngọc giữ năng lượng cho những cuộc gặp thật sự muốn gặp. Khi thả lỏng, Triệu Ngọc nhận ra mình có thể dùng đời sống để hiệu chỉnh sáng tác chứ không để sáng tác trói buộc đời sống.
Triệu Ngọc không thể hình dung một cuộc đời làm việc chín giờ đến năm giờ lặp lại y hệt trong mấy chục năm. Triệu Ngọc cũng biết mình không hợp với điều đó. Hiện tại Triệu Ngọc cố tình làm bớt đi nhiều thứ. Ít mua sắm, ít hẹn hò xã giao, ít nhảy việc, ít kỳ vọng người khác hiểu hết mình. Ngược lại, Triệu Ngọc chọn tập trung cao hơn vào vài mục tiêu quan trọng, ví dụ hoàn thiện một chuỗi tác phẩm dang dở, đọc kỹ lại một bộ sách về điêu khắc, học thêm kỹ thuật nung gốm. Mỗi thứ được làm đến nơi chốn sẽ nuôi lớn một mảnh của bản thân.
Sống một mình cho Triệu Ngọc đặc quyền thiết lập trật tự riêng của căn nhà. Không gian yên ắng giúp Triệu Ngọc nghe rõ tiếng nói của nội tâm. Triệu Ngọc chủ động xây nhịp ngày sống theo điều mình thấy cần, không bị áp lực bởi những khuôn mong đợi từ họ hàng hay xã hội. Triệu Ngọc cũng học cách chấp nhận rằng không phải điều gì cũng cần chứng minh. Chẳng hạn chuyện tuổi tác hay hôn nhân, Triệu Ngọc dừng so đo. Một khi rút bớt lời giải thích dành cho người khác, bạn sẽ có thêm thời gian giải thích cho chính mình. Cái được lớn nhất của đời sống độc cư là sự đối thoại kéo dài với bản thân. Đó là cuộc trò chuyện đôi khi ồn ào, đôi khi dịu, nhưng luôn thành thật.
Triệu Ngọc hiểu nhiều người khi nghĩ đến phụ nữ sống một mình vẫn thoáng lo lắng. Nhưng hôm nay độc cư đã có nghĩa khác. Nó không còn là kết cục vì lỡ nhịp hay vì bất lực. Nó là một chọn lựa có ý thức. Triệu Ngọc chọn nơi ở gần nước vì Triệu Ngọc muốn được nghe tiếng chèo khuấy và tiếng mưa rơi trên mặt kênh. Triệu Ngọc chọn căn nhà thô vì Triệu Ngọc muốn chính tay chắp ghép từng mảng đời lên tường trắng. Triệu Ngọc chọn để mèo nằm trên cửa sổ và Triệu Ngọc ngồi trước bàn, biết rằng chỉ cần ngoảnh lại là gặp cái Triệu Ngọc giữa bề bộn chất liệu. Tất cả đều là lựa chọn giúp Triệu Ngọc sống thật và làm việc tốt hơn.
Khi người ta hỏi rằng Triệu Ngọc có sợ cô đơn không, Triệu Ngọc đáp rằng Triệu Ngọc không cô đơn. Triệu Ngọc ở cùng mùi sơn khô, cùng tiếng rì rào của lá, cùng khay bánh vừa ra lò, cùng ký ức của những trái lựu đỏ tươi. Triệu Ngọc ở cùng cha mẹ mỗi khi mùi thuốc bắc thoang thoảng trên sân. Triệu Ngọc ở cùng những nhân vật từ tranh bước ra ngồi lặng trong phòng khách. Triệu Ngọc ở cùng chú mèo Einstein rất hay tò mò và thích chen vào khung hình. Một mình là trạng thái Triệu Ngọc tự chọn để mở rộng căn phòng bên trong của mình. Và Triệu Ngọc đang sống rất hạnh phúc với điều đó.
Cuối cùng, nếu phải rút một thông điệp cho chính mình và cho những cô gái đang cân nhắc sống riêng, Triệu Ngọc muốn nói thế này. Tự do không phải là bỏ đi mọi ràng buộc mà là học cách tự thiết kế ràng buộc phù hợp. Một khi bạn biết rõ điều gì nuôi dưỡng mình, hãy cho nó thời gian, cho nó không gian và giữ kỷ luật mềm để mỗi ngày lại gần hơn phiên bản bạn muốn. Ở tuổi 35, Triệu Ngọc bằng lòng với căn nhà 350m² đã đầy hơi ấm và vẫn còn nhiều chỗ trống chờ tác phẩm mới. Triệu Ngọc bằng lòng với một lịch sống có chèo thuyền, có bột mì, có bát đoạn cẩm, có vết sơn loang. Và Triệu Ngọc biết, mỗi buổi sáng mở cửa tầng hầm, Triệu Ngọc lại có thể bắt đầu một ngày mới bằng câu nói quen thuộc: Chào Triệu Ngọc, hôm nay chúng ta tiếp tục vẽ nhé.
