Năm đặc biệt của ngành khoa học và công nghệ Việt Nam

Sáng 26/12, Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức Hội nghị tổng kết công tác năm 2025, triển khai nhiệm vụ năm 2026. Hội nghị được tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến, kết nối tới 34 tỉnh, thành phố và các đơn vị trực thuộc Bộ.

Trong gần bốn giờ, các đại biểu đã nhìn lại một năm bản lề của ngành khoa học và công nghệ Việt Nam, thông qua các phát biểu và tham luận. Những chia sẻ tại hội nghị cho thấy hướng đi của ngành khoa học và công nghệ năm 2026 và những năm tiếp theo cũng dần hiện rõ.

Hội nghị tổng kết của Bộ Khoa học và Công nghệ có sự tham dự của Phó thủ tướng Nguyễn Chí Dũng, nguyên Phó thủ tướng Phạm Gia Khiêm, nguyên lãnh đạo Bộ qua các thời kỳ và đại diện các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, viện, trường trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Ảnh: Giang Huy

Phát biểu khai mạc, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng gọi 2025 là "năm đặc biệt", với những đổi mới thể chế bằng cả chục năm trước đó. Chỉ trong một năm, thể chế dành cho khoa học và công nghệ Việt Nam về cơ bản đã hiện đại, tương đương với các nước phát triển.

Theo ông, 2025 cũng đánh dấu sự thay đổi về tư duy phát triển, chuyển dịch từ mô hình dựa vào lao động giá rẻ, thu hút FDI và xuất khẩu sang phát triển dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây cũng là năm ba trụ cột này được đặt chung "một nhà", khi Bộ Thông tin và Truyền thông hợp nhất Bộ Khoa học và Công nghệ.

Bộ trưởng dành phần lớn thời gian nói về nhận thức, cho rằng mọi thay đổi đều bắt đầu từ cách nhìn nhận vấn đề, mà cốt lõi là các khái niệm. Trong 5 năm qua, cùng với sự vận động của ngành, nhiều khái niệm mới được hình thành và lan tỏa, qua đó làm thay đổi cách tư duy về ngành khoa học và công nghệ, về vai trò của Nhà nước và con đường phát triển đất nước trong kỷ nguyên số và kỷ nguyên tri thức.

Ông nhắc tới sự xuất hiện của khái niệm hạ tầng số, bước tiến của hạ tầng viễn thông. Hạ tầng số không chỉ là mạng, mà bao gồm hạ tầng dữ liệu, hạ tầng điện toán đám mây, hạ tầng tri thức AI, hạ tầng định danh và tin cậy số. Theo Bộ trưởng, cách tiếp cận này mở ra không gian phát triển mới, đưa ngành từ vai trò "bảo đảm kết nối" sang "kiến tạo không gian phát triển số" cho toàn xã hội và nền kinh tế.

Tương tự, bưu chính được tái định nghĩa, không chỉ là chuyển phát, mà trở thành mạng lưới kết nối vận tải, kho bãi, chuỗi cung ứng, thương mại điện tử và dữ liệu, trở thành hạ tầng logistics quốc gia trên nền tảng số.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại sự kiện.

Bộ trưởng cũng nhấn mạnh sự xuất hiện của khái niệm nền tảng số. Thay vì phát triển hệ thống riêng lẻ, nền tảng số dùng chung cho phép nhiều chủ thể cùng tham gia, tạo hiệu ứng lan tỏa và quy mô. Theo ông, chính khái niệm này làm thay đổi cách các bộ, ngành quản lý, cách doanh nghiệp phát triển sản phẩm và cách xã hội khai thác công nghệ.

Trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, khái niệm đổi mới sáng tạo cũng đánh dấu bước chuyển quan trọng về tư duy. Nếu trước đây khoa học thường được đánh giá qua đề tài và công bố kết quả nghiên cứu, thì nay, đổi mới sáng tạo đặt trọng tâm vào khả năng tạo ra giá trị mới, giải quyết các vấn đề thực tiễn và đóng góp cho tăng trưởng. Đây là bước chuyển từ làm khoa học để có tri thức sang làm khoa học để phát triển đất nước.

Cùng với đó, những khái niệm mới như hạ tầng tri thức quốc gia, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, chuỗi giá trị tri thức - công nghệ - thị trường, chủ quyền công nghệ, tự chủ công nghệ chiến lược, đặt hàng theo sản phẩm hay sandbox công nghệ dần được hình thành.

Bộ trưởng cũng đề cập tới chuyển đổi số như khái niệm làm thay đổi cách nhìn nhận việc ứng dụng công nghệ. Trong khi đó, khái niệm chính phủ số phản ánh một bước tiến sâu hơn trong nhận thức về quản trị nhà nước. Chính phủ số không chỉ là số hóa thủ tục hành chính, mà là Nhà nước vận hành dựa trên dữ liệu, ra quyết định dựa trên bằng chứng, phục vụ người dân một cách chủ động và cá thể hóa.

Khi nói về kinh tế số, Bộ trưởng cho rằng khái niệm này giúp nhìn lại vị trí của ngành công nghiệp ICT trong bức tranh phát triển quốc gia. Theo đó, đây không còn là một ngành kinh tế độc lập, mà trở thành hạ tầng và động lực cho mọi ngành, mọi lĩnh vực.

Các lĩnh vực tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, sở hữu trí tuệ và năng lượng nguyên tử cũng được tiếp cận theo tư duy mới, kiến tạo phát triển, thay vì chỉ quản lý và kiểm soát.

"Năm năm qua là quá trình hình thành một hệ quy chiếu phát triển mới cho Bộ và ngành khoa học và công nghệ", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhận định. Theo ông, 2025 không chỉ là mốc tổng kết một giai đoạn, mà là "bước chuyển về chất trong nhận thức và tư duy phát triển". Giờ là lúc ngành phải biến các khái niệm đó thành kết quả cụ thể để phát triển đất nước.

Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng phát biểu tại Hội nghị tổng kết năm 2025 của Bộ Khoa học và Công nghệ. Ảnh: Lưu Quý

Phó thủ tướng Nguyễn Chí Dũng đánh giá 2025 là năm đặc biệt đối với cả nước và ngành khoa học và công nghệ. Ông ghi nhận vai trò của Bộ trong triển khai Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, với khối lượng công việc rất lớn, lên tới 473 nhiệm vụ. Đến nay, Bộ đã cơ bản hoàn thành các nhiệm vụ được giao. "Có thể nói, đây là khối lượng công việc chưa từng có tiền lệ", Phó thủ tướng ghi nhận.

Theo ông, điểm nổi bật đầu tiên là đột phá trong xây dựng thể chế. Bộ đã tham mưu trình Chính phủ, Quốc hội thông qua nhiều luật, nghị quyết, đồng thời ban hành nhiều nghị định, thông tư hướng dẫn đi kèm. Đây là những văn bản pháp lý quan trọng, tháo gỡ rào cản, điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực, giải phóng tiềm năng sáng tạo cho đội ngũ trí thức, nhà khoa học, tạo nền tảng cho sự phát triển.

Vị thế và tiềm lực khoa học công nghệ quốc gia được nâng lên rõ rệt. 2025 là năm bản lề trong việc định hình tiềm lực công nghệ quốc gia, với việc Thủ tướng ban hành danh mục 11 nhóm công nghệ chiến lược và 35 sản phẩm công nghệ chiến lược.

Điểm nhấn thứ ba là sự chuyển biến trong tư duy quản lý nhà nước, khi chuyển từ tư duy quản lý cấp phát sang phục vụ kiến tạo, từ quản lý đầu vào sang quản lý kết quả đầu ra, lấy hiệu quả làm thước đo chủ yếu. Ông đánh giá đây là thay đổi lớn, phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.

Phó thủ tướng cũng thẳng thắn chỉ ra những hạn chế cần sớm khắc phục. Đóng góp của khoa học và công nghệ vào tăng trưởng đã cải thiện nhưng chưa tạo bứt phá. Một số nhiệm vụ triển khai còn chậm tiến độ. Hạ tầng số ở vùng sâu, vùng xa chưa đáp ứng nhu cầu thực tiễn, vẫn còn các điểm lõm sóng. Một số chính sách đã ban hành nhưng chưa đi vào cuộc sống, còn bất cập khi áp dụng, triển khai.

Phó thủ tướng Nguyễn Chí Dũng trao Huân chương lao động hạng ba cho Cục Chuyển đổi số quốc gia. Ảnh: Giang Huy

Theo Phó thủ tướng, nếu 2025 là năm hoàn thiện thể chế và chạy đà, 2026 phải là năm hành động và tăng tốc, hướng tới kết quả cụ thể. Ông đề nghị Bộ Khoa học và Công nghệ tập trung vào 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm: phát huy vai trò cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đưa thể chế vào cuộc sống; đầu tư cho hạ tầng và công nghệ chiến lược, nhân lực chất lượng cao; lấy doanh nghiệp làm trung tâm hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; gắn khoa học công nghệ với chuyển đổi số và Đề án 06.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định Bộ sẽ cụ thể hóa các chỉ đạo này vào chương trình hành động 2026. Ông nhấn mạnh Nghị quyết 57 đã đặt khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào vị trí trung tâm của mô hình tăng trưởng, coi đây là động lực xuyên suốt của phát triển kinh tế xã hội.

Theo Bộ trưởng, sau một năm triển khai, chuyển động của Nghị quyết diễn ra tương đối đồng bộ, rõ nhất ở tầng chính sách và thể chế. Việt Nam đã ban hành Luật Chuyển đổi số - luật đầu tiên trên thế giới về lĩnh vực này. Việt Nam cũng thuộc nhóm bốn quốc gia đầu tiên ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo và nằm trong nhóm 5 nước đi đầu về Luật Công nghiệp công nghệ số.

Một số sản phẩm thuộc nhóm công nghệ chiến lược như tên lửa hành trình, UAV, camera AI có kết quả khả quan, khi Việt Nam cơ bản làm chủ công nghệ lõi, tỷ lệ nội địa hóa cao. Về công nghệ y sinh, Việt Nam cũng làm chủ một số giống lúa và vaccine. Về AI, mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt được phát triển và đưa vào ứng dụng. Những kết quả trên góp phần tạo niềm tin về năng lực tự chủ công nghệ lõi của người Việt.

Bộ Khoa học và Công nghệ xác định 2026 là năm "tăng tốc", chuyển từ xây dựng thể chế sang tạo ra kết quả thực chất, có thể đo đếm và lan tỏa, tác động tới tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Bộ sẽ tập trung nguồn lực cho một số công nghệ trọng điểm, thay vì dàn trải. Mỗi lĩnh vực sẽ có sản phẩm đầu ra rõ ràng và cá nhân chịu trách nhiệm cụ thể.

Bộ cũng sẽ đề xuất Chính phủ chuyển khoa học và công nghệ về khối kinh tế - công nghiệp - công nghệ, thay vì khối văn hóa - xã hội như hiện tại. Theo Bộ trưởng, đây không chỉ là một quyết định hành chính, mà là sự thay đổi căn bản về tư duy phát triển. Cách tiếp cận này giúp khoa học và công nghệ được nhìn nhận như đòn bẩy của nền kinh tế, giống như ở phần lớn các quốc gia phát triển.

Ghi nhận những đóng góp của Bộ Khoa học và Công nghệ trong triển khai Đề án 06, Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba cho Cục Chuyển đổi số quốc gia. Tổng Công ty Bưu điện Việt Nam cũng nhận bằng khen của Thủ tướng vì thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua "Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới" giai đoạn 2021-2025.

Trọng Đạt - Lưu Quý