Cây cối bị mưa axit phá hủy tại một khu rừng ở Cộng hòa Czech. Ảnh: Science Photo Library
Mưa axit là gì
Theo National Geographic, mưa axit là bất kỳ dạng mưa nào chứa hàm lượng cao axit nitric và sulfuric. Thuật ngữ mưa axit lần đầu tiên được nhà hóa học người Scotland Robert Angus Smith đưa ra vào năm 1852. Mưa axit cũng có thể xuất hiện dưới dạng tuyết, sương mù và hạt vật chất khô nhỏ rơi xuống Trái Đất. Mưa bình thường có tính axit nhẹ với độ pH 5,6 trong khi mưa axit thường có độ pH 4,2-4,4.
Nguyên nhân gây ra mưa axit
Thực vật mục nát và núi lửa phun trào thải ra một số hóa chất có thể gây mưa axit, nhưng phần lớn mưa axit là sản phẩm của hoạt động con người. Các nguồn lớn nhất là nhà máy nhiệt điện, nhà máy công nghiệp và ôtô. Hoạt động đốt nhiên liệu hóa thạch tạo ra khí thải sulfur dioxide (SO2) và nitrogen oxide (NOx) trong khí quyển. Những chất ô nhiễm không khí này phản ứng với nước, oxy và hợp chất khác tạo thành axit sulfuric và axit nitric trong không khí.
Gió có thể khiến hợp chất axit lan rộng trong khí quyển, qua hàng trăm kilomet. Khi mưa axit rơi xuống Trái Đất, nó chảy trên bề mặt trong dòng chảy bề mặt, xâm nhập vào hệ thống nước và thấm vào đất.
Tác động của mưa axit
Sulfur dioxide và nitrogen oxide không phải là nguồn khí nhà kính chính góp phần vào hiện tượng ấm lên toàn cầu, thay vào đó, sulfur dioxide có tác dụng làm mát khí quyển. Tuy nhiên, nitrogen oxide góp phần hình thành ozone trên mặt đất, chất gây ô nhiễm chính có thể gây hại cho con người. Cả hai loại khí này đều gây lo ngại về môi trường và sức khỏe do có thể dễ dàng lan rộng qua ô nhiễm không khí và mưa axit.
Mưa axit có nhiều tác động sinh thái, đặc biệt là đối với hồ, suối, đầm lầy và môi trường nước khác. Mưa axit khiến những nguồn nước có độ axit cao hơn, dẫn đến hấp thụ nhôm từ đất, đưa vào hồ và sông suối. Sự kết hợp này làm cho nước bề mặt trở nên độc hại đối với động vật thủy sinh.
Một số loài có khả năng chịu nước axit tốt hơn những loài khác. Tuy nhiên, trong hệ sinh thái liên kết, ảnh hưởng của mưa axit có thể lan qua chuỗi thức ăn, bao gồm những loài không sống dưới nước như chim. Mưa axit và sương mù cũng gây hại cho rừng rậm, đặc biệt là vùng rừng ở độ cao lớn. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ, quá trình lắng đọng axit làm mất những dưỡng chất cần thiết trong đất như canxi và giải phóng nhôm trong đất, khiến cây cối khó hấp thụ nước. Tác động của mưa axit góp phần làm thực vật dễ bị tổn thương bởi nhiệt độ lạnh, côn trùng và bệnh tật và giảm khả năng sinh sản.
Lắng đọng axit phá hủy cấu trúc vật lý như tòa nhà bằng đá vôi và ôtô. Khi nó tồn tại dưới dạng sương mù, mưa axit có thể gây ra vấn đề sức khỏe cho con người như kích ứng mắt và hen suyễn.
Giải pháp hạn chế mưa axit
Cách duy nhất để chống lại mưa axit là giảm phát thải chất gây ô nhiễm như đốt ít nhiên liệu hóa thạch hơn và thiết lập tiêu chuẩn chất lượng không khí.
Tại Mỹ, Đạo luật Không khí Sạch năm 1990 nhắm vào mưa axit, quy định giới hạn ô nhiễm giúp giảm 92% lượng phát thải sulfur dioxide từ năm 1990 đến 2023. Các tiêu chuẩn chất lượng không khí cũng giúp giảm 55% lượng phát thải nitrogen dioxide tại Mỹ trong cùng thời kỳ.
Các quốc gia như Trung Quốc, nơi phụ thuộc nhiều vào than đá để sản xuất điện và thép, đang phải đối mặt với tác động từ mưa axit. Theo Đài quan sát Trái Đất, Trung Quốc đang áp dụng nhiều biện pháp kiểm soát giúp giảm 75% lượng phát thải sulfur dioxide từ năm 2007.
An Khang (Theo National Geographic, EPA, Đài quan sát Trái Đất)
