Thanh minh của người Tày ở Bắc Kạn có gì đặc biệt?

Mùa xuân chưa tàn hẳn, nhưng cái lạnh vẫn len lỏi trên những triền núi Bắc Kạn khi Tết Thanh Minh về. Đối với người dân nơi đây, ngày này không chỉ là dịp tảo mộ mà còn là sợi dây kết nối bền chặt giữa các thế hệ.

Theo tìm hiểu của PV Gia đình và Xã hội, Tết Thanh minh của người Tày Bắc Kạn còn gọi là Tết "bươn slam, so slam" (ngày mùng 3 tháng ba âm lịch). Khác với người Kinh dưới xuôi và một số dân tộc khác thường tổ chức tảo mộ theo ngày in trên lịch, bà con dân tộc Tày, Nùng ở Bắc Kạn lại tổ chức Tết Thanh minh vào đúng ngày mồng 3 tháng ba âm lịch hằng năm.

Ngày mùng 3/3 âm lịch hằng năm người dân ở Bắc Kạn tổ chức Thanh minh.

Ban đầu, chỉ có người Tày, Nùng tổ chức Tết Thanh minh, sau dần, người Kinh ở dưới xuôi lên Bắc Kạn sinh sống cảm nhận nét đẹp văn hóa tục lệ này cũng hưởng ứng, tổ chức Tết Thanh minh, đi tảo mộ giống như bà con người dân tộc nơi đây.

Trong ngày gần mùng 3/3, tất cả các tuyến đường trong tỉnh Bắc Kạn, từ TP Bắc Kạn đến các huyện đều nhộn nhịp xe cộ. Đúng ngày mùng 2, 3 mọi người, mọi nhà tấp nập đi tảo mộ, thắp hương cho tiên tổ trên các sườn đồi.

Bà con thường đến mộ từ sáng sớm, thắp hương xin phép thần thổ địa rồi phát cỏ cây, dọn dẹp khu mộ sạch sẽ. Khi đó mới kính cẩn bày cỗ, rót rượu và thắp hương khấn mời tổ tiên.

Những mâm cúng của người dân tốc Tày ở Bắc Kạn trong dịp Tết Thanh minh không thể thiếu xôi nhiều màu sắc.

Trong mâm cỗ cúng tổ tiên ngoài mộ của bà con chủ yếu thịt gà, thịt lợn, cá, hương hoa, quả, bánh kẹo, giấy tiền, rượu và một món không thể thiếu là "khẩu đăm đeng" (dịch là xôi nếp đỏ, đen). Đây là món xôi nhiều màu sắc đỏ, xanh, đen, tím, vàng,... nhìn bày biện lên trông rất bắt mắt. "Khẩu đăm đeng" được nấu từ gạo nếp cái là thứ gạo hạt căng tròn, trắng bóng được sát từ những bó thóc nếp treo trên gác bếp nhiều tháng trước đó.

Để có được "khẩu đăm đeng" (xôi nếp đỏ, đen), nhưng thực ra có tới cả năm màu (xôi ngũ sắc) là một sự kỳ công và sáng tạo được lưu truyền qua nhiều đời. Việc chuẩn bị cho "khẩu đăm đeng" phải qua nhiều công đoạn. Gạo nếp đem ngâm và được nhuộm bằng lá cây rừng và quả tạo nên màu sắc đẹp mắt, ăn ngon nhưng cũng rất an toàn.

Theo người dân địa phương chia sẻ, muốn làm được xôi ngũ sắc phải lên rừng tìm lá "khẩu cắm" (lá cẩm) để luộc lấy nước, ngâm gạo đồ xôi. Cây khẩu cắm thường có các màu: tím, đỏ và đen, nhưng màu tím là phổ biến nhất,…

Ngoài ra còn có tiền vàng tự cắt, cây nêu (lưới đánh cá), đồ vàng mã.

Ngoài các màu trên, người dân còn lấy nghệ để tạo thêm màu vàng. Cùng với phần nếp trắng không nhuộm, mỗi thứ để riêng một góc trong chõ, sau khi đồ sẽ có món "khẩu đăm đeng" với năm màu đẹp mắt. Ngày nay, nhiều người làm "khẩu đăm đeng" để bán cho những gia đình không có điều kiện tự làm. Nhưng phần lớn người dân ở các huyện vẫn thường tự mình làm món ăn độc đáo này.

Ngày Thanh minh, các gia đình dậy rất sớm để thịt gà, đồ xôi. Đĩa xôi đơm đầu tiên được đặt lên bàn thờ trong nhà thắp hương tổ tiên. Trước khi tảo mộ, các gia đình bầy mâm cỗ gồm gà luộc, xôi, thịt mồi, rượu, hoa, quả, bánh kẹo và giấy tiền, vàng, làm lễ khấn các vị thần linh cai quản, trông nom khu vực có phần mộ của gia đình, xin cho con cháu được tảo mộ. Đa số phần lớn các ngôi mộ đều đặt trên đồi, núi xa nhà, nên nhiều gia đình thường thụ lộc ngay bên phần mộ của tổ tiên.

Điểm đặc biệt, sau khi tảo mộ, khắp các bìa rừng, đồi núi, các ngôi mộ được cắm cây nêu với nhiều màu sắc. Bao nhiêu ngôi mộ là bấy nhiêu cây nêu, báo hiệu con cháu đã hoàn tất việc tảo mộ cho ông bà, tổ tiên. Mọi người cùng kể cho con cháu chuyện về những người đã khuất. Đây chính là dịp để mọi người báo hiếu, đền đáp ơn sinh thành của cha mẹ, tổ tiên; nhắc nhở mỗi người nhớ về quê hương, nguồn cội.

Mọi người cùng uống rượu và kể cho con cháu chuyện về những người đã khuất, nhắc nhau chăm chỉ lao động, học tập, để xứng đáng và đền đáp công ơn những người đã khuất. Hình ảnh các gia đình quây quần bên phần mộ tổ tiên trong Tết Thanh minh của đồng bào Tày, Nùng ở Bắc Kạn nói riêng và miền núi phía bắc nói chung đã tạo nên nét đẹp văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc vẫn đang được các thế hệ giữ gìn, phát huy.

Tết Thanh minh ở Bắc Kạn không chỉ là dịp để nhớ về người đã khuất, mà còn là cơ hội để người sống xích lại gần nhau hơn.

Chị Ngọc Ánh (24 tuổi quê ở Nam Định, làm dâu ở Bắc Kạn) chia sẻ: " Ở dưới xuôi, tôi vẫn quen với những buổi viếng mộ đơn giản, gọn nhẹ, nhưng ở đây, mọi thứ chu đáo và trang trọng hơn nhiều. Lễ vật không chỉ có bánh trái, mà còn có thịt gà, rượu, và những bát cơm úp đầy úp tròn tượng trưng cho sự sung túc. Cả họ cùng quây quần, người làm cỏ, người sửa sang bia mộ, trẻ con tíu tít chạy quanh như thể đây là một ngày hội thực sự.

Tôi nghe chồng kể lại, ở đây, Tết Thanh minh quan trọng chẳng kém gì Tết Nguyên Đán, vì đó là dịp để con cháu thể hiện lòng thành với tổ tiên. Tết Thanh minh ở Bắc Kạn không chỉ là dịp để nhớ về người đã khuất, mà còn là cơ hội để người sống xích lại gần nhau hơn. Và với tôi, một nàng dâu từ miền xuôi, đây là ngày tôi thực sự cảm nhận được ý nghĩa của hai chữ "gia đình" theo một cách rất khác, rất thiêng liêng".

Tương tự, chị Đồng Thị Mây quê hương Bắc Kạn cho biết: "Còn nhớ, khi ông, bà nội tôi còn sống, ông thường nhắc con cháu có sinh sống ở đâu xa cũng cố gắng về quê trong dịp Tết Thanh minh. Ông bảo, chỉ có dịp Thanh minh là những người đã khuất như ông bà, cha mẹ và họ hàng thân thuộc được về gặp mặt con cháu. Thế nên dù ở xa, đi lại vất vả nhưng tôi cũng như nhiều người con khác của quê hương Bắc Kạn cũng sắp xếp gia đình và công việc để về Tết Thanh minh cùng mọi người trong gia đình tỏ lòng hiếu kính với tổ tiên".

Xem thêm video đang được quan tâm: