Xử lý tranh Biển chết: Ồn ào không đáng có

Sau những tranh cãi trái chiều trên công luận về việc bức tranh "Biển chết" của họa sĩ Nguyễn Nhân bị Hội Văn học Nghệ thuật (VHNT) tỉnh Trà Vinh xử lý tịch thu, chiều 3-7, Hội VHNT tỉnh Trà Vinh đã họp báo công bố chi tiết vụ kỷ luật họa sĩ Nguyễn Nhân và kết luận về bức tranh "Biển chết" của ông.

Chỉ vì vi phạm bản quyền

Tại buổi họp báo, ông Lê Văn Bài, Chủ tịch Hội VHNT tỉnh Trà Vinh, giải thích: "Cuộc thi sáng tác mỹ thuật năm 2016 của tỉnh đã trao giải ba cho tác phẩm "Biển chết" của họa sĩ Nguyễn Nhân. Tuy nhiên, gần đây, nhà báo Thành Quang đã liên lạc, thông tin đến ban tổ chức cuộc thi, cho rằng bức tranh "Biển chết" của họa sĩ Nguyễn Nhân có dấu hiệu sao chép lại tác phẩm nhiếp ảnh "Điêu đứng vì biển chết" của tác giả được đăng trên Báo Thanh Niên, số ra ngày 21-4-2016".

"Qua thông tin trên, thường trực hội và Chi hội Mỹ thuật tỉnh Trà Vinh đã đề nghị họa sĩ Nguyễn Nhân viết tường trình. Trong bản tường trình của mình, họa sĩ Nguyễn Nhân thừa nhận: "... Dù đã vẽ lại bằng bút pháp mỹ thuật…, nhưng tôi đã một phần nào đó sao chép "bản quyền". Tôi xin thành thật nhận lỗi với tác giả ảnh mà tôi chưa biết tên" - ông Bài cho biết .

Bức tranh “Biển chết” bị thu hồi giải ba cuộc thi Sáng tác mỹ thuật tỉnh Trà Vinh năm 2016

Cũng theo ông Bài, trong cuộc họp Chi hội Mỹ thuật tỉnh Trà Vinh ngày 14-3-2017, có sự tham dự của họa sĩ Nguyễn Nhân, để xem xét và lấy ý kiến của các hội viên về dấu hiệu vi phạm bản quyền của họa sĩ Nguyễn Nhân, đánh giá ý kiến chuyên môn về bức tranh "Biển chết", tất cả ý kiến của các họa sĩ dự họp đều khẳng định tác phẩm bức tranh "Biển chết" của họa sĩ Nguyễn Nhân là sao chép bức ảnh "Điêu đứng vì biển chết", kể cả hình ảnh, bố cục, tên tác phẩm, rõ ràng đã vi phạm bản quyền tác giả.

Ông Lê Văn Bài cũng cho biết thêm tại cuộc họp chi hội công khai này, họa sĩ Nguyễn Nhân đã thừa nhận mình sai như đã tường trình và chấp nhận mọi hình thức xử lý của hội.

Trên cơ sở đó, ngày 17-3-2017, Ban Kiểm tra Hội VHNT họp xử lý trường hợp vi phạm bản quyền của họa sĩ Nguyễn Nhân với kết luận bức tranh "Biển chết" của họa sĩ Nguyễn Nhân là sao chép, vi phạm bản quyền tác giả và trường hợp này là tái phạm (năm 2009, bức tranh "Giai điệu mùa xuân" của họa sĩ Nguyễn Lâm cũng đã bị họa sĩ Nguyễn Nhân sao chép thành bức "Giai điệu tháng tư" và đã bị cảnh cáo từ hồi đó - ông Lê Văn Bài dẫn chứng).

Bức ảnh “Điêu đứng vì biển chết” của nhà báo Thành Quang (Ảnh do Hội VHNT tỉnh Trà Vinh cung cấp)

Ngày 20-3-2017, hội có Công văn số 15-CV/VHNT "về việc xử lý tác phẩm mỹ thuật vi phạm bản quyền" gửi họa sĩ Uyên Huy - Trưởng Ban Giám khảo và họa sĩ Nguyễn Xuân Đông - thành viên Ban Giám khảo cuộc thi Sáng tác mỹ thuật tỉnh Trà Vinh năm 2016.

Họa sĩ Uyên Huy và họa sĩ Nguyễn Xuân Đông có văn bản ký ngày 29-3-2017 gửi Hội VHNT tỉnh Trà Vinh nhất trí với kết luận của Ban Kiểm tra Hội VHNT tỉnh Trà Vinh và tin rằng hội này sẽ có cách xử lý thích hợp.

Sau khi đã tiến hành tất cả phần việc nói trên và căn cứ trên cơ sở thống nhất ý kiến, trên cơ sở các quy định của pháp luật, ngày 1-6-2017, Hội VHNT tỉnh Trà Vinh ra Quyết định số 08-QĐ/VHNT "về việc kỷ luật hội đối với họa sĩ Nguyễn Nhân".

Sau khi ra quyết định kỷ luật họa sĩ Nguyễn Nhân, Hội VHNT tỉnh Trà Vinh còn tiếp nhận được một bức ảnh chụp lại từ bức tranh sơn dầu của họa sĩ Lê Thế Anh (Hà Nội) có tên là "Sông chết", tác phẩm đoạt huy chương bạc của Hội đồng Nghệ thuật, Hội Mỹ thuật Việt Nam năm 2010.

Như vậy, họa sĩ Nguyễn Nhân không chỉ sao chép từ tác phẩm ảnh của nhà báo Thành Quang mà còn sao chép tranh của họa sĩ Lê Thế Anh.

Bức tranh sơn dầu của họa sĩ Lê Thế Anh (Hà Nội) có tên là "Sông chết"

Đúng quy trình, hợp tình, hợp lý

Ông Lê Văn Bài cho rằng sau khi đã thu thập chứng cứ từ các vi phạm của họa sĩ Nguyễn Nhân và cân nhắc trên cả quá trình làm việc như trên, việc ra quyết định kỷ luật đối với họa sĩ Nguyễn Nhân là hoàn toàn đúng quy trình, hợp tình, hợp lý, không phải một quyết định vội vàng.

Dù ông Trần Dũng, Phó Chủ tịch Thường trực Hội VHNT tỉnh Trà Vinh, khi trả lời câu hỏi "liệu công tác tổ chức và chấm giải có những bất cập, yếu kém, để một tác phẩm vi phạm đoạt giải?", trong buổi họp báo chiều 3-7 rằng: "Trong thông báo tổ chức giải, chúng tôi có ghi rõ, tác giả phải chịu trách nhiệm chính về bản quyền tác phẩm của mình. Ban tổ chức, giám khảo không thể lường hết được". Tuy nhiên, ông cũng phải thừa nhận: "Qua vụ việc này, chúng tôi có ngồi lại với nhau để rút kinh nghiệm".

Cũng có ý kiến cho rằng việc ban tổ chức và ban giám khảo trao giải cho bức tranh này là khẳng định giá trị của nó. Vậy vấn đề còn lại là bản quyền tác giả của tác phẩm ảnh mà họa sĩ Nguyễn Nhân tạo ra tác phẩm phái sinh. Nếu tác giả ảnh cho phép thì bức tranh này có bị xử lý như vậy hay không?

Ông Trần Dũng khẳng định việc các tác giả của tác phẩm gốc không kiện cũng không làm sai lệch vấn đề xâm phạm quyền tác giả. Theo nhận định của ông Trần Dũng: "Hiện nay, việc xâm phạm quyền tác giả đang là vấn nạn khá nhức nhối. Do đó, đấu tranh chống lại việc xâm phạm quyền tác giả, bảo vệ môi trường sáng tạo VHNT lành mạnh, nghiêm túc là trách nhiệm chung của xã hội, trong đó có các cơ quan báo chí và Hội VHNT tỉnh Trà Vinh".

Về việc "thu giữ bức tranh", Thường trực Hội VHNT tỉnh Trà Vinh khẳng định chỉ nhằm bảo đảm nội dung bức tranh không bị làm sai lệch trong quá trình xử lý hoặc có khiếu nại, phản ánh. Sau này, khi hoàn tất việc xử lý sẽ giao trả lại cho họa sĩ Nguyễn Nhân.

Tuy nhiên, câu chuyện liên quan đến bức tranh "Biển chết" là một trường hợp điển hình không biết ứng xử sao cho đúng của mỹ thuật Việt.

Ý kiến của nhiều người trong giới mỹ thuật băn khoăn rằng cho dù có sự sao chép nhưng ranh giới giữa việc "đạo" tranh, sao chép ý tưởng hay không hiện nay cũng rất khó nói, cần được giám định rõ ràng rồi hãy kết luận và còn cần phải xét đến giá trị của các tác phẩm đó khác nhau như thế nào.