Lễ tang nghệ sĩ gạo cội của giới hội họa diễn ra trang nghiêm, trong buổi sáng trời đổ mưa lạnh. Con trai cả của ông - Lê Nguyên Nhật - nhớ những ngày cuối đời, họa sĩ nói: "Bố được rất nhiều người yêu thương và sẽ chiến đấu vì những người yêu thương bố". Những ngày qua, Nguyên Nhật cùng em trai lo hậu sự cho bố. Họ tâm niệm lời ông dặn trước lúc mất: "Hãy mở lòng, bố chỉ sợ các con không có nhiều bạn bè". Họa sĩ qua đời ngày 17/7, sau thời gian chống chọi bệnh ung thư.
Trong giây phút mặc niệm, nghệ sĩ sáo Lê Thư Hương thổi bài Siciliano của Sebastian Bach, bản nhạc sinh thời họa sĩ yêu thích. Nhiều bạn bè của ông lặng lẽ lau nước mắt.
Di ảnh họa sĩ Lê Thiết Cương. Ảnh: Giang Huy
Đồng nghiệp nhớ về Lê Thiết Cương trọn vẹn trong ba từ: kỷ luật, tài hoa và tối giản. Ông sống và làm việc chăm chỉ gần nửa thập kỷ, khao khát đi tìm cái đẹp trong nghệ thuật và cuộc sống.
Chặng đường ngắn ngủi nhưng rực rỡ của họa sĩ được ông Lương Xuân Đoàn - Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam - đúc kết trong điếu văn: "Lê Thiết Cương rất nhẹ nhàng theo Phật pháp và Kinh dịch để thả hồn trong bức họa. Nhưng anh vẫn ngang ngạnh và đáo để, một nét tính cách riêng không thể khác.
Cương quảng giao với đồng nghiệp. Càng là các bạn trẻ lại càng thương. Cương bảo vệ bằng được những cách nghĩ khác, nhìn khác, vẽ khác trong tự do sáng tạo cá nhân. Cương thương những thân phận ngậm ngùi vất vả và vì họ để cất giọng trong đời sống văn học nghệ thuật ngổn ngang nhiều điều, chẳng biết sẽ đi về đâu. Nhưng cũng đúng là Lê Thiết Cương, Cương cứ chọn một con đường thẳng, một mình lùi lũi đi theo lời Phật dạy, không thể khác. Từ Đồng dao đến Một và Tối giản, bạn tôi cứ ngông ngạo đấy, chẳng sợ ai. Cũng bởi thế mới là Cương".
Với 26 triển lãm cá nhân, 10 triển lãm nhóm, họa sĩ ghi dấu ấn đậm nét trong nền mỹ thuật Việt Nam đương đại. Ông là cây bút tiêu biểu trong việc tìm tòi bút pháp mới, thành công với nhiều chất liệu từ màu bột, sơn dầu, sơn mài đến gốm, điêu khắc.
Nghệ sĩ Thư Hương thổi sáo tiễn biệt họa sĩ Lê Thiết Cương. Ảnh: Giang Huy
Ông Vi Kiến Thành - từng là Cục trưởng Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm - đánh giá cao tinh thần khổ luyện của họa sĩ khi theo đuổi phong cách tối giản: "Chủ nghĩa phù hợp với những người có tư duy triết học Á Đông, đòi hỏi họa sĩ phải miệt mài rèn giũa hình và nét. Bởi ranh giới giữa tối giản và dễ dãi rất mong manh". Trong ký ức của ông Thành, họa sĩ đam mê nhiều lĩnh vực, từ hội họa, văn chương đến xuất bản. Ở mỗi mảng, ông đều nỗ lực và có thành công nhất định.
Ở lễ tang, gia đình chăm chút từng chi tiết, cách bài trí, như phong cách của họa sĩ. Di ảnh là bức chân dung ông đứng trước tấm toan trắng, trên tay là bút vẽ. Dòng người đến viếng trên nền nhạc các tác phẩm giao hưởng của Bach, Chopin, Beethoven, được chọn từ những CD ông thường bật. Trước lúc mất, trong những ngày nhập viện, họa sĩ đắm chìm trong âm nhạc, thi ca để quên nỗi đau thể xác.
Hoa sen và hoa hồng - hai loài hoa yêu thích của Lê Thiết Cương - được kết quanh bàn thờ, áo quan. Là người yêu Phật pháp, khi còn sống, ông vẽ nhiều bức tranh về sen. Những ngày cuối đời, được trở về trong căn nhà thân yêu trên phố Lý Quốc Sư, Hà Nội, ông nằm tĩnh lặng trong vòng tay mẹ, trong căn phòng ngát hương hoa hồng.
Nguyên Nhật - con trai cả họa sĩ. Ảnh: Giang Huy
Trên bàn viết sổ tang, gia quyến đặt hoa tươi và tờ báo có bài viết Đã dừng lại một hành trình của Đẹp. Bài viết khép lại với câu: "Đa tài, kiến tạo cái đẹp bằng nhiều con đường, Lê Thiết Cương là bạn hữu của nhiều giới và là một con người sống nghĩa tình, có chiều sâu văn hóa. Hành trình của Đẹp nơi anh đã dừng lại với sự nghiệt ngã của số phận, nhưng cái Đẹp mà Lê Thiết Cương - vẫn còn ở lại".
Ngoài những người bạn trong giới hội họa, văn học, nhiều hàng xóm, bạn học cũ, người yêu tranh đến đưa tiễn ông. Tất cả đều nhớ về một Lê Thiết Cương hào sảng, trượng nghĩa và có sự kiêu ngạo của một nghệ sĩ tài hoa.
Tác giả Như Bình - một người bạn của họa sĩ - viết trong sổ tang bài thơ Về một mùa sen chết gục:
"Cương ơi khóc anh một giọt thủy tinh khóc anh một bình ngọc vỡ sắc như lưỡi dao oan rơi trên lá cỏ khóc anh một miền sen chết gục hoang tàn mùa hạ vừa đi".
Họa sĩ Lê Thiết Cương sinh năm 1962, là con nhà biên kịch, nhà thơ Lê Nguyên và nhà quay phim Đỗ Phương Thảo. Ông theo học tại trường Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội từ năm 1985 đến năm 1990. Ông có gần 40 năm theo đuổi phong cách hội họa tối giản, thực hành và thể nghiệm qua nhiều nhánh rẽ: đậm nhạt, hòa sắc, hình và nét.
Ngoài mỹ thuật, Lê Thiết Cương thành danh trên nhiều lĩnh vực như nhiếp ảnh, điêu khắc, kiến trúc, thiết kế. Ông tham gia nhiều triển lãm trong và ngoài nước, làm giám tuyển của nhiều sự kiện, có tác phẩm thuộc bộ sưu tập của Bảo tàng Quốc gia Singapore.
Họa sĩ còn có duyên viết phê bình, với cuốn Thấy (2017), Trò chuyện với hội họa (2025). Trước khi mất, ông đã in xong cuốn tản văn mới, chuẩn bị tổ chức triển lãm.
Hà Thu
