Chúng ta sẽ đón Ngày Môi trường Thế giới (5/6) năm nay đúng vào thời điểm đợt nắng đầu tiên của mùa hè. Những ngày qua, nhiều đô thị trên cả nước đang ở tình trạng oi bức và ngột ngạt.
Sự trùng hợp ấy hẳn gợi ra nhiều suy nghĩ - khi mà không ít người vẫn xem Ngày Môi trường Thế giới như một thứ gì xa vời dành cho giới khoa học hay các tổ chức quốc tế. Nhưng chỉ cần thử đứng giữa ngã tư nắng nóng và hít thở không khí đặc quánh khói bụi, ta sẽ nhận ra: Khái niệm môi trường không thuộc về riêng ai. Nó là chuyện của mỗi người, mỗi ngày, gắn chặt với lá phổi, ly nước, mâm cơm, và cả tương lai con cháu.
Giống như, chủ đề "Chống ô nhiễm nhựa" (Beat Plastic Pollution) mà Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) đưa ra trong Ngày Môi trường Thế giới năm nay cũng không hề xa lạ với đời sống hằng ngày của mỗi người.
Rác thải nhựa đã và đang đe dọa nghiêm trọng đến môi trường bởi tính chất rất khó phân hủy trong điều kiện tự nhiên. Sự tồn tại của nó trong môi trường sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới đất và nước. Ảnh: TTXVN
Ở góc độ gần, rác thải nhựa - từ những chiếc ống hút, túi nilon cho đến hộp xốp - đang ngày càng hiện diện ở khắp mọi nơi, lấn chiếm và bóp nghẹt nhiều không gian quan trọng, trong đó có cả những khu vực cây xanh, mặt nước, công viên vốn đang trở nên rất quan trọng trong những ngày nắng nóng.
Còn xa hơn, rác thải nhựa đã không còn là câu chuyện của một khu chợ, một con phố hay một dòng sông nào riêng lẻ. Nó đã trở thành hình bóng quen thuộc của đời sống đô thị với những túi nilon đựng bữa sáng, ly cà phê "take away", hộp cơm trưa văn phòng, thùng xốp đựng đồ chuyển phát nhanh - để rồi tất cả luôn dễ dàng biến thành những bãi rác nhựa lổn nhổn bên vệ đường hoặc len lỏi trong các con kênh, các khu đất trống trên cả nước.
Cần nhắc lại, theo một thống kê được Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố đầu năm 2024, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa bị thải ra môi trường; trong đó có 0,28 đến 0,73 triệu tấn trôi ra biển. Chỉ 27% trong số đó được tái chế hoặc tái sử dụng.
Ở góc độ khác, bình quân mỗi hộ gia đình tại Việt Nam sử dụng khoảng 1 kg túi nilon/tháng. Riêng hai thành phố lớn là Hà Nội và TP.HCM trung bình mỗi ngày thải ra môi trường khoảng 80 tấn rác thải nhựa và túi nilon.
Thu gom rác nhựa tại kênh Hy Vọng quận Tân Bình (Thành phố Hồ Chí Minh). Ảnh: TTXVN
Có nghĩa, nếu thiếu ý thức, mỗi người trong chúng ta đang âm thầm "góp sức" làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng rác nhựa toàn cầu mà Liên Hợp Quốc đã gọi tên đầy quyết liệt trong chủ đề năm nay. Tại đó, không chỉ có ống hút, túi nilon hay hộp xốp, mà chính tư duy ngắn hạn và thói quen sinh hoạt thiếu trách nhiệm mới thực sự là gốc rễ của vấn đề.
Giống như, thay thế ống hút nhựa bằng ống hút giấy sẽ chẳng có nhiều ý nghĩa nếu thói quen xả rác bừa bãi vẫn tồn tại. Một phong trào dọn rác cuối tuần sẽ chẳng để lại nhiều dấu ấn nếu ngày thường, người ta vẫn thản nhiên xả rác nhanh hơn tốc độ thu gom. Một chương trình giáo dục môi trường cũng khó đạt hiệu quả nếu chỉ dừng lại ở những khẩu hiệu trên lớp học mà không chạm được vào hành động cụ thể trong đời sống hằng ngày.
Bởi thế, giải quyết vấn đề rác thải nhựa ở Việt Nam không thể chỉ là câu chuyện của những nhà máy tái chế hay các lò đốt rác công nghệ cao. Chúng ta cần nhiều hơn thế: Những chính sách quản lý rác thải nghiêm khắc, hệ thống thu gom và tái chế hiệu quả - và trên hết là tinh thần trách nhiệm cá nhân được nhắc nhở, nuôi dưỡng mỗi ngày trong cộng đồng.
Kinh nghiệm quốc tế cũng đã chứng minh: Những chính sách giảm rác thải nhựa không thể chỉ dựa vào các quy phạm pháp luật, mà còn cần sự đồng thuận xã hội trong một nền kinh tế tuần hoàn. Chỉ khi ý thức của người dân được nâng cao cùng với chính sách và hạ tầng đồng bộ, chúng ta mới có thể xây dựng một cộng đồng văn minh, và gìn giữ môi trường theo cách bền vững nhất
Và Ngày Môi trường Thế giới 5/6 năm nay, giữa cái nắng gay gắt đầu hè, cũng chính là dịp để mỗi người trong số chúng ta nhìn lại cách đối xử với môi trường xung quanh, với thành phố mình đang sống, và cả với tương lai của những đứa trẻ đang lớn lên cạnh mình.
