Hà Nội - mảnh đất "nghìn năm văn hiến", nơi kết tinh tinh hoa văn hóa dân tộc, không chỉ là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, mà còn là trái tim văn hóa của cả nước.
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, Thủ đô luôn giữ vai trò đặc biệt trong đời sống tinh thần của người Việt Nam, là nơi hội tụ, lan tỏa và làm giàu các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời không ngừng đổi mới để thích ứng với yêu cầu phát triển của thời đại.
Lan tỏa giá trị văn hóa
Với vị thế và vai trò đặc thù, Hà Nội được thụ hưởng nhiều cơ chế, chính sách ưu đãi theo Luật Thủ đô, lan tỏa những giá trị cốt lõi về văn hóa, lối sống và bản sắc. Trên bình diện quốc tế, Hà Nội được ghi nhận bằng nhiều danh hiệu giàu ý nghĩa như "Thành phố vì hòa bình", "Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người", "Thành phố sáng tạo của UNESCO", thể hiện sự đánh giá cao của cộng đồng quốc tế đối với chiều sâu văn hóa và bản lĩnh hội nhập của Thủ đô.
Sau khi mở rộng địa giới hành chính, sáp nhập toàn bộ tỉnh Hà Tây, không gian văn hóa Hà Nội được mở rộng cả về quy mô và chiều sâu. Văn hóa Thăng Long - Hà Nội hòa quyện với văn hóa xứ Đoài, tạo nên một chỉnh thể đa dạng, phong phú, vừa đậm đà bản sắc, vừa giàu sức sống đương đại. Chính sự giao thoa này đã góp phần bồi đắp nền tảng tinh thần vững chắc cho Thủ đô trong quá trình phát triển nhanh và bền vững.
Hà Nội là nơi mang đậm dấu ấn văn hoá. Trong ảnh: Các tiết mục trình diễn tại Lễ hội múa rối Hà Nội 2025. Ảnh: Khánh Hoà - TTXVN
Theo Tiến sỹ Nguyễn Tiến Thư, Phó Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, trải qua hơn một nghìn năm lịch sử, vùng đất kinh kỳ Thăng Long - Hà Nội đã hun đúc nên một bản sắc văn hóa riêng có, kết tinh tinh hoa văn hóa dân tộc. Nét thanh lịch, văn minh của người Hà Nội là kết quả của một quá trình lịch sử lâu dài, được tạo dựng và bồi đắp bởi kho tàng di sản văn hóa phong phú, nơi hội tụ tinh hoa bốn phương và chắt lọc nên cốt cách người Tràng An thanh tao, tinh tế.
Bản sắc văn hóa ấy được thể hiện sinh động qua lối sống, phong tục, tập quán, cảnh quan kiến trúc cũng như hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đồ sộ. Hà Nội hiện lưu giữ nhiều di tích lịch sử - văn hóa tiêu biểu như Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Chùa Một Cột, khu phố cổ 36 phố phường; cùng hàng nghìn lễ hội truyền thống, làng nghề thủ công và các loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc. Những giá trị đó tạo nên một Hà Nội vừa cổ kính, trầm lắng, vừa năng động, hiện đại.
Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa nhanh chóng, văn hóa Thủ đô cũng đứng trước không ít thách thức. Theo Tiến sỹ Nguyễn Tiến Thư, hội nhập quốc tế mang lại nhiều cơ hội giao lưu, tiếp biến văn hóa, song cũng đặt ra nguy cơ phai nhạt bản sắc nếu thiếu bản lĩnh và định hướng rõ ràng. Do đó, việc giữ vững "căn cước văn hóa" của người Hà Nội được xem là yêu cầu mang tính sống còn, giúp Thủ đô không bị hòa tan trong dòng chảy toàn cầu.
Di sản thế giới Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long. Ảnh: Thanh Tùng - TTXVN
Nhận thức sâu sắc vai trò của văn hóa và con người đối với sự phát triển bền vững, thời gian qua, thành phố Hà Nội đã dành nguồn lực lớn cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Thành phố đã đầu tư hơn 579 dự án tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử - văn hóa, gắn với phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch văn hóa; tập trung bảo tồn, phát huy giá trị các di tích quốc gia đặc biệt, di tích cách mạng - kháng chiến, di tích quốc gia và di tích cấp thành phố, trong đó có Khu Di sản văn hóa Thế giới Hoàng thành Thăng Long.
Cùng với đó, Hà Nội chú trọng xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, nhân văn, sáng tạo; từng bước thực hiện các cam kết trong Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO. Thành phố đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa với các lĩnh vực tiêu biểu như du lịch văn hóa, nghệ thuật biểu diễn, thủ công mỹ nghệ; hình thành nhiều sản phẩm văn hóa mới, như các chương trình du lịch đêm tại khu phố cổ, các di tích lịch sử; không gian văn hóa Hồ Gươm, Hồ Tây, sông Hồng; du lịch MICE, du lịch di sản, du lịch kết hợp y tế - giáo dục.
Biến văn hóa thành nguồn lực kinh tế - xã hội bền vững
Theo Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Thu Nghĩa - Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Hà Nội sở hữu khối lượng di sản phong phú, là nền tảng quan trọng để phát triển công nghiệp văn hóa. Tuy nhiên, di sản chỉ thực sự phát huy giá trị khi được gắn với sáng tạo đương đại, trở thành nguồn cảm hứng cho nghệ thuật và sản phẩm hấp dẫn cho du khách. Việc tích hợp bảo tồn di sản vào quy hoạch phát triển sẽ giúp Hà Nội biến văn hóa thành nguồn lực kinh tế - xã hội bền vững.
Văn Miếu - Quốc Tử Giám được nhiều du khách lựa chọn đến để tìm hiểu về lịch sử, văn hoá, kiến trúc khi tham quan Thủ đô Hà Nội. Ảnh: Phạm Tuấn Anh - TTXVN
Bên cạnh đó, thành phố đã triển khai hiệu quả phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", thực hiện các quy tắc ứng xử nơi công cộng, từng bước hình thành nếp sống văn minh đô thị. Hoạt động văn hóa, nghệ thuật ngày càng phong phú, nhiều sự kiện lớn, có quy mô và tầm vóc khu vực, quốc tế được tổ chức thành công, góp phần nâng cao vị thế và lan tỏa hình ảnh Hà Nội - Thành phố vì hòa bình, Thành phố sáng tạo của UNESCO.
Những nỗ lực đó đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận khi Hà Nội được Tạp chí Time Out vinh danh là 1 trong 20 điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới năm 2025, tiếp tục khẳng định sức hấp dẫn riêng có của một Thủ đô nghìn năm văn hiến trong thời kỳ hội nhập.
Tại Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 - 2030, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh yêu cầu đặt "Văn hiến - Bản sắc - Sáng tạo" ở vị trí trung tâm của mọi định hướng phát triển Thủ đô. Tổng Bí thư khẳng định, sức mạnh của Hà Nội không chỉ nằm ở quy mô dân số, chỉ số GDP, mà trước hết ở chiều sâu văn hóa được bồi đắp qua lịch sử và được làm mới bằng tư duy sáng tạo của thời đại.
Theo Tổng Bí thư Tô Lâm: "Hà Nội phải được kiến tạo như một "Thành phố văn hiến - bản sắc - sáng tạo", hướng tới một "Thủ đô văn minh - hiện đại - bền vững" với trí tuệ thời đại và tầm vóc toàn cầu: nơi Văn hiến là gốc rễ, kết tinh trí tuệ dân tộc, nuôi dưỡng niềm tin, khát vọng và bản lĩnh, tạo sức hấp dẫn riêng có mà không đô thị nào sao chép được; bản sắc là điểm tựa, lợi thế cạnh tranh cốt lõi, giúp Hà Nội không chỉ giữ được linh hồn lịch sử, mà còn tạo ra sức hút để dẫn dắt sáng tạo, phát triển kinh tế tri thức, thu hút nhân tài...".
Hà Nội ngày càng phát triển, trở thành đô thị hiện đại. Ảnh: Quốc Khánh - TTXVN
Như vậy, văn hóa trở thành sức mạnh mềm, động lực tinh thần cho phát triển bền vững. Trong chiến lược đó, con người vừa là chủ thể sáng tạo, vừa là mục tiêu phục vụ, đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ giữa Nhà nước và nhân dân, giữa bảo tồn truyền thống và đổi mới sáng tạo.
Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy Hà Nội Nguyễn Doãn Toản cho biết, trong quá trình phát triển nhanh và bền vững, thành phố luôn đặt văn hóa và con người ở vị trí trung tâm, coi đây là nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng nhất của Thủ đô.
Để Hà Nội thực sự xứng đáng với danh hiệu "nghìn năm văn hiến", việc gìn giữ, bảo tồn những giá trị vốn có của lịch sử, văn hóa và con người kết hợp với chủ động phát huy, sáng tạo thích ứng với bối cảnh mới là nhiệm vụ cốt lõi. Chỉ khi có sự đồng hành giữa Nhà nước và nhân dân, giữa bảo tồn truyền thống và đổi mới sáng tạo, Hà Nội mới có thể phát huy trọn vẹn giá trị văn hiến, trở thành động lực tinh thần, sức mạnh mềm cho sự phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên hội nhập".
