Chuỗi triển lãm "Hành trình Huỳnh Phương Đông": Một chứng nhân đặc biệt

Chuỗi triển lãm Hành trình Huỳnh Phương Đông do các bảo tàng, gia đình họa sĩ và SANN - The House of Artphối hợp tổ chức, diễn ra ở 4 địa điểm khác nhau, bày hơn 700 tác phẩm và ký họa. Đây có lẽ là triển lãm cá nhân quy mô nhất từ trước đến nay.

Buổi khai mạc đầu tiên đã diễn ra lúc 9h30 ngày 15/3 tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Buổi thứ 2 sẽ diễn ra lúc 9h30 ngày 20/3 tại Nhà trưng bày triển lãm thành phố (92 Lê Thánh Tôn, TP.HCM). Buổi thứ 3 dự kiến khai mạc ngày 10/4 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (66 Nguyễn Thái Học, Hà Nội). Buổi thứ 4 dự kiến khai mạc ngày 22/4 tại một địa điểm đặc biệt ở Hà Nội, sẽ công bố sau.

Huỳnh Phương Đông và vợ, bác sĩ Lê Thị Thu

Nhân sự kiện này, bộ sách cùng tên, gồm 10 tập, giới thiệu hơn 2.500 tác phẩm và ký họa, cũng sẽ ra mắt trong dịp 25/4 - 30/4.

Sự kiện này hướng tới kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025), 100 năm thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương (1925 - 2025), 100 năm sinh của Huỳnh Phương Đông (1925-2015).

Bỏ dở bằng cấp để tham gia kháng chiến

Trước năm 1963, Huỳnh Phương Đông vẫn dùng tên trong giấy tờ là Huỳnh Công Nhãn để hoạt động cách mạng và vẽ tranh. Bút danh Huỳnh Phương Đông là tên người con trai của ông.

Họa sĩ Huỳnh Phương Đông

Huỳnh Công Nhãn sinh ngày 22/4/1925 tại Bình Hòa, Gia Định, nguyên quán ở xã Kế An, huyện Kế Sách, tỉnh Sóc Trăng. Năm 1933, gia đình chuyển từ Gia Định về Sóc Trăng sinh sống, ông lớn lên tại đây. Năm 1941, lúc 16 tuổi, ông thi đậu vào Trường Mỹ nghệ thực hành Gia Định, đi học đến năm 1945, gần tốt nghiệp, thì bỏ tham gia hoạt động bí mật ở khu vực Sài Gòn - Chợ Lớn. Nhiệm vụ chính của ông là rải truyền đơn đấu tranh, vẽ tranh cổ động… nên không thể về trường thi tốt nghiệp, nhận bằng.

Năm 1954, ông tập kết ra Bắc, công tác tại Phòng Tuyên huấn trực thuộc Tổng cục Chính trị quân đội nhân dân Việt Nam, Hà Nội. Ông tham gia sưu tầm hiện vật để thành lập Bảo tàng Quân đội, nay là Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam.

Ký họa “Căn cứ rừng Sát” (màu nước và than chì trên giấy dó, 1952)

Năm 1957, sau khi được kết nạp vào Hội Mỹ thuật Việt Nam ngày 26/3, khóa đầu tiên, ông thi đậu vào Khoa Điêu khắc của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam, gần cuối năm, ngày 13/10 thì kết hôn với y tá Lê Thị Thu. Sau 6 năm học điêu khắc, sáng tác một số tượng và tượng đài, gần đến ngày tốt nghiệp thì tháng 2/1963, ông nhận quyết định "đi B", vào Nam hoạt động cách mạng. Ông lên đường để lại vợ và 3 con nhỏ. Trong một lá thư gửi vợ, ông viết: "Và báo tin cho em, anh đã lấy tên con H.P. Đông làm tên anh trong thời gian hoạt động. Em hãy viết thư cho anh bằng tên mới này".

Ký họa “Thủy điện Trị An” (màu nước và than chì, 1987)

Sinh thời, họa sĩ Diệp Minh Châu và vài lãnh đạo của Đại học Mỹ thuật Việt Nam từng đề nghị Huỳnh Phương Đông quay về trường bổ túc hồ sơ để nhà trường tái cấp bằng danh dự, nhưng ông vẫn mải mê với việc vẽ, nên không làm. Tại cuộc họp báo ra mắt chuỗi triển lãm Hành trình Huỳnh Phương Đông, bà Lê Thị Thu bày tỏ ước mơ có được tấm bằng danh dự này cho người chồng quá cố, vì đó cũng là một niềm an ủi, động viên với con cháu.

Cả đời đi và vẽ

Đến với chuỗi triển lãm Hành trình Huỳnh Phương Đông, giới thưởng ngoạn sẽ được nhìn thấy một Huỳnh Phương Đông đa dạng và đa diện, từ các ký họa phong cảnh thời chiến cho đến ký họa phong cảnh thời bình - xây dựng đất nước, từ những con người trong chiến tranh, đi qua chiến tranh và trở về cuộc sống thường nhật, từ những chuyến đi khắp Việt Nam cho đến các chuyến đi nhiều nước trên thế giới, từ chân dung chỉnh tề cho tới tranh khỏa thân… Có thể nói Huỳnh Phương Đông dành cả cuộc đời của mình chỉ để đi và vẽ, lại có ý thức bảo quản tác phẩm, nên ngày nay chúng ta mới có dịp nhìn ngắm lại hành trình hội họa xuyên suốt và công phu của ông.

Ký họa “Đại hội quân nhân sư 5, rừng Lá” (màu nước và than chì, 1965)

Ngay những ký họa chân dung thời chiến, vẽ các chiến thắng, ông cũng ưu tiên vẽ những lúc ngơi nghỉ bên chiến hào, những khoảnh khắc tâm tình. Các ký họa ấy cho thấy ông có đủ thời gian để hiểu và nắm bắt nhân vật, lột tả được tâm tư, tính cách nhiều người. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều ký họa của ông sau này cũng chính là ảnh thờ, khi các nhân vật ấy hi sinh trong chiến tranh.

"Đụng tay vào công tác sắp xếp, lưu trữ, tôi và má mới bàng hoàng nhận ra rằng… dẫu cho ngôi nhà này có là một không gian lớn nhất trong cuộc đời của ba, thì nó vẫn là chưa đủ, vẫn quá nhỏ bé so với công trình đồ sộ mà ông đã làm. Thấy vậy, tôi càng thương và phục ông hơn" - anh Huỳnh Phương Đông - con trai họa sĩ - chia sẻ.

4 địa điểm không lặp lại tranh

Chuỗi triển lãm lần này bày các tác phẩm xuyên suốt cuộc đời cầm cọ của ông, đặc biệt các chân dung trong đó các thập niên 1960 và 1970, thời chiến tranh ác liệt; các thập niên sau chiến tranh, với sự xúc động gặp mặt, vươn lên trong đời sống.

Đến với trưng bày ở Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, chúng ta sẽ thấy mức độ đi của họa sĩ Huỳnh Phương Đông. Ông gần như đi xuyên suốt thời chiến, qua rất nhiều tỉnh thành với các mức độ ác liệt khác nhau, đi để tìm kiếm những khoảnh khắc ý nghĩa và đáng sống. Khi hòa bình lập lại, ông đi vẽ nhiều nước, từ Liên Xô, Cuba, Trung Quốc, Lào, Campuchia… cho đến Canada, Pháp, Ý… Thậm chí ông còn đi đến những nơi hẻo lánh, còn chưa có đường đi.

Ký họa “Truy kích địch trong trận Bình Giã” (màu nước, 1965)

Trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ là những tác phẩm mà gia đình cùng với SANN - The House of Art mang ra làm công tác bảo dưỡng, phục chế trong nhiều năm qua. Người xem sẽ thấy một Huỳnh Phương Đông của đa chất liệu, của các ký họa từ lớp mỹ thuật trong chiến khu, của các tác phẩm đoạt giải thưởng…

Còn tại địa điểm đặc biệt (sẽ công bố sau) sẽ là những chân dung du kích thời chiến, là chân dung quân nhân, văn nghệ sĩ, là các trận đánh lớn như Bình Giã, La Ngà…

Một điểm nhấn của chuỗi triển lãm này là cuộc trưng bày tại Nhà trưng bày triển lãm thành phố, nơi SANN - The House of Art sẽ mang đến những câu chuyện thời chiến xúc động, cao cả và nhân văn. Những nhân vật trong tranh đi qua thời chiến về thời bình, những giây phút bình yên của họ, những khoảnh khắc đời thường của họ… càng làm tăng thêm giá trị của sự hy sinh và hòa bình.

Ký họa “Nữ pháo binh Long An” (màu nước và than chì, 1968)

Trong chuỗi triển lãm lần này, người xem sẽ có dịp xem chân dung 8 vị tướng và nhiều văn nghệ sĩ, trí thức nổi tiếng. Người xem cũng được xem một tác phẩm đặc biệt vẽ về Đông Nai từ trên cao, như cách ngày nay chúng ta dùng máy ảnh flycam để quan sát cảnh vật…

Ngoài ra là các tư liệu, bưu ảnh, bưu thiếp, kỷ vật, hiện vật, tranh cổ động, tem thư… để hiểu thêm về bối cảnh sống và tâm tình của Huỳnh Phương Đông.

Trong hoàn cảnh còn nhiều hạn chế về thiết bị ghi hình tân tiến (máy quay phim, chụp ảnh…) thì những ký họa của Huỳnh Phương Đông đã ghi lại trung thực nhiều trận đánh, những chân dung đầy xúc cảm của đồng chí, đồng nghiệp. Những bức vẽ chân dung chiến sĩ sẽ tự tìm đường về với gia đình của họ..., quả thật ông là một chứng nhân đặc biệt.

Bà Lê Thị Thu (vợ họa sĩ Huỳnh Phương Đông) chia sẻ: "Từ sau khi anh ra đi vào năm 2015, gia đình luôn gìn giữ các tác phẩm của anh cẩn thận và xem như báu vật. Tôi và các con luôn khắc ghi trong tâm khảm mình mong mỏi của anh: "Phải giữ lại tranh cho lịch sử, cho nước nhà và cho con cháu. Đừng để người trẻ Việt Nam sau này, muốn xem tranh chiến tranh Việt Nam lại phải qua nước ngoài mới xem được".

Ngày 18/12/2015, họa sĩ Huỳnh Phương Đông qua đời tại TP.HCM, thọ 90 tuổi.