Để thiết kế, xây dựng cũng như vận hành tốt một không gian công cộng, có khá nhiều quy tắc mà bạn cần nắm vững. PPS – Dự án về không gian công cộng dành nhiều nghiên cứu để gợi ý cho bạn 11 quy tắc dưới đây.
International Placemaking Week (Tuần lễ định vị quốc tế) lần thứ 3 được tổ chức bởi Project for Public Spaces (PPS – Dự án về không gian công cộng) đã diễn ra từ ngày 1 đến ngày 4/10/2019 tại Chattanooga, Tennessee, Hoa Kỳ.
Trong nhiều năm qua, PPS với những sáng kiến và nghiên cứu của mình đã giúp các kiến trúc sư, các nhà xây dựng và quản lý sáng tạo và duy trì tốt rất nhiều nơi công cộng tại các địa phương. Năm 1999, họ đã cho xuất bản một cuốn sách mang tên “Cách xoay chuyển địa điểm”, gây ấn tượng với nội dung định vị một vị trí trong lòng công chúng, hướng dẫn 11 quy tắc cần tuân theo để có thể tạo ra một không gian cộng đồng đầy sôi động.
Hãy cùng khám phá 11 quy tắc được hướng dẫn bởi PPS với các ví dụ minh họa:
1- Cộng đồng chính là chuyên gia thẩm định
Điều quan trọng đầu tiên khi bắt đầu thiết kế, xây dựng cũng như vận hành bất kỳ một không gian công cộng nào đó chính là xác định về nhu cầu sử dụng cũng như đời sống vật chất, tinh thần của cộng đồng dân cư tại khu vực đó. Cộng đồng dân cư là những người có thể đưa ra quan điểm về lịch sử, hiểu biết về tập quán và những sự kiện, vấn đề được cho là quan trọng tại địa phương.
Tapis Rouge là một trong những không gian công cộng ở Carrefour-Feuilles, Haiti được thiết kế đa chức năng, vừa là nơi khuyến khích các tương tác xã hội, vừa là một nơi an toàn cho cộng đồng, không có bạo lực và tội phạm.
Tại Tapis Rouge, thiết kế và các hoạt động được tổ chức đều hướng đến cộng đồng, mong muốn có được sự tham gia nhiều nhất của các cư dân. Địa điểm công cộng này nâng cao ý thức của người dân về quyền sở hữu, bản sắc địa phương và niềm tự hào. Các cư dân và nghệ sĩ địa phương còn đã cùng nhau tạo ra những bức tranh tường đầy màu sắc cho Tapis Rouge, thúc đẩy những cuộc tụ họp nhóm.
XEM THÊM: Góc nhìn về không gian công cộng trong đô thị Việt
2- Tạo ra một địa điểm, không phải là một thiết kế
Một không gian công cộng hoạt động tốt phải là không gian có được các yếu tố vật lý (tiện ích, cảnh quan, thiết bị) tốt. Mọi người thường yêu thích ghé đến một nơi công cộng có cảnh quan đẹp, có nhiều tiện ích cũng như các hoạt động thú vị, thoải mái để sử dụng.
Superkilen (Đan Mạch) là công viên được thiết kế như phiên bản đô thị của một khu vườn lớn. Công viên nằm gần một khu đô thị dài nửa dặm được đánh giá là nơi có dân cư đa dạng và phức tạp nhất tại Đan Mạch, các cư dân tại đây đến từ 60 quốc tịch khác nhau với văn hóa, truyền thống cũng như tập quán khác biệt.
Công viên được thiết kế với 3 phần bao gồm quảng trường đỏ, quảng trường đen và công viên xanh. Trong công viên, cảnh quan và hoạt động hết rất đa dạng từ dụng cụ tập thể dục từ cơ bắp phong cách LA đến cảnh quan cây cỏ văn hóa Trung Quốc.
Trên thực tế, khu vực quảng trường đỏ là nơi thường diễn ra các hoạt động thị trường, văn hóa và thể thao của địa phương, quảng trường đen là nơi gặp gỡ, giao lưu và công viên xanh là các cơ sở thể thao và sân chơi tập thể.
XEM THÊM:“ Sự ngạo mạn của không gian” : Bản đồ phân chia không đồng đều không gian công cộng tại các nút giao thông đô thị
3- Tìm kiếm cộng sự
Cộng sự của bạn có thể là các tổ chức địa phương, bảo tàng, trường học hoặc những cá nhân khác. Trong một dự án xây dựng/ cải thiện không gian công cộng, những cộng sự này rất quan trọng đối với sự thành công trong tương lai và hình ảnh của dự án.
Urban Amenities (hay Amenidades Urbanas) ở Venezuela là một công trình công cộng nơi mà nhiều cá nhân, tổ chức đã cùng nhau bàn bạc, thảo luận để đưa ra được ý tưởng tốt nhất. Dự án được vận hành bởi Hội đồng thành phố Caracas, hợp tác cùng Ban Kiến thức và hoạt động xã hội (Misión Saber y Trabajo) – một tổ chức của công ty xây dựng Pico Collective, đồng thời có cả sự hỗ trợ của một số tổ chức cộng đồng khu vực. Trong quá trình thiết kế và xây dựng, đại diện cư dân trong cộng đồng cũng đã được mời đến nhằm đưa ý kiến với các chuyên gia thiết kế.
Xem thêm:
Tầm quan trọng của kiến trúc sư cảnh quan trong việc xây dựng không gian công cộng cho trẻ em
4- Bạn có thể hiểu biết rất nhiều chỉ bằng cách quan sát
Bằng cách quan sát những không gian công cộng được mọi người sử dụng nhiều hoặc không sử dụng, bạn sẽ rút ra được kinh nghiệm, biết được rằng hoạt động nào bị thiếu và những công năng nào có thể được kết hợp với nhau. Hơn nữa, bằng việc quan sát, bạn còn có thể hiểu rõ hơn về cách quản lý những không gian công cộng và cách phát triển không gian này theo thời gian.
Những đứa trẻ luôn ao ước một khoảng sân gần nhà để cùng vui chơi với những người bạn hàng xóm của mình. Xuất phát từ ý tưởng này, nhóm kiến trúc sư đã tạo nên 1 sân chơi để phục vụ cho việc sử dụng đất công cộng.
Five Fields Play Structure là một sân chơi tập thể được thiết kế vào đầu những năm 1950 bởi nhóm kiến trúc sư của Matter Design và FR|SCH. Five Fields Play Structure được xây dựng như một thử nghiệm về tính liên kết của cộng đồng khi có được một sân chơi chung. Dù Five Fields Play Structure đã được thay đổi ít nhiều qua nhiều năm nhưng cộng đồng dân cư khu vực vẫn dành sự quan tâm và đánh giá cao đối với công trình công cộng này.
5- Có tầm nhìn
Tầm nhìn của một dự án hoặc một không gian kiến trúc công cộng cần phải xuất phát từ chính cộng đồng, làm sao để họ có thể giới thiệu đầy tự hào về không gian này với những người sống và làm việc ở nơi khác. Khi cộng đồng dành tình cảm cho không gian công cộng, những hoạt động tại đây sẽ được tổ chức thường xuyên hơn, hình ảnh về không gian cũng sẽ tích cực hơn.
Được coi là một trong những không gian công cộng đương đại đầu tiên ở vùng Caucasus (nơi địa phận thuộc Nga), Hussein bin Talal Park ở thành phố Grozny là một công viên trượt băng, sân thể thao, sân chơi, khu giải trí, nhà hát và nhiều có nhiều chức năng hơn nữa. Trong một khu vực vốn có tình hình chính trị căng thẳng, tầm nhìn của kiến trúc sư chính là xóa nhòa các dấu hiệu xung đột và tạo cho thành phố một loại trung tâm giải trí mới có thể thu hút cư dân ở các độ tuổi khác nhau, kết nối văn hóa quốc gia và cơ sở hạ tầng hiện đại.
6- Bắt đầu với nguyên tắc: Đơn giản hơn, Nhanh hơn và Rẻ hơn
Để thiết kế một không gian công cộng tốt quả thật rất phức tạp, điều đó gây khó khăn cho chúng ta để có thể làm đúng mọi thứ ngay từ đầu. Tuy nhiên, hãy suy nghĩ đến việc thử nghiệm ngắn hạn để có được sự điều chỉnh tốt nhất. Có một số vị trí trong không gian công cộng mà ta có thể thử nghiệm và tinh chỉnh trong nhiều năm có thể kể đến như chỗ ngồi, quán cà phê ngoài trời, nghệ thuật công cộng, vườn cộng đồng, tranh tường, v.v.
Urban Bloom (Trung Quốc) là một dự án thử nghiệm đã biến nơi từng là bãi đỗ xe thành một khu vườn đô thị lý tưởng, dựa vào các vật liệu tái chế. Những tấm pallet gỗ đã được thiết kế xếp chồng lên nhau tạo ra hình sóng nhấp nhô, tạo không gian phù hợp với các cuộc tụ họp, các buổi giảng nhỏ, chỗ ngồi ngoài trời cho nhóm đông người, v.v. Pallet gỗ cũng giúp tạo ra một khu vườn mở sáng tạo, đầy thu hút.
Dự án thử nghiệm này khuyến khích du khách khám phá không gian và diễn giải mục đích của nó thông qua kinh nghiệm và nhu cầu của chính họ.
7- Nguyên tắc Hình tam giác
Nguyên tắc hình tam giác là quá trình mà yếu tố ngoại cảnh tác động được đến sự giao tiếp và mối quan hệ của con người, thúc đẩy việc trò chuyện, tương tác nhiều hơn giữa những người lạ mặc dù họ chưa từng biết nhau. Trong một không gian công cộng, việc sắp xếp, bố trí không gian theo nguyên tắc này sẽ giúp gia tăng tính liên kết cộng đồng, giúp mọi người sát lại gần nhau hơn.
Pop-Up! Street Furniture (Hoa Kỳ) chính là ví dụ cho nguyên tắc nói trên. Không gian công cộng này được bố trí trong 2 tuần tại trung tâm thành phố Seattle trong Lễ hội Thiết kế Seattle, gây ấn tượng với tám mô-đun có thể di chuyển và kết hợp để tạo ra các cấu hình dùng để ngồi hoặc vui chơi.
Những cấu hình này đã thực sự tạo ra được sự tương tác cho những người cùng tham gia hoạt động. Qua dự án này có thể nhận thấy, những đồ nội thất đường phố đa chức năng hoặc có thể biến đổi hình dạng, chức năng tùy ý có thể tạo ra được môi trường lý tưởng để mọi người cùng vui chơi, trò chuyện và tương tác.
11 quy tắc cần tuân thủ khi thiết kế một không gian công cộng sôi động8- Luôn có người cản trở
Khi tiến hành thiết kế, xây dựng một không gian công cộng thì những cản trở là điều không tránh khỏi. Các cải tiến cho một nơi tập trung cộng đồng quy mô nhỏ có thể chứng minh tầm quan trọng của không gian công cộng và giúp bạn vượt qua các trở ngại.
Common Unity là dự án cải tạo không gian công cộng cho khu dân cư San Pablo Xalpa (Mexico) nhằm biến đổi những khu vực nhà ở riêng rẽ trở nên thống nhất, đoàn kết hơn. Trước đây, khu dân cư này bị chia cắt bởi những bức tường và hàng rào do cư dân đã xây dựng, không gian công cộng do thế cũng bị chiếm lấn rất nhiều.
Các kiến trúc sư đã quyết định dỡ bỏ những hàng rào mà cư dân cơi nới lấy diện tích làm thành khu sinh hoạt chung. Điều này ban đầu rõ ràng không được sự ủng hộ của tất cả cư dân. Sau đó, kiến trúc sư thiết kế đặt các mô-đun làm thành các khu vực hoạt động khác nhau, đồng thời xây dựng 1 phòng đa năng thường dùng để làm thư viện.
Không gian trước khi cải tạo
Không gian sau khi cải tạo
9- Tạo điểm nhấn hỗ trợ chức năng
Khi thiết kế và xây dựng không gian công cộng, như đã liệt kê bên trên, bạn cần xem xét các yếu tố như nhu cầu từ cộng đồng, các cộng sự tiềm năng, quan sát cách thức vận hành từ ví dụ có sẵn, thử nghiệm và vượt qua các phản đối… Mặc dù thiết kế đẹp rất quan trọng, tuy nhiên những yếu tố này mới là thứ cho bạn thấy được hình thức nào mình cần thể hiện để có được tầm nhìn tốt nhất cho công trình trong tương lai.
Dải Băng Đỏ là một thiết kế đặc biệt có chiều dài 500 mét, chạy qua công viên Qinhuangdao của Trung Quốc. “Dải băng” này tích hợp các chức năng chiếu sáng, chỗ ngồi, trồng cây xanh và xác định phương hướng.
Nằm giữa địa hình tự nhiên và thảm thực vật phong phú, “dải băng” với thiết kế tối giản nhưng sống động bám dọc theo bờ sông, tạo cơ hội cho các hoạt động giải trí và giáo dục về môi trường. Dự án này cho thấy cách một giải pháp thiết kế nhỏ nhưng đạt được hiệu quả đáng kể đối với cảnh quan.
10- Tiền không phải là vấn đề
Có một số yếu tố sẽ khiến không gian công cộng của bạn không khác gì 1 quầy bán hàng ngoài trời, 1 quán cafe, tiệm hoa hoặc thậm chí chỉ là những chỗ ngồi rẻ tiền. Tiết kiệm là đúng, nhưng hãy đầu tư xứng đáng cho các hạng mục cần thiết. Khi mọi người tìm đến không gian công cộng của bạn để tham gia các dịch vụ, số tiền thu được sẽ rất đáng kể so với chi phí đầu tư phải bỏ ra.
Văn phòng kiến trúc CatalyticAction (Li Băng) đã thiết kế và xây dựng sân chơi ở một trường học trong khu định cư của người tị nạn. Kiến trúc sư đã sử dụng những cấu trúc dễ dàng tháo rời, vận chuyển và lắp ráp lại hoặc tái sử dụng.
Dự án này đã tính toán về việc xây dựng sân chơi cho các em nhỏ mà có thể đáp ứng trong các tình huống khẩn cấp. Dự án này cũng khuyến khích những đứa trẻ tự thiết kế sân chơi của riêng mình tại khuôn viên.
11- Bạn sẽ không bao giờ hoàn thành
Sự hao mòn về vật dụng, sự cần thiết phải thay đổi và cải tiến luôn xảy ra trong môi trường đô thị. Luôn có giải pháp và tinh thần sẵn sàng ứng phó cho những điều này là điều những nhà xây dựng và quản lý không gian công cộng cần làm.
Green Cloud là một phương pháp cải tạo nhằm tận dụng nước mưa để tưới cây và mang lại một số tiện ích khác trong một không gian công cộng. Ý tưởng này dễ dàng được áp dụng tại nhiều nơi, có thể tận dụng ngay các mái nhà có sẵn. Green Cloud chính là ví dụ cho mô hình không gian công cộng được thiết kế để tự vận hành và phát triển liên tục mà không cần quá nhiều công cải tiến.
Biên dịch | H.N (Nguồn: Archdaily)
XEM THÊM:
- Kinh nghiệm quốc tế phát triển không gian công cộng
- Không gian công cộng trong đô thị – Từ lý luận đến thiết kế
- Hà Nội: Phát triển không gian công cộng – sáng kiến vì chất lượng sống
