Cái ngu “Làm mai”
Trong quan niệm dân gian, “làm mai” đứng đầu trong bốn cái ngu mà tổ tiên răn dạy. Khác với nghề mai mối chuyên nghiệp thời hiện đại, ngày xưa, người làm mai thường là hàng xóm, người thân quen trong làng xã – đứng ra giới thiệu, làm cầu nối giữa hai gia đình để tiến tới hôn nhân. Mọi việc chủ yếu xuất phát từ tình cảm, sự tin cậy, chứ không mang tính chất vụ lợi. Đôi khi, người làm mai chỉ nhận được chút quà gọi là “tiền trà nước”.
Trong quan niệm dân gian, “làm mai” đứng đầu trong bốn cái ngu mà tổ tiên răn dạy. Tuy nhiên, rủi ro lớn nhất của việc làm mai là khi cuộc hôn nhân không như mong đợi. Nếu đôi trẻ sống hạnh phúc, người làm mai có thể được cảm ơn. Nhưng nếu cuộc sống hôn nhân gặp trục trặc, ly tán hay xích mích gia đình, người làm mai rất dễ trở thành “tội đồ” – bị trách rằng đã không tìm hiểu kỹ, giới thiệu sai, gây nên hậu quả cho cả hai bên.
Thực tế, không ai đủ khả năng hiểu tường tận nội tình của hai gia đình để đảm bảo mọi chuyện suôn sẻ. Vì vậy, khi bị đổ lỗi, người làm mai vừa thiệt thân, vừa mang tiếng. Đó chính là lý do tổ tiên xếp việc “làm mai” vào hàng đầu những điều dại dột cần tránh.
Ngày nay, việc làm mai không còn phổ biến như xưa, nhưng nếu ai vẫn đứng ra làm cầu nối thì cũng cần giữ thái độ trung lập, cẩn trọng và không quá can thiệp sâu vào chuyện riêng của người khác để tránh những rắc rối không mong muốn.
Cái ngu “Lãnh nợ”
Đứng thứ hai trong “tứ đại ngu” là việc đứng ra bảo lãnh nợ nần cho người khác. Lúc đầu, hành động này thường xuất phát từ lòng tin, tình nghĩa hoặc mong muốn giúp đỡ người thân quen vượt qua khó khăn tài chính. Thế nhưng, đời không đơn giản như vậy.
Nếu người vay trả nợ đúng hạn, thì bạn yên tâm vô sự. Nhưng trong phần lớn trường hợp, người đã phải đi vay là người đang khó khăn – và việc họ không có khả năng chi trả đúng hạn là điều dễ xảy ra. Khi ấy, người đứng ra bảo lãnh sẽ phải gánh trách nhiệm thay, vừa thiệt hại về tài chính, vừa bị kẹt giữa người đi vay và chủ nợ.
Người cho vay có thể gay gắt, đòi hỏi bạn phải trả thay, trong khi người vay thì bặt vô âm tín hoặc quay sang trách móc vì bạn gây áp lực. Kết quả, mối quan hệ với cả hai bên đều sứt mẻ. Chưa kể, bạn còn có thể vướng vào kiện tụng hoặc mất mát lòng tin từ những người xung quanh.
Chính vì vậy, ông bà ta từ lâu đã khuyên: đừng bao giờ đứng ra “lãnh nợ” nếu không muốn tự chuốc họa vào thân.
Cái ngu “Gác cu”
“Gác cu” – tức là bẫy chim cu – từng là thú chơi thanh nhàn của người xưa, nhất là ở vùng nông thôn, nơi có nhiều đồng ruộng và rừng rậm. Tuy chỉ là trò giải trí, nhưng việc này lại tiêu tốn không ít thời gian, công sức và tiền bạc. Người chơi phải chọn được chim mồi tốt, nuôi nấng kỳ công, thuần hóa cho quen giọng, rồi mang đi bẫy giữa đồng vắng.
Thế nhưng, công sức bỏ ra không phải lúc nào cũng thu về kết quả như mong muốn. Có khi chờ cả buổi không thấy bóng chim nào, có lúc lại mất luôn cả con chim mồi quý vì bất cẩn. Trò chơi tưởng nhẹ nhàng nhưng lại đầy rủi ro. Người ngoài nhìn vào dễ cho rằng quá tốn công vô ích, theo đuổi một việc vừa hao tiền vừa hao sức mà kết quả lại phụ thuộc hoàn toàn vào may rủi – vì thế mới bị liệt vào một trong bốn “cái ngu” của đời người.
Cái ngu “Cầm chầu”
“Cầm chầu” là một vai trò đặc biệt trong các buổi hát ca trù hoặc hát ả đào ngày xưa. Người cầm chầu là người ngồi gần trống chầu, có quyền đánh trống để tán thưởng hoặc chê bai nghệ sĩ – thường là ca nương hoặc kép đàn – ngay trong lúc họ đang biểu diễn. Vai trò này tưởng như cao quý, nhưng thật ra lại tiềm ẩn không ít rắc rối.
Thứ nhất, việc “cầm chầu” thường đi kèm với chi phí không nhỏ, vì người đảm nhận vai trò này thường là khách có tiền, quen biết với chủ chiếu hát. Thứ hai, người cầm chầu phải đưa ra lời khen chê công khai – mà khen chưa chắc đã được cảm ơn, còn chê thì dễ mất lòng, đụng chạm danh dự của người biểu diễn.
Trong bầu không khí mang tính giải trí nhưng cũng đầy sĩ diện, một lời đánh trống thiếu suy xét có thể gây mất vui, thậm chí dẫn đến hiềm khích. Vì vậy, ông bà ta mới nói: “cầm chầu” là việc dễ mang tiếng, dễ rước họa – một kiểu “ngu” vì ham danh hão mà chuốc phiền vào thân.
