Trong những năm gần đây, khi thế giới tập trung vào sự trỗi dậy của Trung Quốc trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và công nghệ cao, một cuộc cách mạng thầm lặng khác đang diễn ra, định hình lại tương lai của ngành dược phẩm toàn cầu, theo nhận định của Economist.
Từ công xưởng đến trung tâm đổi mới
Nhiều thập kỷ trước, ngành dược Trung Quốc chủ yếu được biết đến với việc sản xuất thuốc gốc (generics) và các hoạt chất cơ bản với giá thành cực rẻ. Các công ty phương Tây thường tận dụng lợi thế này để thuê ngoài một phần quy trình sản xuất, giúp họ giảm chi phí và tập trung nguồn lực vào nghiên cứu đột phá. Tuy nhiên, bức tranh đó đã thay đổi đáng kể.
Tại các thành phố như Vô Tích, Thượng Hải và Hàng Châu, các trung tâm công nghệ sinh học hiện đại đã mọc lên như nấm, SCMP mô tả. Đây không chỉ là những nhà máy sản xuất đơn thuần mà còn là những tổ hợp nghiên cứu và phát triển (R&D) với các phòng thí nghiệm tối tân. Các gã khổng lồ dược phẩm toàn cầu như Pfizer, AstraZeneca và GlaxoSmithKline đều thiết lập sự hiện diện đáng kể tại đây. Họ hợp tác với các công ty Trung Quốc để tận dụng lợi thế về tốc độ và chi phí, một mô hình được gọi là "hợp đồng phát triển và sản xuất thuốc" (CDMO).
Một trong ví dụ điển hình của mô hình này là WuXi AppTec. Công ty này được mệnh danh "siêu thị" của ngành dược phẩm sinh học, cung cấp dịch vụ trọn gói từ khâu khám phá thuốc, thử nghiệm lâm sàng đến sản xuất quy mô lớn.
CDMO cho phép các công ty dược phẩm và công nghệ sinh học của Mỹ giảm đáng kể chi phí R&D và sản xuất, đồng thời tăng tốc độ đưa sản phẩm ra thị trường. Thay vì phải xây dựng, duy trì các cơ sở nghiên cứu và sản xuất đắt đỏ, họ có thể thuê ngoài các dịch vụ này cho WuXi AppTec. Với mạng lưới rộng khắp và hiệu quả vượt trội, WuXi AppTec ước tính đã tham gia vào quá trình phát triển của 1/4 thuốc được sử dụng tại Mỹ.
Một ví dụ khác cho thấy sức mạnh của Trung Quốc trong cuộc đua dược phẩm toàn cầu. Hồi tháng 2, FDA Mỹ đã chấp thuận cho Likang Life Sciences thử nghiệm lâm sàng vaccine ung thư mRNA. Sản phẩm này hoạt động bằng cách kích hoạt hệ miễn dịch của bệnh nhân để tấn công chính xác các tế bào ung thư. Một mũi tiêm có giá 150.000 nhân dân tệ (khoảng 20.800 USD) - chỉ bằng một phần nhỏ so với mức 7,2 triệu nhân dân tệ cho các liệu pháp tương tự từ phương Tây. Vaccine này đang được thử nghiệm trên một nhóm bệnh nhân tại Hải Nam, trong bối cảnh Mỹ vừa cắt giảm 500 triệu USD nghiên cứu vaccine mRNA.
Thúc đẩy bởi chính sách và nhu cầu nội tại
Sự chuyển mình của ngành dược Trung Quốc được thúc đẩy bởi chiến lược quốc gia rõ ràng và hỗ trợ mạnh mẽ từ chính quyền. Năm 2015, công nghệ sinh học được đưa vào danh sách các ngành công nghiệp trọng điểm của kế hoạch "Made in China 2025".
Một yếu tố cốt lõi khác là nhu cầu y tế khổng lồ trong nước. Trung Quốc đang đối mặt với những thách thức y tế công cộng nghiêm trọng là một dân số già hóa nhanh chóng, số ca mắc ung thư và các bệnh mãn tính như tiểu đường ngày càng tăng. Theo thống kê, đến năm 2035, dự kiến 400 triệu người Trung Quốc trên 65 tuổi. Gần 5 triệu người được chẩn đoán mắc bệnh ung thư vào năm 2022, và hơn 2,5 triệu ca tử vong vì căn bệnh. Hiện, khoảng 148 triệu người Trung Quốc mắc tiểu đường, bệnh tim mạch "góp phần" vào hơn 3 triệu ca tử vong. Con số này tạo ra áp lực rất lớn lên hệ thống y tế, đặt ra yêu cầu cấp bách về các loại thuốc hiệu quả, giá cả phải chăng.
Chính phủ Trung Quốc đã phản ứng bằng cách đầu tư mạnh mẽ vào các quỹ mạo hiểm được nhà nước hậu thuẫn, hỗ trợ tài chính cho các công ty khởi nghiệp công nghệ sinh học. Đồng thời, họ tiến hành cải cách hệ thống phê duyệt thuốc, giúp rút ngắn đáng kể thời gian đưa một loại thuốc mới ra thị trường. Theo Asia Society, việc tuyển bệnh nhân cho các thử nghiệm lâm sàng ở Trung Quốc nhanh hơn gấp 2-3 lần so với ở Mỹ, chi phí lại thấp hơn khoảng 30%.
Trong khi đó, các thủ tục phê duyệt thuốc mới ở Trung Quốc từ 200 ngày, đã được rút xuống còn 60 ngày, áp dụng tại 11 tỉnh thành. Các cơ quan chức năng đã phê duyệt 43 thuốc mới trong nửa đầu năm 2025, tăng 59% so với cùng kỳ năm trước và gần bằng tổng số 48 loại thuốc được phê duyệt trong cả năm 2024. Theo Cục Quản lý Sản phẩm Y tế Quốc gia (NMPA), nhiều trong số 43 loại thuốc này được dùng để điều trị các bệnh hiểm nghèo như ung thư, rối loạn chuyển hóa và các bệnh về miễn dịch.
Cũng trong nửa đầu năm nay, Trung Quốc lập kỷ lục về việc cấp phép thuốc đổi mới - tức là nhượng lại quyền cho các thị trường nước ngoài - với tổng giá trị lên tới 48,4 tỷ USD, theo số liệu từ công ty tư vấn dược phẩm DrugTimes.
Các thủ tục phê duyệt thuốc mới ở Trung Quốc từ 200 ngày, đã được rút xuống còn 60 ngày, áp dụng tại 11 tỉnh thành. Ảnh: Health
Lợi thế cạnh tranh: Tốc độ và chi phí
Vậy điều gì khiến các công ty công nghệ sinh học của Trung Quốc có thể phát triển, sản xuất thuốc nhanh, rẻ hơn?
Thứ nhất, đó là chi phí nhân công và vận hành thấp. Mặc dù chi phí lao động ở Trung Quốc đã tăng, nhưng so với Mỹ và châu Âu, nó vẫn thấp hơn đáng kể. Điều này giúp các công ty giảm thiểu chi phí R&D và sản xuất.
Tiếp theo là nguồn nhân tài dồi dào và chất lượng cao. Số lượng sinh viên tốt nghiệp y khoa từ các trường đại học Trung Quốc hàng năm cao gấp 4-5 lần Mỹ. Một cuộc khảo sát gần đây của tạp chí Nature cho thấy 75% nhà khoa học Mỹ đang cân nhắc rời khỏi Mỹ để phát triển. Một nhà đầu tư mạo hiểm Trung Quốc chỉ ra nếu nhóm các nhà khoa học gốc Hoa này chọn quay về nước, họ sẽ tiếp thêm động lực mạnh mẽ cho sự đổi mới dược phẩm sinh học của đại lục.
Thứ ba là quy trình làm việc hiệu quả và tối ưu hóa. Các công ty Trung Quốc đã học hỏi, áp dụng các mô hình kinh doanh tốt nhất của phương Tây, đồng thời tập trung vào việc hợp lý hóa mọi khâu từ phát minh thuốc, thử nghiệm lâm sàng, đến sản xuất hàng loạt. Mục tiêu của họ không chỉ là tạo ra các loại thuốc đột phá mà còn là làm cho quy trình đó trở nên "siêu hiệu quả". Nhờ vậy, một số loại thuốc có thể được đưa từ phòng thí nghiệm ra thị trường chỉ trong vòng 16 tháng.
Cuối cùng là sự hỗ trợ của một hệ thống y tế khổng lồ. Với dân số 1,4 tỷ, Trung Quốc sở hữu lượng dữ liệu lâm sàng khổng lồ và một hệ thống bệnh viện có thể tiến hành các thử nghiệm lâm sàng với tốc độ chưa từng có. Điều này giúp các công ty nhanh chóng thu thập dữ liệu, đánh giá hiệu quả cũng như an toàn của thuốc, từ đó rút ngắn thời gian phát triển sản phẩm.
Sự tiến bộ thần tốc của Trung Quốc trong ngành dược đã bắt đầu gióng lên hồi chuông cảnh báo ở phương Tây.
Scott Gottlieb, người từng đứng đầu FDA, kêu gọi Mỹ hành động khẩn cấp. Ông đề xuất các biện pháp như cải tổ chính sách quản lý và đầu tư trở lại vào nghiên cứu đột phá ban đầu để ngăn chặn xu hướng các nghiên cứu thuốc mới đang dịch chuyển từ Mỹ sang Trung Quốc.
"Ngành công nghệ sinh học của Mỹ từng là niềm mơ ước của cả thế giới, nhưng nếu chúng ta không cẩn thận, mọi loại thuốc đều có thể sẽ được sản xuất tại Trung Quốc", ông viết trên STAT vào tháng 5.
Về phía mình, các chuyên gia Trung Quốc cam kết sẽ vượt qua những thách thức tồn đọng. 21st Century Business Herald đưa tin họ đang nỗ lực thu hẹp khoảng cách giữa việc phát triển thuốc mới và nghiên cứu lâm sàng cơ bản. Việc thiếu liên kết này đã làm giảm chất lượng và hiệu quả của quá trình R&D dược phẩm.
Ông Song Ruilin, Chủ tịch Hiệp hội Nghiên cứu và Phát triển Đổi mới Dược phẩm Trung Quốc, cũng chỉ ra rằng tình trạng nghiên cứu dư thừa - hay nói cách khác là trùng lặp - vẫn còn khá phổ biến trong ngành, dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh và lãng phí nguồn lực. Đây là một vấn đề nội tại mà ngành công nghiệp Trung Quốc cần giải quyết để thực sự trở thành một trung tâm đổi mới sáng tạo bền vững.
Hoàng Dung (Theo Stat, SCMP, NYTimes, Economist)
