Theo khảo sát của VnExpress, việc người tiêu dùng bị dẫn dắt bởi quảng cáo sai lệch trên các nền tảng trực tuyến hiện diễn ra phổ biến. Đánh trúng tâm lý mong muốn cải thiện sức khỏe nhanh chóng, các tổ chức sử dụng những lời quảng bá cường điệu, chẳng hạn "một viên kẹo bằng một đĩa rau", "một viên thuốc giúp hồi xuân", hay "thần dược chữa bách bệnh". Những công dụng vượt xa thực tế này khiến người dùng ngộ nhận, tin dùng sản phẩm thay vì tìm đến bác sĩ hoặc biện pháp y tế chính thống.
Như trường hợp người phụ nữ 21 tuổi, uống sản phẩm giảm cân mua trên TikTok, sau đó bị nhiễm độc, cấp cứu trong tình trạng tổn thương não nghiêm trọng. Kết quả xét nghiệm tại bệnh viện cho thấy thuốc chứa Sibutramin - một chất từng được sử dụng để điều trị béo phì nhưng đã bị cấm do nguy cơ gây ngộ độc, đột quỵ và các bệnh lý tim mạch.
Hay người đàn ông ngoài 40 tuổi, trong một lần lướt TikTok, bắt gặp một "bác sĩ online" giới thiệu thuốc tăng cường sinh lý nam, hỗ trợ cải thiện chất lượng tinh trùng. Tin tưởng vào lời quảng cáo, anh đặt thuốc và duy trì uống liên tục suốt 8 năm, với hy vọng một ngày sẽ nhận được tin vui. Sang năm thứ 9, anh đến bệnh viện kiểm tra, phát hiện mắc chứng vô tinh, trong khi người vợ do tuổi cao đã suy buồng trứng nghiêm trọng, gần như không còn noãn chất lượng tốt để thực hiện thụ tinh ống nghiệm. Việc uống thuốc không rõ nguồn gốc vừa không mang lại hiệu quả, vừa khiến hai vợ chồng bỏ lỡ thời gian điều trị, bác sĩ nhận định.
Các hộp thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, chưa được chứng minh, công nhận về công dụng, bị thu giữ hồi năm 2024. Ảnh:Công an cung cấp
Theo Hiệp hội ung thư Mỹ, thuật ngữ "thực phẩm bảo vệ sức khỏe/thực phẩm bổ sung" dùng để chỉ một loạt các sản phẩm bao gồm vitamin, khoáng chất, thảo mộc và các loại axit amin, enzyme... Đây là những sản phẩm được bổ sung thêm vào chế độ ăn uống hàng ngày nhằm duy trì, tăng cường, cải thiện các chức năng cơ thể cũng như giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, thống kê của Hiệp hội Thực phẩm chức năng Việt Nam cho thấy, có tới 80% các quảng cáo gây bức xúc hiện nay trên mạng xã hội là "trá hình" thực phẩm chức năng.
Ngày 9/3, Bộ Y tế đưa ra cảnh báo tình trạng "thổi phồng" công dụng thực phẩm chức năng gây hiểu lầm, khiến người tiêu dùng thiệt thòi. Nhiều TikToker, KOLs (Key Opinion Leaders), KOCs (Key Opinion Consumers) quảng cáo sản phẩm bảo vệ sức khỏe gây hiểu lầm. Nhiều người giả mạo cơ sở, nhân viên y tế, bác sĩ, dược sĩ để quảng cáo thực phẩm.
Lý giải về tình trạng này, các chuyên gia cho rằng người bán hàng đánh trúng tâm lý "mì ăn liền", muốn khỏi bệnh nhanh chóng, nhất là trong bối cảnh người dân ngại đến bệnh viện do thường phải chờ đợi lâu, chi phí tốn kém và thiếu tin tưởng vào đội ngũ y tế. Ngoài ra, các video về thực phẩm chức năng thường thu hút người xem, hình ảnh đẹp, dùng lời nói "có cánh" để thao túng người mua. Chưa kể, các video trên mạng chưa được kiểm soát chặt chẽ, bất kỳ ai cũng có thể bán hàng, thậm chí giả mạo chuyên gia để thu hút.
Nguyên nhân khác là quy trình quản lý, kiểm soát còn nhiều khe hở. Những năm qua, thị trường thực phẩm chức năng phát triển bùng nổ, hiện có hơn 24.000 số đăng ký, vượt qua cả thuốc (22.000). Hơn 70% thực phẩm chức năng trên thị trường là sản xuất trong nước, nhưng rất khó quản lý, giám sát tất cả.
Đặc biệt, tình trạng thực phẩm chức năng sản xuất trái phép bằng "công nghệ xô, chậu", tức mua vỏ viên nang về, quậy trộn nguyên liệu rồi cho vào. Trong khi đó, theo quy định, thực phẩm chức năng phải được sản xuất hoặc nhập khẩu trong dây chuyền đạt chuẩn GPM (thực hành sản xuất tốt) mới được lưu hành thị trường. Năm 2023, Bộ Y tế xử phạt 28 cơ sở thực phẩm chức năng, tổng số tiền gần 1,9 tỷ đồng. Năm trước đó, hơn 40 cơ sở bị xử phạt hơn 2,76 tỷ đồng. Trong đó, các vi phạm về quảng cáo chiếm tỷ lệ cao nhất.
Theo quy định hiện nay, thuốc được Bộ Y tế cấp phép lưu hành sau khi trải qua các giai đoạn nghiên cứu, thử nghiệm lâm sàng và chứng minh hiệu quả, an toàn, được quản lý chặt chẽ. Còn thực phẩm bảo vệ sức khỏe không nhằm mục đích điều trị, chẩn đoán, phòng ngừa hoặc chữa bệnh. Thực phẩm chức năng chỉ giúp hỗ trợ tăng cường sức khỏe, giảm nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt không có các yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn và hiệu quả như thuốc.
Bất kỳ ai cũng có thể quảng cáo và bán thực phẩm chức năng trên mạng. Ảnh chụp màn hình
Bác sĩ Phan Chí Thành, Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phụ sản Trung ương, cho biết tự ý bổ sung thực phẩm chức năng không rõ liều lượng, không rõ nguồn gốc khiến người bệnh bỏ qua dấu hiệu ban đầu, khiến bệnh diễn biến nặng. Các chất độc hại có thể ngấm vào cơ thể, ảnh hưởng về lâu dài, gây bệnh tật. "Mua hàng qua mạng không biết nguồn gốc mặt hàng, xuất xứ nên rủi ro cao hơn", bác sĩ nói.
Cùng quan điểm, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Trung tâm Oxy cao áp Việt - Nga, Bộ Quốc phòng, cho rằng quan niệm "uống thực phẩm chức năng càng nhiều càng tốt", "giá thành cao thì chất lượng tốt"... là phản khoa học, tiềm ẩn nhiều rủi ro như ngộ độc, dư thừa chất, tốn kém. Ngoài ra, cơ thể không có khả năng tự tổng hợp được hầu hết vitamin nên một số loại cần được cung cấp từ ngoài vào qua khẩu phần ăn và dạng thuốc bổ sung. Vitamin sẽ giúp duy trì quá trình chuyển hóa để đảm bảo tốt nhất cho sự sinh trưởng và khả năng hoạt động bình thường của cơ thể. Việc lạm dụng thuốc gây phản tác dụng, gây tâm lý yên tâm giả tạo.
"Do đó, người dân không nên lầm tưởng công dụng của thuốc và thực phẩm chức năng, tránh sa bẫy quảng cáo dẫn đến mất tiền oan", bác sĩ nói.
Nhân viên y tế tại nhà thuốc bệnh viện ở TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần
Bác sĩ khuyến cáo người dân chỉ dùng thực phẩm chức năng khi thực sự cần thiết. Người dân cần xác định nhu cầu và tình trạng của bản thân để bổ sung theo chỉ định. Nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế trước khi sử dụng. Không tự ý mua thuốc, vitamin để uống theo thói quen.
Trước khi sử dụng thực phẩm chức năng cần nắm rõ tên, thành phần, liều lượng và hướng dẫn sử dụng. Mọi người cần kiểm tra thông tin nhà sản xuất như giấy chứng nhận, mã vạch, mã QR code, tránh mua sản phẩm gần hết hạn hoặc bao bì bị hỏng.
Cục An toàn thực phẩm cảnh báo thực phẩm chức năng không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh, chỉ có tác dụng hỗ trợ sức khỏe. Trong trường hợp có bệnh, cần tới cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời.
Người dân cũng được khuyến cáo cảnh giác với các video "bác sĩ, lương y, bệnh nhân" tư vấn sản phẩm chữa bệnh, bởi nhân viên y tế không được phép quảng cáo mặt hàng này.
Theo khoản 5, điều 34, nghị định 38, về Xử phạt hành chính trong lĩnh vực Văn hóa và Quảng cáo, hành vi quảng cáo không đúng hoặc gây nhầm lẫn, bị phạt tiền từ 60 triệu đồng đến 80 triệu đồng. Trường hợp đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm thì bị phạt tiền từ 10-100 triệu đồng; hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm. Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung với mức phạt tiền 5-50 triệu đồng, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định 1-5 năm.
Thùy An
