Cô gái ở Hà Nội, làm nhân viên bán hàng, luôn mặc cảm bởi ngoại hình cao 1,55 m nhưng nặng tới 62 kg. Hồi tháng 6, Vân mua 250 viên thuốc giảm cân với giá 500.000 đồng, uống liên tục trong một tháng. Loại viên này không có ghi nhãn hiệu, không rõ nguồn gốc xuất xứ.
Thời gian đầu uống, cô gái đi tiểu nhiều hơn và giảm khoảng 6 kg, sau đó thường xuyên mệt mỏi, không ngủ được, phải nghỉ việc. Dần dần bệnh nhân bị phù hai mắt, lan ra cả mặt rồi đến tay chân.
Bệnh nhân được chuyển tới Bệnh viện Bạch Mai hồi đầu tháng 7 trong tình trạng xuất huyết tiêu hóa, khoang màng phổi có nhiều dịch, suy gan cấp, chức năng thận suy, rối loạn điện giải, đe dọa tính mạng. Các bác sĩ cấp cứu giúp qua cơn nguy kịch, tuy nhiên chức năng thận của cô không thể hồi phục, phải lọc máu định kỳ một tuần ba lần.
Câu chuyện của Vân không hiếm. Nhiều trường hợp là người trẻ nhưng đã suy thận mức độ nặng do dùng thuốc bừa bãi. Nhung, 30 tuổi, một nhân viên truyền thông, cũng chết lặng khi nhận chẩn đoán thận tổn thương nặng, chức năng chỉ còn 8%, phải lọc máu hoặc ghép thận.
"Mỗi lần nhức đầu, tôi ra tiệm thuốc tây mua một liều Efferalgan hoặc Panadol. Hoặc khi hắt hơi, sổ mũi cũng mua luôn một đợt kháng sinh uống. Đợt nào mệt nhiều thì uống thêm thuốc Bắc mẹ gửi. Không nghĩ gì về hại thận, chỉ nghĩ sẽ khỏe", Nhung chia sẻ.
Bác sĩ Bệnh viện Đại học Y Hà Nội nói những đợt tự ý dùng kháng sinh liên tục, kéo dài không đúng bệnh, đúng liều và không có chỉ định có thể âm thầm gây hại gan, thận.
Viên uống giảm cân được một cô gái mua qua mạng, sau khi uống bị suy nhược cơ thể, mất nước. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Thống kê của Bộ Y tế cho thấy khoảng 6 triệu người tại nước ta mắc bệnh thận mạn, đa phần phát hiện muộn. Ở nhóm dưới 30 tuổi, tỷ lệ mắc mới tăng nhanh chủ yếu do thói quen dùng thuốc, thực phẩm chức năng không theo chỉ định y tế, vượt gấp 3-4 lần so với 10 năm trước.
Thận dễ bị tổn thương không chỉ bởi bệnh lý nền mà còn do việc lạm dụng thuốc, đặc biệt các nhóm kháng sinh, thuốc giảm đau, kháng viêm không steroid, lợi tiểu hay các chế phẩm mang danh giảm cân, tăng cơ, làm trắng da trôi nổi trên thị trường.
Bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, Hội Bệnh Mạch máu Việt Nam, cho biết một số loại thuốc có thể gây hại cho thận, bao gồm thuốc kháng sinh, giảm đau, thuốc lợi tiểu, thuốc chống viêm không steroid (NSAID) hay thuốc nhuận tràng. Đặc biệt, việc tự ý mua và sử dụng những loại như viên uống giảm cân, trắng da không rõ nguồn gốc cũng gây hậu quả khôn lường đến thận.
Đơn cử, một số loại thuốc kháng sinh có thể tạo ra các tinh thể rắn, kết tủa và làm gián đoạn dòng nước tiểu. Một số khác chứa các chất có thể ảnh hưởng tới tế bào mà thận cố gắng đào thải ra khỏi cơ thể. Hay các thuốc lợi tiểu giúp cơ thể loại bỏ các chất lỏng, bác sĩ thường chỉ định điều trị cho người bệnh huyết áp cao và một số bệnh có thể gây sưng, tấy. Tuy nhiên, tác dụng phụ đôi khi có thể gây ra tình trạng mất nước, gây hại cho thận, đặc biệt nguy cơ mắc bệnh sỏi thận cao, nhất là khi người bệnh tự ý dùng không theo chỉ định.
Bên cạnh đó là thuốc giảm cân tràn lan, làm tình trạng suy thận diễn tiến nhanh, người sử thuốc thường đi tiểu nhiều hơn bình thường, mất khoảng 10% trọng lượng trong khoảng 1-2 tuần và rơi vào tình trạng suy đa cơ quan như suy thận cấp, suy gan cấp, cơ thể mệt mỏi, phù toàn thân.
Ở người bình thường, khi lượng đường trong máu giảm, cơ thể huy động đường dự trữ trong gan để duy trì đường huyết ổn định. Cắt giảm carbohydrate trong thời gian dài có thể khiến lượng đường dự trữ trong gan cạn kiệt, dẫn đến hạ đường huyết, từ đó gây ra những biến chứng cấp như hôn mê, co giật, tử vong. Khi thiếu đường, cơ thể chuyển qua huy động năng lượng từ mỡ, làm ứ đọng quá nhiều ceton, dẫn đến nhiễm toan ceton (tích tụ nhiều axit trong máu). Hạ đường huyết kèm nhiễm toan ceton và mất nước đều là những nguyên nhân có thể gây suy thận cấp.
Nhiều bệnh nhân còn uống trà hoặc bột giảm cân không rõ nguồn gốc khiến tình trạng suy thận diễn tiến rất nhanh chỉ sau khoảng hơn một tháng sử dụng. Ngoài ra, các nhóm viên uống làm trắng da thường chứa glutathione, một chất chống oxy hóa giúp làm sáng da bằng cách ức chế sản xuất melanin. Nếu sử dụng với liều cao, không có kiểm soát của bác sĩ có thể gây suy thận cấp, đặc biệt trên người bệnh đã có nền suy thận mạn.
Cùng quan điểm, bác sĩ Nguyễn Văn Thanh, Phó trưởng Khoa Nội Thận - Tiết niệu, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho biết thêm nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh, thuốc giảm đau không steroid (NSAIDs) tăng 50% nguy cơ tổn thương thận cấp nếu sử dụng kéo dài. Tương tự, thuốc nhuận tràng và ức chế bơm proton như omeprazol - vốn phổ biến với người trẻ, có thể gây suy thận mạn tính nếu dùng bừa bãi.
"Những viên dạng bột không rõ nguồn gốc, hay thậm chí chế phẩm đông y, nếu pha trộn corticoid và dược chất cấm, có thể hủy hoại thận sau vài tháng", ông Thanh nói.
Đáng báo động hơn là nhiều thực phẩm chức năng, thuốc giảm cân trên thị trường chứa các hợp chất bị cấm như sibutramine, phenolphthalein, đã nhiều lần bị Cục Quản lý Thực phẩm Dược phẩm Mỹ (FDA) và Bộ Y tế cảnh báo về nguy cơ gây rối loạn tim mạch, gan, thận và thần kinh. Cơ chế "giảm mỡ nhanh" thường là lợi tiểu mạnh, gây mất nước, rối loạn chuyển hóa, giảm hấp thu dưỡng chất, dẫn đến hệ quả cấp tính như suy thận, nhiễm độc acid chuyển hóa, thậm chí tử vong.
Suy thận mạn là một bệnh lý thường được phát hiện muộn do bệnh tiến triển âm thầm và không có triệu chứng đặc hiện. Người bệnh không tự ý mua thuốc điều trị tại nhà mà chưa tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ có chuyên môn, đặc biệt đối với người đã và đang mắc bệnh lý về thận. Trẻ nhỏ, người cao tuổi cũng là những nhóm cần hết sức thận trọng khi sử dụng thuốc.
Cần tuân theo chỉ định của bác sĩ, không tự động thay đổi loại thuốc cũng như liều lượng và thời gian sử dụng. Tuyệt đối không được tự ý kéo dài thời gian sử dụng thuốc vì có thể gây các tác dụng không mong muốn. Người bệnh cũng cần lưu ý không chia sẻ đơn thuốc của mình với người thân, bạn bè có cùng các triệu chứng bởi sức khỏe và cơ địa của mỗi người đều không giống nhau.
Thúy Quỳnh
