Tại Mỹ, những bức ảnh và video về những con nai với các khối bướu thịt lớn trên cơ thể hay những con thỏ với "sừng" đáng sợ đang lan truyền trên internet. Mặc dù hình ảnh này gây hoang mang, nhưng giới khoa học giải thích đây không phải là một hiện tượng mới hay một loại virus "biến đổi gen" nào đó.
Khi virus cũ tìm thấy cơ hội mới
Các chuyên gia xác nhận "nai zombie" và "thỏ sừng" thực chất là những loài động vật mắc bệnh do virus gây ra. Tình trạng ở nai được gọi là bệnh u sợi bì trên nai (deer cutaneous fibroma), trong khi ở thỏ là virus u nhú Shope (Shope papilloma virus). Cả hai đều thuộc họ papillomavirus, một họ virus có khả năng gây ra các khối u lành tính.
Tiến sĩ Michael Osterholm, nhà nghiên cứu các bệnh truyền nhiễm tại Đại học Minnesota, cho biết virus papilloma đã tồn tại trong tự nhiên hàng thế kỷ. Tuy nhiên, sự lây lan của chúng gần đây có thể được lý giải bởi hai yếu tố chính là biến đổi khí hậu và sự tương tác ngày càng tăng giữa động vật hoang dã và con người.
Nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng, mùa hè kéo dài hơn và trở nên nóng hơn đã tạo điều kiện thuận lợi cho các loài côn trùng mang mầm bệnh như muỗi và ve sinh sôi nảy nở. Các chuyên gia tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) cho biết những loại virus này chủ yếu lây lan qua côn trùng hút máu. Khi quần thể côn trùng bùng nổ, nguy cơ lây nhiễm từ một con vật bị bệnh sang nhiều cá thể khác sẽ tăng lên đáng kể.
Một yếu tố khác là sự mở rộng của các khu đô thị. Khi con người lấn sâu vào môi trường sống tự nhiên, động vật hoang dã buộc phải di chuyển gần hơn đến các khu dân cư. Điều này làm tăng cơ hội tiếp xúc giữa động vật với nhau và cả với con người, tạo ra một môi trường lý tưởng để mầm bệnh lây lan.
Một con nai với những khối u trên người. Ảnh: Reddit
Virus có lây sang người?
Đây là câu hỏi được nhiều người quan tâm nhất. Câu trả lời của các chuyên gia là hầu như không thể.
"Virus papilloma trên động vật là đặc thù cho loài", tiến sĩ Matthew Binnicker, Giám đốc Phòng thí nghiệm Virus học Lâm sàng tại Mayo Clinic, giải thích. "Chúng đã thích nghi để lây nhiễm và nhân lên bên trong các tế bào của một loài cụ thể. Cấu trúc của virus không cho phép nó bám vào và xâm nhập vào các tế bào của con người một cách hiệu quả".
Điều này có nghĩa là virus gây ra các khối u ở nai không thể lây sang người, chó, mèo hay các loại gia súc khác. Tương tự, virus gây "thỏ sừng" cũng chỉ lây cho thỏ.
Tuy nhiên, giới khoa học vẫn giữ thái độ thận trọng. Mặc dù khả năng lây nhiễm trực tiếp là rất thấp, nhưng không thể loại trừ khả năng virus có thể tiến hóa và biến đổi trong tương lai. Các chuyên gia luôn theo dõi chặt chẽ các loại virus ở động vật hoang dã để phát hiện sớm mọi dấu hiệu đột biến có thể gây nguy hiểm cho con người.
Hiểm họa tiềm ẩn từ các bệnh khác
Trong khi "bệnh zombie" do papillomavirus không phải là mối đe dọa trực tiếp, các chuyên gia cảnh báo sự thay đổi môi trường đang tạo điều kiện cho các bệnh khác lây lan, một số trong đó có thể lây sang người.
Tiến sĩ Osterholm đưa ví dụ về bệnh Lyme, một căn bệnh lây truyền qua ve. Ông cho biết bệnh Lyme đang bắt đầu xuất hiện ở những khu vực mà trước đây chưa từng có, như miền nam Canada, do biến đổi khí hậu đã mở rộng phạm vi sống của ve.
Một căn bệnh đáng lo ngại hơn là suy mòn mãn tính (Chronic Wasting Disease - CWD), còn được mệnh danh là "bệnh zombie trên nai".
Theo CDC, CWD là một chứng rối loạn thần kinh tiến triển và hiếm gặp, ảnh hưởng đến hươu, nai sừng tấm và các động vật khác. Hươu nhiễm bệnh gọi là "hươu zombie" vì có triệu chứng sụt cân, thiếu khả năng vận động, phối hợp tứ chi, thường xuyên vấp ngã, chảy nước dãi, sợ hãi trước con người.
Các nhà khoa học và giới chức y tế lo ngại CWD có thể lây sang người giống bệnh bò điên ở Anh vào những năm 1990. Năm 2022, các chuyên gia Canada công bố nghiên cứu trên chuột, cho thấy nguy cơ bệnh lây sang người.
Một con thỏ "mọc sừng" trên mặt. Ảnh: Clinton Forry
CWD được phân loại trong nhóm bệnh prion, đặc trưng bởi sự gấp nếp bất thường của một số "protein prion" nhất định, dẫn đến tổn thương não và các triệu chứng khác. Bệnh prion nói chung thường tiến triển nhanh chóng và luôn gây tử vong, ảnh hưởng đến con người, động vật.
Creutzfeldt-Jacob (CJD) và Creutzfeldt-Jacob biến thể (vCJD - bò điên), là những loại bệnh prion xuất hiện ở người. Bò điên là một ví dụ điển hình về bệnh prion có thể lây từ gia súc sang người, được một số nhà nghiên cứu so sánh với "bệnh hươu zombie" đang lây lan.
Ở bệnh bò điên, gia súc thường ủ bệnh 4 đến 6 năm, sau đó mới biểu hiện triệu chứng, theo Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA). Hươu có thời gian ủ bệnh lên đến hai năm. Vì vậy, nhiều con vật mắc bệnh trông vẫn bình thường thời gian dài.
Điều quan trọng là công chúng cần trang bị kiến thức để tránh hoang mang không cần thiết, các chuyên gia khuyến khị. Theo đó, mọi người không nên hoảng sợ, bởi các khối u trên nai và thỏ là triệu chứng của bệnh lành tính. Chúng không làm hại đến con người và thường tự biến mất sau một thời gian. Nếu thấy động vật hoang dã bị bệnh, tốt nhất nên giữ khoảng cách và không cố gắng tiếp cận hay chạm vào chúng.
Hoàng Dung (Theo Forbes, Time, Discover Magazine)
