TS.BS.CK2 Trà Anh Duy, Trung tâm Sức khỏe Nam giới Men's Health, cho biết không ít cặp vợ chồng tưởng "chắc chắn có thể sinh thêm con" vì đã từng có con đầu lòng, nhưng thực tế lại loay hoay nhiều năm mà không có thai lại. Quan niệm "đã từng làm bố thì không thể vô sinh" là sai lầm, bởi khả năng sinh sản của nam giới thay đổi theo tuổi, lối sống và bệnh lý phát sinh sau lần sinh đầu.
Vô sinh thứ phát là tình trạng từng có con nhưng sau một năm quan hệ đều đặn, không tránh thai vẫn chưa có thai lại. Nguyên nhân do nam giới chiếm khoảng 40-50% các trường hợp. Stress, thiếu ngủ, rối loạn nội tiết, giãn tĩnh mạch thừng tinh hay nhiễm trùng kéo dài đều có thể khiến chất lượng tinh trùng suy giảm theo thời gian. Nhiều người sau vài năm lập gia đình bắt đầu tăng cân, làm việc căng thẳng, ngủ không đủ giấc hoặc dùng thuốc điều trị bệnh mạn tính - những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp quá trình sinh tinh.
Những yếu tố âm thầm bào mòn khả năng sinh sản
Suy giảm nội tiết tố
Testosterone thấp khiến mật độ và khả năng di động của tinh trùng giảm. Tình trạng này xuất hiện nhiều ở người stress kéo dài, béo phì, ngủ muộn, hút thuốc hoặc dùng steroid tăng cơ.
Giãn tĩnh mạch thừng tinh
Là nguyên nhân thường gặp nhất của vô sinh nam có thể điều trị. Giãn tĩnh mạch làm tăng nhiệt độ bìu, ứ trệ tuần hoàn, gây tổn thương tế bào mầm. Bệnh có thể xuất hiện sau khi đã có con, do lao động nặng, đứng lâu hoặc rối loạn tuần hoàn.
Nhiễm trùng sinh dục - niệu
Sau lần sinh đầu, nếu người chồng từng mắc viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoặc nhiễm trùng đường tiểu do E.coli hay Chlamydia trachomatis, thì khả năng sinh tinh có thể bị ảnh hưởng lâu dài. Sẹo xơ do viêm gây tắc ống dẫn tinh khiến tinh trùng không thể xuất ra ngoài dù vẫn được sản xuất bình thường.
Stress, mất ngủ, rối loạn chuyển hóa
Cortisol tăng cao khi căng thẳng kéo dài khiến cơ thể giảm tiết hormone kích thích sinh tinh. Theo một nghiên cứu, nam giới có chỉ số cortisol cao có tinh dịch đồ kém hơn 27% so với nhóm bình thường. Căng thẳng, mất ngủ, ít vận động và rối loạn chuyển hóa (đặc biệt là béo phì, tiểu đường) là "bộ tứ nguy hiểm" gây vô sinh thứ phát hiện nay.
Lối sống, nhiệt độ bìu tăng do laptop, ngồi lâu
Ở nhiều nam giới vô sinh thứ phát, nguyên nhân không phải bệnh lý bẩm sinh mà là lối sống đô thị hóa: ít vận động, ăn nhanh, ngủ muộn, hút thuốc, bia rượu, thậm chí lạm dụng thực phẩm bổ sung hoặc thuốc tăng cơ. Đặt laptop trên đùi hoặc ngồi hàng giờ khiến nhiệt độ vùng bìu tăng 1-2 độ C, đủ để ảnh hưởng quá trình sinh tinh nếu kéo dài.
TS.BS.CK2 Trà Anh Duy tư vấn cho bệnh nhân. Ảnh: Lâm Anh
Khám và điều trị - vai trò của người đàn ông
Nhiều cặp đôi chỉ tập trung khám phụ khoa cho vợ, trong khi tình trạng vô sinh thứ phát do nam giới không hiếm. Tại Men's Health, tỷ lệ nam giới đi khám vô sinh thứ phát tăng hơn 30% chỉ trong 3 năm qua, phần lớn sau 2-4 năm "thả" không có kết quả. Việc làm tinh dịch đồ, kiểm tra nội tiết sinh dục, siêu âm tinh hoàn - thừng tinh, khảo sát di truyền khi cần, đánh giá lối sống và yếu tố tâm lý giúp xác định nguyên nhân sớm.
Ngoài điều trị bệnh lý nền, y học hiện nay có nhiều hướng can thiệp hiệu quả. Trong đó, vi phẫu thắt tĩnh mạch thừng tinh giúp cải thiện chất lượng tinh trùng ở 60-80% bệnh nhân. Liệu pháp nội tiết chọn lọc tăng tiết nội sinh testosterone mà không ức chế sinh tinh. Lọc rửa tinh trùng và bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI) - áp dụng cho các trường hợp tinh trùng yếu nhẹ. Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF/ICSI) - lựa chọn khi chất lượng tinh trùng kém hoặc sau can thiệp thất bại.
Thống kê của Human Reproduction Update, tỷ lệ có thai sau điều trị vô sinh thứ phát ở nam giới đạt 65-72%, tùy nguyên nhân và phương pháp. "Người đàn ông từng làm bố càng cần giữ gìn sức khỏe sinh sản, chủ quan là lý do khiến nhiều trường hợp bỏ lỡ thời điểm vàng để điều trị", bác sĩ Duy khuyến cáo.
Lê Phương
