Ngày 20/2, ông Mai Xuân Phương, nguyên Vụ phó Truyền thông - Giáo dục (Cục Dân số), nói như trên trong bối cảnh mức sinh của Việt Nam đang thấp nhất trong lịch sử. Nhiều chính sách đang được sửa để khuyến sinh, mới nhất là Bộ Chính trị yêu cầu không kỷ luật đảng viên sinh con thứ ba.
Giới trẻ lười yêu, ngại cưới và sợ sinh con
Điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ năm 2024 được Tổng cục Thống kê công bố hôm 6/1 cho thấy từ năm 2019 đến 2024, dân số Việt Nam tăng mỗi năm gần một triệu người song tốc độ tăng bình quân chỉ đạt 0,99%, giảm so với mức 1,22% giai đoạn 2014-2019.
Gần 15 năm từ 1999 đến 2022, mức sinh của Việt Nam ổn định quanh mức sinh thay thế. Hai năm qua, mức sinh có dấu hiệu giảm nhanh từ 1,96 con mỗi phụ nữ năm 2023 xuống còn 1,91 con vào năm 2024 - mức thấp nhất lịch sử.
Ông Phương đánh giá đây là hệ quả của xu hướng giới trẻ "lười yêu, ngại cưới, sợ sinh con". Thực tế, người Việt Nam kết hôn lần đầu ngày càng muộn hơn ở tuổi 27,3, tăng 2,1 tuổi so với năm 2019. Trong đó nam giới trung bình trên 29 tuổi trong khi nữ hơn 25. Đặc biệt là ở các thành phố lớn như TP HCM, con số này là 30,4 - cao nhất cả nước, vượt xa nhiều tỉnh thành khác. Độ tuổi kết hôn tăng cùng tỷ lệ sinh giảm sẽ đẩy nhanh hơn quá trình già hóa dân số ở Việt Nam.
"Mức sinh Việt Nam đã giảm thấp nhất trong lịch sử, dự báo tiếp tục giảm trong tương lai. Xu hướng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, song chủ yếu là áp lực kinh tế và chi phí nuôi dạy con cái, đặc biệt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tăng cao, thu nhập lại không ổn định", ông Phương nói.
Khác với quan niệm "trời sinh voi trời sinh cỏ" trước đây, mỗi gia đình hiện nay buộc phải có kế hoạch tài chính khi xã hội đã chuyển sang xu hướng không cần ăn lo mặc ấm nữa mà cần ăn ngon mặc đẹp. Ông Phương phân tích tỷ lệ đô thị hóa và phát triển chóng mặt đã tạo áp lực về công việc, khiến vợ chồng không có thời gian chăm sóc con cái. Hơn nữa, việc lo ngại về chỗ ở và hàng loạt chi phí sinh hoạt như sữa bỉm, giáo dục, y tế... trong bối cảnh trượt giá, khiến nhiều người trì hoãn và từ chối sinh con. Đơn cử, tại Hà Nội giá nhà ở, căn hộ tăng mức báo động, việc mua hay thuê đều không hề dễ dàng, chi phí chỗ ở rất tốn kém.
Phụ nữ còn căng thẳng với thiên chức làm vợ làm mẹ. Họ vừa đi làm vừa phải lo toàn việc nhà, gánh nặng đè vai. Họ cũng đối mặt với áp lực tâm lý và sức khỏe sau sinh, nhiều người bị trầm cảm, bệnh tật. Ngoài ra, sự kỳ vọng của gia đình và xã hội cũng tạo áp lực lên các cặp vợ chồng hiện nay. Cha mẹ đều muốn con học trường điểm, trường quốc tế, cạnh tranh học tập, chi phí giáo dục đội lên cao khi đầu tư cho con học ngoại ngữ, kỹ năng mềm... vì sợ con tụt hậu, lo lắng cho thành công trong tương lai của con.
"Vì vậy, họ chỉ muốn sinh một con, thậm chí lựa chọn không sinh để giảm hàng loạt gánh nặng trên", ông Phương nói, thêm rằng hôn nhân gia đình không còn như xưa nữa, tư duy trách nhiệm làm cha làm mẹ đã thay đổi, nhiều người trẻ ưu tiên sự nghiệp, sở thích cá nhân, sợ nuôi, sợ chăm sóc, sợ giáo dục trẻ.
Khuyến sinh rất khó, cần phải thay đổi
Giảm sinh không chỉ là vấn đề của Việt Nam mà của hàng loạt các nước trên thế giới như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản... Các nước đang thay đổi hàng loạt các chính sách nhằm khuyến khích sinh, song thực tế đến nay chưa có quốc gia nào khuyến sinh thành công, theo ông Phương. Để tăng mức sinh, giúp dân số phát triển bền vững, hai vấn đề cấp thiết đó là cần phải có chính sách hỗ trợ thực tế và thay đổi nhận thức xã hội.
"Về chính sách, cần phải có hỗ trợ tài chính, phúc lợi cho các gia đình sinh con, như trợ cấp sinh con, đặc biệt là sinh con thứ hai, giảm thuế cho gia đình có con nhỏ. Hỗ trợ nhà ở, hỗ trợ vay mua nhà ưu đãi cho gia đình có con nhỏ", ông Phương nói.
Kết hôn tập thể tại Hà Nội năm 2022. Ảnh: Văn Chiểu
Cùng quan điểm này, GS Nguyễn Thiện Nhân cho rằng Việt Nam cần có lộ trình chuyển đổi từ "lương tối thiểu" sang "lương đủ sống tối thiểu" để một cặp vợ chồng đi làm đủ tiền nuôi hai con. Dẫn chứng từ khảo sát tại TP HCM, ông cho biết một gia đình có hai con cần thu nhập tối thiểu 20-21 triệu đồng/tháng để duy trì cuộc sống. Tức là trung bình vợ hoặc chồng phải có thu nhập trên 10 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, mức lương tối thiểu vùng I hiện nay là 4,96 triệu đồng. "Muốn đảm bảo mức sinh, tiền lương phải tăng gấp đôi để người dân có đủ nguồn lực nuôi con. Nếu không đủ, họ sẽ không sinh con", ông Nhân nói.
Ngoài hỗ trợ tài chính, cần cải thiện chính sách thai sản và chăm sóc trẻ như tăng thời gian nghỉ thai sản cho cả bố và mẹ. Phát triển hệ thống nhà trẻ chất lượng cao. Cải cách hệ thống giáo dục, về học hành, thi cử để giảm áp lực cho cha mẹ và học sinh, học hành thi cử. Thay đổi chính sách lao động để hỗ trợ cha mẹ nuôi con như mô hình làm việc linh hoạt, làm việc từ xa..., khuyến khích doanh nghiệp bố trí nhà trẻ ngay tại nơi làm việc.
Đặc biệt, cần phải thay đổi nhận thức xã hội để khuyến khích sinh con, xóa bỏ tâm lý sợ sinh con. Thay đổi tư duy vai trò của nam giới, để việc nuôi dạy con cái là trách nhiệm của cả hai vợ chồng, không thể "khoán trắng" cho người vợ, để giảm áp lực cho người phụ nữ.
Ngoài ra, cần định hướng giới trẻ về giá trị của gia đình và việc sinh con, để giới trẻ nhận thức việc sinh con là trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi. Vì vậy, cần giáo dục giới tính và kỹ năng làm cha mẹ từ phổ thông để trẻ tư duy và có hành trang sẵn sàng bước vào hôn nhân gia đình.
Lê Nga
