Trên kệ siêu thị, thịt lợn, gà thường được chia phần, đựng trong các khay nhựa PET đen hoặc xốp trắng dùng một lần (PS), quấn thêm lớp màng co PE. Các loại khay đựng từ chất liệu thân thiện môi trường, như bã mía là giải pháp nhiều nhà bán lẻ thử nghiệm thay thế nhựa, xốp từ 2019 trong bối cảnh Việt Nam thải 10,5 tỷ hộp xốp mỗi năm, theo số liệu của Ngân hàng Thế giới.
Nhưng cũng giống sáng kiến dùng lá chuối bọc rau khởi nguồn năm đó, loại bao bì này vướng nhiều hạn chế khi ứng dụng.
Tại chuỗi siêu thị Lotte, khay bã mía đựng thực phẩm chế biến, tươi sống được đưa vào sử dụng từ năm 2020. Song giống như nhiều chuỗi bán lẻ khác, ở giai đoạn đầu họ gặp phải vấn đề do vật liệu có nguồn gốc sinh học nên dễ mốc, mủn khi đựng đồ ướt và không phù hợp lưu kho lâu.
Bộ phận bếp tại siêu thị Tops Market (thuộc Central Retail) dùng khay bã mía đựng thực phẩm chín. Ảnh: Central Retail
Central Retail cũng gặp vấn đề tương tự khi tìm, áp dụng chính sách giảm nhựa từ tập đoàn xuống các đơn vị thành viên. Theo bà Nguyễn Thị Bích Vân, Giám đốc Truyền thông Central Retail Việt Nam, chất lượng bao bì của khay bã mía thấp khiến siêu thị gặp khó trong vận hành. Đây cũng là lý do họ ngưng dùng loại bao bì này trong 2024, cho đến khi tìm được nhà cung ứng ổn định từ Thái Lan năm nay.
Đến nay, dù có nhiều cải thiện về chất lượng so với thời gian đầu, khay bã mía chưa thể so với loại từ nhựa về độ chịu nhiệt và "khó tính" hơn trong vận chuyển, theo ông Nguyễn Hồng Vũ - Tổng giám đốc Công ty TNHH Hunufa - nhà sản xuất sản phẩm bao bì xanh. Doanh nghiệp ông Vũ đưa khay bã mía ra thị trường vào 2023, do nhận thức môi trường cũng như yêu cầu của đối tác về bao bì xanh.
Nhựa vốn rẻ, sẵn có, dễ vệ sinh, bảo vệ tốt sản phẩm bên trong. Nhờ đó chúng trở thành vật liệu lý tưởng trong đóng gói thực phẩm, cho đến khi tình trạng ô nhiễm nhựa trở nên cấp bách trên phạm vi toàn cầu.
Vì thế với các nhà bán lẻ, chi phí là thách thức với họ khi chuyển đổi sang bao bì thân thiện môi trường. Đại diện Central Retail cho biết họ đang nhập bao bì xanh, như khay bã mía, để trữ thực phẩm với giá cao hơn 30-50% so với nhựa.
Tuy vậy, nhà bán lẻ này không thể tăng giá bán sản phẩm, bởi người tiêu dùng khó sẵn lòng chi trả cao hơn trong bối cảnh thắt chặt chi tiêu.
Hiện bao bì thay thế xốp nhựa, nhựa PET mới chiếm khoảng 1% tổng loại đựng thực phẩm trên thị trường. Thêm nữa, các sản phẩm thay thế nhựa hiện nay chưa đa dạng, chưa phù hợp việc bọc, gói hàng tại siêu thị, theo đại diện Lotte.
Thịt heo tại một siêu thị ở TP HCM được đựng trong các khay xốp, tháng 7/2021. Ảnh: Tất Đạt
Ở góc độ nhà sản xuất, các doanh nghiệp chịu sức ép cạnh tranh về giá từ bao bì Thái Lan và Trung Quốc. Tổng giám đốc Hunufa Nguyễn Hồng Vũ cho biết giá thành bao bì xanh cao gấp 3-5 lần nhựa cùng kích thước, do doanh nghiệp chỉ sản xuất khi có đơn đặt hàng. Sản phẩm bao bì thân thiện môi trường không lưu kho và bán dần được như nhựa, kéo theo công suất máy của Hunufa thường ở mức 5-10%.
Chưa kể, họ mất thêm chi phí cho khâu đóng gói, vận chuyển sản phẩm bao bì xanh. Chẳng hạn. do chịu nhiệt kém hơn, doanh nghiệp phải sử dụng thêm thùng đựng với lớp cách nhiệt chuyên dụng khi vận chuyển khay bã mía tới khách hàng.
"Thực tế, một số doanh nghiệp Việt đã phải rút lui khỏi cuộc chơi này. Lợi thế duy nhất mà chúng tôi còn giữ được là niềm tin vào sản phẩm 'made in Vietnam'", ông Vũ nói.
Ông cũng cho rằng người tiêu dùng là yếu tố cốt lõi quyết định sự tồn tại của sản phẩm, đặc biệt với sản phẩm xanh. Câu chuyện cung cầu như con gà và quả trứng, khi doanh nghiệp sản xuất bán giá cao do công suất thấp, có thể làm tăng mức bán lẻ tới người tiêu dùng. Ngược lại, nếu đơn hàng tăng lên, lợi thế quy mô sẽ giúp họ hạ giá thành sản phẩm. Chẳng hạn, với ống hút bã mía - một sản phẩm thân thiện môi trường khác của Hunufa - chi phí sản xuất chỉ cao hơn 1,5-2 lần so với nhựa, do đơn hàng nhiều.
Dù gặp nhiều thách thức, các doanh nghiệp sản xuất lẫn nhà bán lẻ vẫn nỗ lực chuyển đổi xanh, bởi "nếu không làm bây giờ, thì bao giờ". Xốp dùng một lần vốn nhẹ, dễ bị gió thổi và trôi trong nước, dẫn tới chi phí thu gom cao, khó tái chế. Ngoài ra, xốp nhựa nhanh phân rã thành mảnh nhỏ, khi ấy gần như không thể thu gom.
Central Retail với các chuỗi siêu thị BigC, Tops Market, GO!, đặt mục tiêu thay thế toàn bộ sản phẩm nhựa bằng giải pháp sinh học với 18 điểm bán trong năm nay và trên toàn chuỗi vào 2026.
Còn với Lotte, sau khi đổi nhiều nhà cung ứng, họ tìm được khay bã mía dày và cứng hơn loại giấy hay nhựa truyền thống. Loại này có thể chịu nhiệt, sử dụng tốt với thực phẩm ướt. Bên cạnh đó, họ tìm giải pháp thay thế nilon trong đóng gói rau, củ, đồng thời đàm phán với nhà cung cấp nhằm tăng lượng hàng hóa xanh, thân thiện môi trường trên quầy, kệ.
Trong nỗ lực giảm nhựa, các siêu thị cũng cân nhắc dùng màng co sinh học thay màng nhựa PE bọc thực phẩm (plastics wrap), nhưng chưa tìm được giải pháp phù hợp. "Màng co sinh học có nhược điểm không hít chặt khi bọc, nên chưa đảm bảo yêu cầu an toàn trong bảo quản thực phẩm", Giám đốc truyền thông Central Retail Việt Nam nói.
Các doanh nghiệp khuyến nghị Chính phủ hỗ trợ thuế và tiếp cận tín dụng cho đơn vị cung ứng bao bì, đồng thời có giải pháp khuyến khích nghiên cứu phát triển (R&D). Việc này để các giải pháp xanh đảm bảo được chất lượng, nguồn cung ổn định với chi phí tối ưu.
"Cần bổ sung thêm các chính sách khuyến khích người tiêu dùng sử dụng sản phẩm xanh", ông Vũ nói thêm.
Để cổ vũ lối sống xanh, nhiều siêu thị khuyến khích khách hàng mang túi tái sử dụng, hoặc hỗ trợ cung cấp thùng carton đóng hàng miễn phí. Các tổ chức môi trường cũng khuyến nghị người dùng mang hộp đựng, túi cá nhân để mua đồ tươi từ cửa hàng thực phẩm.
Tại Nghị định 08/2022, Chính phủ giao UBND các địa phương quy định, quản lý chất thải nhựa, bảo đảm sau năm 2025 không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa một lần. Sau 2030, Việt Nam đặt mục tiêu dừng hẳn việc sản xuất, nhập khẩu đồ nhựa dùng một lần, các loại túi nilon khó phân hủy và hộp xốp đựng thực phẩm.
Thủy Trương
