Thông tin này được nêu tại thông báo kết luận về thực hiện đề án tái cơ cấu, xử lý nợ xấu ngân hàng giai đoạn 2013-2017.
Để cơ cấu lại các tổ chức tín dụng, Ngân hàng Nhà nước đã ra tiêu chí phân loại nhà băng yếu kém trên cơ sở giám sát, thanh tra và kiểm toán độc lập. 9 ngân hàng được xếp vào danh sách này. Tuy nhiên, qua kiểm tra, Thanh tra Chính phủ nhận thấy 3 ngân hàng là Phương Nam, Việt Á (VietABank) và Ngân hàng Quốc Dân (NCB) đáp ứng tiêu chí "ngân hàng yếu kém, phải cơ cấu lại", song lại được Ngân hàng Nhà nước hướng dẫn xây dựng phương án theo hướng tự cơ cấu, chấn chỉnh. Ba nhà băng này đều có nợ xấu trên 10%, thậm chí tỷ lệ này tại NCB lên tới 32,6% tổng dư nợ, lâm vào tình trạng kiểm soát đặc biệt, nguy cơ mất khả năng chi trả.
Trụ sở Ngân hàng Nhà nước, tháng 10/2022. Ảnh: Giang Huy
Trong quá trình lập phương án tái cơ cấu, một số ngân hàng được Thanh tra Chính phủ cho là cũng vi phạm. Cụ thể, Đề án của HDBank được phê duyệt khi chưa xử lý xong khoản góp vốn, mua cổ phần vượt tỷ lệ quy định tại Công ty cổ phần thương mại Dầu khí, Công ty cổ phần Đầu tư Nhơn Trạch. ABBank cũng được thông qua đề án tái cơ cấu khi chưa thoái vốn xong tại công ty con, công ty liên kết.
Với trường hợp sáp nhập, tái cơ cấu của Sacombank, theo kết luận, đến thời điểm thanh tra, ngân hàng này vi phạm sở hữu chéo với Ngân hàng Kiên Long và góp vốn mua cổ phần vào Công ty cổ phần Kinh doanh thủy hải sản Sài Gòn vượt 11% quy định.
Ngoài ra, việc thực hiện một số giải pháp, kiến nghị tại phương án tái cơ cấu sau sáp nhập Sacombank còn hạn chế, thiếu sót, rủi ro như chậm thu hồi 934 tỷ đồng của một số cá nhân repo cổ phiếu (mua bán cổ phiếu có kỳ hạn) của ngân hàng Kiên Long. Ngân hàng này cũng chưa thuê tư vấn xác định giá trị thực tế tại thời điểm sáp nhập; kết quả thu hồi lãi dự thu thấp, xử lý tài sản nhận ủy quyền của khách hàng thu hồi nợ chậm do tài sản chưa đầy đủ pháp lý.
Mặt khác, việc ký thoả thuận xác định giá để xử lý cổ phiếu Sacombank thuộc sở hữu của ông Trầm Bê và người có liên quan chậm; trích lập thiếu dự phòng khoản nợ trước khi bán cho VAMC là 1.958 tỷ đồng và ngân hàng cũng chưa trích lập dự phòng khoản nợ xấu 4.412 tỷ đồng chưa đủ điều kiện bán cho VAMC.
Về xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng, Thanh tra Chính phủ cho rằng, cơ quan quản lý chưa đánh giá đúng thực trạng nợ xấu.
Giai đoạn 2013-2017, tỷ lệ nợ xấu là 4,46% tại thời điểm 30/6/2013. Tỷ lệ này giảm về 2,25% vào cuối 2015 và còn 1,99% vào 2017. Nợ xấu được kéo về dưới 3% nhờ bán được cho Công ty Quản lý tài sản (VAMC), khoảng 43% tổng số nợ xấu được xử lý giai đoạn này. Nếu tính cả số nợ đã bán cho VAMC chưa xử lý thì tỷ lệ nợ năm 2015 và 2017 lần lượt là 6,3% và 4,5%.
Tuy nhiên, Thanh tra Chính phủ cho biết, một số tổ chức tín dụng báo cáo Ngân hàng Nhà nước số liệu nợ xấu không đầy đủ, phân loại nợ, chuyển nhóm nợ chưa chính xác. Chẳng hạn Sacombank chưa chuyển nhóm nợ với khoản vay 262 tỷ đồng của Công ty Đức Long Gia Lai theo kiến nghị của kiểm toán, khi báo cáo Ngân hàng Nhà nước.
Ngân hàng Nhà nước cho phép Sacombank được trích lập dự phòng theo năng lực tài chính (theo Điều 2 Thông tư 02) với các khoản nợ xấu chưa phát sinh tại thời điểm phê duyệt phương án và dự kiến phát sinh trong 10 năm. Thông báo kết luận của Thanh tra Chính phủ cho rằng cũng việc này chưa chặt chẽ về pháp lý.
Về trách nhiệm của VAMC, theo kết luận thanh tra, giai đoạn này, hoạt động của doanh nghiệp là mua nợ xấu bằng trái phiếu đặc biệt có thời hạn theo phê duyệt của Ngân hàng Nhà nước. Đây là giải pháp tình thế để giãn thời gian cho các tổ chức tín dụng từng bước xử lý các khoản nợ xấu, làm giảm nợ trên sổ sách, trong khi thực tế số nợ không thay đổi.
Sau khi mua nợ, VAMC vẫn ủy quyền xử lý khoản nợ cho các ngân hàng, nên về bản chất, tổ chức tín dụng vẫn phải thực hiện toàn bộ trách nhiệm thu nợ, xử lý khoản nợ. Đến cuối 2017, VAMC đã mua tổng nợ gốc nội bảng 309.711 tỷ đồng, giá mua nợ bằng trái phiếu đặc biệt là 279.255 tỷ đồng.
Thanh tra Chính phủ nhận thấy, kế hoạch mua nợ bằng trái phiếu đặc biệt tại VAMC chưa đảm bảo minh bạch, khách quan, thiếu tài liệu pháp lý để chứng minh.
Một số hồ sơ mua nợ bằng trái phiếu đặc biệt tại VAMC có vi phạm, như tài sản bảo đảm khoản nợ xấu khi bán nợ cho doanh nghiệp này chưa đáp ứng điều kiện "tài sản hợp pháp, có hồ sơ, pháp lý hợp lệ". Tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu tại thời điểm bán cho VAMC chưa được định giá bởi tổ chức thẩm định độc lập; không đáp ứng điều kiện theo quy định, ảnh hưởng tới mệnh giá trái phiếu đặc biệt sử dụng để vay tái cấp vốn.
Theo cơ quan thanh tra, 34 hồ sơ mua nợ xấu của 13 ngân hàng tại thời điểm bán nợ cho VAMC có vi phạm, trong đó 59% hồ sơ có tài sản bảo đảm không còn đầy đủ tính hợp pháp, còn lại tài sản đảm bảo chưa được định giá hoặc việc định giá hết hiệu lực. Việc này ảnh hưởng tới xác định giá trị khấu trừ tài sản bảo đảm khi trích lập dự phòng rủi ro, phản ánh không đúng giá mua khoản nợ và mệnh giá trái phiếu đặc biệt dùng để vay tái cấp vốn.
Với các kết luận trên, cơ quan thanh tra kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước khắc phục những tồn tại; kiểm điểm trách nhiệm người đứng đầu, cá nhân, tập thể, đơn vị liên quan về những khuyết điểm trong thực hiện cơ cấu lại các tổ chức tín dụng.
Ngân hàng Nhà nước cũng cần rà soát, hoàn thiện thể chế, chấn chỉnh quản lý, hoàn thiện đề án cơ cấu lại tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu trong giai đoạn tới. Các tổ chức tín dụng khắc phục tồn tại, khuyết điểm, vi phạm, xem xét xử lý trách nhiệm đơn vị, cá nhân thuộc thẩm quyền.
Thanh tra Chính phủ đề nghị VAMC rà soát vai trò trong tham gia xử lý nợ xấu, chấn chỉnh trong việc mua nợ bằng trái phiếu đặc biệt để thực hiện đúng quy định, rà soát các vi phạm phát hiện qua thanh tra để khắc phục các tồn tại.
Hà Duyên
