Sau khi FTSE Russell công bố Việt Nam được nâng hạng lên thị trường mới nổi (emerging market - EM), nhiều đơn vị phân tích đều đánh giá cao cột mốc này với sự phát triển của chứng khoán trong nước. Tin tức mang theo nhiều kỳ vọng, nổi bật nhất là kịch bản dòng vốn đầu tư nước ngoài sẽ rót vào Việt Nam. Chứng khoán VPBank (VPBankS) dự báo thị trường có thể đón nhận khoảng 3-7 tỷ USD. Trong đó, dòng vốn từ các quỹ thụ động khoảng 1,5 tỷ USD. Phần còn lại sẽ đến từ các quỹ chủ động, vốn được FTSE ước tính có tổng tài sản gấp 5 lần so với các quỹ ETF.
Nói với VnExpress, ông Hồ Quốc Bình, Giám đốc đầu tư Công ty quản lý Quỹ Thành Công (TCAM), cho rằng nhà đầu tư cần tránh hiểu lầm dòng tiền nước ngoài sẽ "ồ ạt" đổ vào thị trường Việt Nam ngay lập tức. Quá trình giải ngân vốn của họ sau sự kiện nâng hạng được dự báo kéo dài đáng kể, thường từ 1-1,5 năm. Lộ trình giải ngân được chia thành nhiều giai đoạn và phụ thuộc vào bản chất của từng loại quỹ.
Nhà đầu tư đang quan sát diễn biến thị trường tại trụ sở một công ty chứng khoán ở TP HCM. Ảnh: An Khương
Cụ thể, các quỹ chủ động (active funds) có tính linh hoạt cao hơn và có thể tham gia sớm hơn, thường là dòng tiền "đi trước" mỗi khi có thông tin tích cực. Nếu các quỹ chủ động đánh giá cao về tiềm năng của chứng khoán Việt Nam và quyết định tham gia sớm, thị trường sẽ chứng kiến dòng tiền này đổ vào đầu tiên. "Tốc độ và lượng tiền vào nhiều hay ít trong giai đoạn hơn một năm tới sẽ phụ thuộc chủ yếu vào đánh giá và hành động của các nhà đầu tư chủ động", chuyên gia dự đoán.
Còn các quỹ thụ động (ETFs, index funds) thường bị ràng buộc bởi chỉ số tham chiếu. Các quỹ này gần như phải đợi đến tháng 9 năm sau (thời điểm Việt Nam chính thức được nâng hạng và có tỷ trọng cụ thể trong rổ chỉ số) mới có thể cơ cấu danh mục. Sau đó, các quỹ sẽ cần thêm khoảng thời gian, 3-6 tháng, để hoàn thành việc phân bổ vốn.
Chuyên gia phân tích độc lập Huỳnh Hoàng Phương nói rằng giải ngân thành nhiều đợt (tranches) là chuyện phổ biến. Tần suất giải ngân sẽ tùy theo số vốn được phân bổ và tỷ trọng của thị trường trong bộ chỉ số. Ước tính Việt Nam chiếm khoảng 0,5% rổ chỉ số EM, theo ông Phương là quá lớn so với thanh khoản và giá trị vốn ngoại có thể mua vào trên thị trường hiện tại. Do đó, việc phân bổ vốn của nhà đầu tư nước ngoài sẽ chia ra từng đợt. Ngược lại, những thị trường nhỏ hơn, ví dụ như Hy Lạp chỉ chiếm quanh 0,067% rổ thị trường phát triển, có thể được giải ngân một lần duy nhất.
Khi một quốc gia được FTSE Russell nâng hạng, toàn bộ các quỹ chỉ số (index funds) theo dõi bộ chỉ số của họ phải mua cổ phiếu của thị trường đó để phản ánh đúng tỷ trọng mới. Nếu tất cả quỹ thụ động mua cùng lúc có thể dẫn tới việc khối lượng cầu ngoại tăng đột biến, kéo theo giá cổ phiếu tăng quá nhanh, tạo ra biên độ biến động và rủi ro thanh khoản leo cao, gây "sốc cung - cầu" cho thị trường nội địa.
Do đó để giảm chấn, FTSE Russell chia quá trình này ra nhiều đợt tái cơ cấu (tranches) nhằm giúp các quỹ có thời gian chuẩn bị dòng tiền và giải ngân dần, thị trường trong nước cũng có thể hấp thụ khối lượng giao dịch lớn mà không gây "méo" giá.
Ngoài ra tại nhiều thị trường mới nổi, họ vẫn có giới hạn sở hữu nước ngoài, thanh khoản thấp ở một số mã bluechip và những ràng buộc hành chính như hệ thống bù trừ, thanh toán, "room" giám sát... Vì thế nếu giải ngân hàng loạt sau khi nâng hạng, một số cổ phiếu không đủ "room" để quỹ ngoại mua, việc tái cơ cấu không thể hoàn tất đúng tỷ trọng làm ảnh hưởng đến tính chính xác của chỉ số.
Việc giải ngân theo từng đợt không bắt buộc theo quy định pháp lý nhưng là thông lệ tiêu chuẩn và được FTSE quyết định theo từng trường hợp. Trong quy trình phân loại thị trường cổ phiếu các nước, tổ chức này ghi rõ họ có thể thực hiện tái cơ cấu theo nhiều đợt để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra trật tự và tránh biến động mạnh.
Thống kê của Chứng khoán Bảo Việt (BVSC) trên 5 quốc gia được FTSE Russell nâng hạng thị trường chứng khoán gần nhất cho thấy, chỉ có Romania được giải ngân trong một lần. Tỷ trọng của thị trường này trong rổ chỉ số FTSE EM chỉ khoảng 0,085%. Bốn thị trường còn lại gồm Kuwait, Arab Saudi, Trung Quốc (A Share) và Iceland đều có thời gian chuyển đổi từ 2 đến 5 chặng. Các quốc gia này có tỷ trọng trong FTSE EM thấp nhất 0,13% và cao nhất là 6,5%.
Thống kê quá trình giải ngân của các quỹ theo dõi chỉ số FTSE trên 5 quốc gia được nâng hạng gần đây. Ảnh: BVSC
Từ sau thông tin chứng khoán Việt Nam được FTSE Russell nâng hạng, khối ngoại chỉ mua ròng ba phiên 8, 16 và 21/10. Trong phần lớn phiên giao dịch, dòng tiền ròng của nhà đầu tư nước ngoài âm liên tục. Đến nay, họ đã bán ròng tổng cộng hơn 7.900 tỷ đồng trên sàn HoSE sau thông tin nâng hạng thị trường. Nếu tính từ đầu năm, con số này lên hơn 115.100 tỷ đồng.
Ông Nguyễn Thành Trung, CEO đơn vị tư vấn và ủy thác đầu tư FinSuccess, dự đoán trong ngắn hạn, Việt Nam có thể phải tiếp tục đối mặt với áp lực bán ròng từ nhà đầu tư nước ngoài. Áp lực này xuất phát từ việc những quỹ ETF trước đây theo dõi chỉ số cận biên (frontier market - FR) sẽ bán ra khi Việt Nam không còn nằm trong danh mục của chỉ số họ theo dõi.
Ông Trung cho rằng, việc nước ngoài bán ròng thời gian qua cũng đã thể hiện việc này. Sau khi các quỹ theo dõi chỉ số FR bán ra, những quỹ theo dõi chỉ số EM mới bắt đầu mở tài khoản và thực hiện những thủ tục đăng ký tại Việt Nam trước khi thực hiện giải ngân.
"Nhà đầu tư không nên kỳ vọng rằng nước ngoài sẽ quay lại mua ròng ngay lập tức sau khi có thông tin nâng hạng chính thức", ông Trung nói.
Ông Hồ Quốc Bình cũng cho rằng lo lắng trên là có cơ sở. Tuy nhiên, áp lực bán ngay lập tức vẫn chưa chắc chắn. Về nguyên tắc, cổ phiếu Việt Nam sẽ không được các quỹ này mua thêm vì đã bị loại khỏi rổ chỉ số FR, nhưng họ không bắt buộc phải bán ra ngay với lượng cổ phiếu đang nắm giữ. "Các quỹ hoàn toàn có thể giữ lại danh mục, thậm chí trong 1-2 năm tới, để dần hoàn thành việc cơ cấu", ông nói.
Chuyên gia TCAM cho rằng dòng tiền nước ngoài tương đối dễ quan sát khi nhà đầu tư chỉ cần theo dõi lượng mua, bán hàng ngày để nắm bắt. Do đó, để tận dụng xu hướng dòng tiền nước ngoài, nhà đầu tư có thể thực hiện chiến lược tập trung vào các cổ phiếu được hưởng lợi, nhất là nhóm có "room" nước ngoài còn rộng mở, có vốn hóa lớn, có lượng cổ phiếu tự do chuyển nhượng (floating) lớn. Sau khi lọc ra những doanh nghiệp đáp ứng được 3 tiêu chí trên, ông Bình lưu ý trong giai đoạn hiện tại, nhà đầu tư hãy ưu tiên các cổ phiếu không bị khối ngoại bán ròng, hoặc đang được mua ròng, để đảm bảo an toàn.
Tất Đạt
