Nói với VnExpress, ông Lê Anh Trung, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk, cho biết tình trạng tắc nghẽn bắt đầu từ ngày 11/10, khi các phòng xét nghiệm phục vụ kiểm tra dư lượng hóa chất cho sầu riêng xuất khẩu ngừng tiếp nhận mẫu và chưa trả kết quả cho các lô đã gửi trước đó. Việc này khiến doanh nghiệp không thể hoàn tất thủ tục cấp chứng nhận an toàn, điều kiện bắt buộc để xuất khẩu nên buộc phải dừng thu mua.
Ông Trung cho biết hiện chỉ còn rất ít cơ sở đủ năng lực kiểm nghiệm đồng thời hai chỉ tiêu bắt buộc là vàng ô và cadimi. Đa số chỉ làm được một trong hai. Sự thiếu hụt này khiến việc xét nghiệm bị gián đoạn, không đáp ứng tiến độ trong cao điểm thu hoạch, làm chuỗi cung ứng sầu riêng Đăk Lăk đình trệ.
Theo thống kê của hiệp hội, gần 2.000 container sầu riêng đang tồn tại kho, nhà máy và khu vực cửa khẩu. Một số lô đã bị mắc kẹt 10-15 ngày, có nguy cơ hư hỏng, nứt vỏ, giảm chất lượng. Giá sầu riêng loại A tại kho đã giảm hơn 10 giá, từ trên 100.000 xuống còn khoảng 80.000 đồng mỗi kg.
Việc ngừng xét nghiệm không chỉ khiến doanh nghiệp thiệt hại, mà còn làm các nhà máy và hợp tác xã phải dừng thu mua, khiến giá sầu riêng trong dân giảm mạnh. Hàng nghìn tấn sầu riêng chín rộ không thể tiêu thụ, trong khi nông dân vẫn phải gánh chi phí chăm sóc, vận chuyển và bảo quản.
Sầu riêng rụng sáng 25/10 được nông dân Đăk Lăk gom lại vì doanh nghiệp và thương lái ngưng mua. Ảnh: Linh Đan
Trước tình hình này, Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk đã gửi văn bản kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng UBND tỉnh vào cuộc để khôi phục hoạt động xét nghiệm. Hiệp hội đề xuất thiết lập cơ chế "ưu tiên nhanh" cho mẫu phục vụ xuất khẩu trong giai đoạn cao điểm, đồng thời tạm ủy quyền cho các đơn vị đủ năng lực tại địa phương đảm nhiệm việc kiểm nghiệm nhằm giảm tải cho hệ thống trung ương.
Chiều 24/10, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã họp với các phòng xét nghiệm được chỉ định và các đơn vị chuyên môn để tháo gỡ vướng mắc. Ngay tối cùng ngày, một số cơ sở đã bắt đầu trả kết quả cho các lô hàng bị ách tắc, giúp một phần container được giải tỏa. Tuy nhiên, việc tiếp nhận mẫu mới vẫn chưa trở lại bình thường và doanh nghiệp đang chờ hướng dẫn cụ thể.
Dù hoạt động xét nghiệm dần khôi phục, chuỗi xuất khẩu sầu riêng vẫn chịu áp lực lớn khi mỗi ngày chậm trễ có thể khiến hàng trăm tấn bị hư hỏng, ảnh hưởng uy tín với đối tác nhập khẩu. Theo ông Trung, cần sớm có giải pháp tạm thời duy trì việc kiểm nghiệm trong giai đoạn cao điểm để tránh tái diễn tình trạng này.
Theo Hải quan, 8 tháng đầu năm, Việt Nam xuất khẩu khoảng 451.000 tấn sầu riêng tươi, trị giá 1,52 tỷ USD, giảm 24% về lượng và 25% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Sầu riêng đông lạnh đạt hơn 58.000 tấn, trị giá 265 triệu USD, tăng lần lượt 67% và 127%. Tổng kim ngạch xuất khẩu đạt gần 1,8 tỷ USD, giảm khoảng 16% so với cùng kỳ.
Hiệp hội cho biết đang tổng hợp số liệu thiệt hại từ các doanh nghiệp để kiến nghị chính sách hỗ trợ. Những đề xuất này không chỉ nhằm tháo gỡ khó khăn trước mắt, mà còn hướng tới xây dựng cơ chế kiểm nghiệm ổn định, lâu dài cho ngành sầu riêng - mặt hàng đang giữ vai trò chủ lực trong nông nghiệp xuất khẩu Việt Nam.
Thi Hà
