Bộ Công Thương đang đề xuất sửa Nghị định 72 để cho phép Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hạch toán, phân bổ vào giá bán lẻ điện những chi phí sản xuất - cung ứng chưa được bù đắp từ năm 2022, khoảng 44.792 tỷ đồng đến cuối 2024. Nếu cơ chế này được phê duyệt, đồng nghĩa giá điện thời gian tới sẽ phải tăng để bù đắp những khoản chi phí này.
Tại tọa đàm về phát triển ngành điện ngày 10/9, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa đề nghị làm rõ bản chất, nguyên nhân khoản lỗ. Trường hợp Nhà nước cho phép, người dân đồng thuận, ông Thỏa cho rằng EVN phải rà soát lại tất cả những khoản chi phí này, trong đó khoản nào được tính vào giá thì giữ lại, khoản nào pháp luật chưa quy định loại ra.
Đồng thời, theo ông Thỏa, EVN cần xây dựng một lộ trình phân bổ hợp lý để tránh gây sốc về giá điện trong trường hợp khoản chi phí chưa phân bổ được đưa vào tính toán giá điện.
Cùng quan điểm, đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu cho rằng việc tăng giá phải có lộ trình phù hợp, có thể dự đoán được để doanh nghiệp, người dân biết được quá trình này sẽ diễn ra trong bao lâu. Ông cũng cho rằng quá trình này cần linh hoạt, tức là giá điện có thể tăng nhưng cũng có thể giảm trong trường hợp tình hình kinh doanh của EVN khả quan hơn.
Ông Hiếu đề nghị ngành điện tính toán một vài kịch bản cụ thể, tham vấn người dân, doanh nghiệp để xem "mức chịu đựng, mức phù hợp". Từ đó, quyết định đưa ra sẽ minh bạch, tạo được đồng thuận của dư luận.
"Quan trọng nhất là tính hợp lý", ông nói, cho rằng EVN cần phối hợp với Bộ Công Thương trong việc công bố thông tin minh bạch, xây dựng lộ trình dài hạn, đánh giá kỹ tác động kinh tế - xã hội và tham vấn rộng rãi người dân.
Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội, chia sẻ tại tọa đàm. Ảnh: VGP
Theo Nghị định 72, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân vẫn được giữ 3 tháng một lần như hiện nay. Tức là, mỗi năm có thể sẽ có 4 đợt thay đổi giá. Ông Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng việc điều chỉnh giá vẫn cần theo cơ chế, chu kỳ này.
"Nếu điều chỉnh giá 3 tháng một lần, chi phí sẽ được phân bổ dần, tránh tình trạng dồn nén rồi tăng mạnh một lần, gây cú sốc cho xã hội. Kinh nghiệm từ điều hành giá xăng dầu đã cho thấy cách làm này hiệu quả", ông góp ý.
Đồng thời, các chuyên gia cũng cho rằng nhà điều hành cần có một gói chính sách hỗ trợ và an sinh xã hội để "che chắn" tác động ở mức hợp lý, bảo đảm người dân vẫn tiếp cận được dịch vụ điện cơ bản. Theo ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, Bộ Công Thương cần báo cáo Chính phủ về cơ chế hỗ trợ này nhằm đảm bảo nguyên tắc thị trường trong cơ chế giá điện, nhưng vẫn chế tối đa tác động bất lợi với người dân, doanh nghiệp.
Theo báo cáo của EVN, giai đoạn 2022-2023, tập đoàn lỗ khoảng 50.029 tỷ đồng. Đến hết 2024, công ty mẹ EVN lỗ lũy kế gần 44.792 tỷ đồng.
Tại tọa đàm, Phó cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) Trịnh Quốc Vũ, cho biết khoản này xuất phát từ việc giá điện bán lẻ không đủ bù đắp phí đầu vào, trong khi ngành điện còn phải thực hiện các nhiệm vụ chính trị, bảo đảm an sinh xã hội.
Cụ thể, về chi phí đầu vào, xung đột địa chính trị giữa Nga và Ukraine khiến thị trường năng lượng sơ cấp của thế giới biến động mạnh. Năm 2022, giá than nhập khẩu - đang chiếm tỷ trọng 40-50% tổng nhu cầu than - tăng 163% so với 2021. Cá biệt tháng 4/2022, giá mặt hàng này tăng đến 411%, từ mức 138 USD một tấn lên 705 USD. Trong khi đó, giá khí giai đoạn này cũng tăng 27,4%. Đến 2023, mặt bằng giá nhiên liệu tốt hơn nhưng vẫn cao hơn nhiều so với năm 2021.
"Điều này dẫn đến chi phí mua điện của EVN, nhất là từ các nguồn sử dụng năng lượng hóa thạch, gồm than, khí và dầu, đều tăng rất lớn", ông Vũ cho biết.
Theo đại diện Bộ Công Thương, năm 2022 cũng là thời điểm Việt Nam mới bước ra từ đại dịch Covid-19, nền kinh tế và các lĩnh vực cần ổn định để phục hồi, do đó nhà điều hành quyết định chưa điều chỉnh giá điện. Sang 2023, giá điện có 2 lần tăng nhưng "rất nhỏ giọt và thấp".
"Điều này dẫn tới cuối 2023, EVN chịu một khoản thâm hụt do chi phí, hay vẫn gọi là lỗ lũy kế, khoảng 50.000 tỷ", ông Vũ nói. Nguyên nhân là sự trượt giá giữa đồng Việt Nam và các ngoại tệ vay từ tổ chức tín dụng quốc tế để đầu tư dự án nguồn điện. Theo cam kết trong hợp đồng, EVN có trách nhiệm thanh toán phần chênh lệch này, khiến tăng áp lực tài chính.
Ông Vũ cho rằng "không sớm thì muộn cũng phải cho doanh nghiệp hạch toán tính đúng tính đủ vào giá điện, bởi vì EVN cũng không thể chịu được mãi". Việc này, theo Phó cục trưởng, cần thiết trong bối cảnh EVN đứng trước một nhiệm vụ rất lớn, được Chính phủ giao đầu tư các dự án như điện hạt nhân Ninh Thuận 1, Thủy điện tích năng Bác Ái, điện gió, nhiệt điện Quảng Trạch.
"EVN cần tình hình tài chính lành mạnh để có thể tiếp cận và vay vốn, không những ở các tổ chức tín dụng trong nước mà cả quốc tế", ông nói thêm.
Phương Dung
