Tỷ lệ thanh niên Mỹ trong độ tuổi 16 đến 24 có năng lực đọc viết ở mức thấp nhất (Level 1) đã tăng từ 16% năm 2017 lên 25% năm 2023, tương đương 5 triệu người. Con số này bằng với dân số một tiểu bang cỡ trung như Alabama.
Dữ liệu được Trung tâm Thống kê giáo dục quốc gia (NCES) và chương trình Đánh giá năng lực người lớn quốc tế (PIAAC) tổng hợp hồi cuối tháng 12 năm ngoái. Theo báo cáo, người biết đọc ở Level 1 có thể hiểu ý nghĩa cơ bản của các đoạn văn ngắn, nhưng không thể phân tích hoặc hiểu sâu hơn các văn bản dài.
Ở hạt Starr, Texas và hạt Adams, Washington, hơn 80% học sinh tốt nghiệp trung học có kỹ năng đọc chỉ ở mức Level 1 hoặc thậm chí thấp hơn. Một số quận khác cũng có trên 60% học sinh tốt nghiệp nhưng kỹ năng đọc vẫn ở trình độ cơ bản nhất.
Trong cùng giai đoạn, tỷ lệ thanh niên có bằng trung học lại tăng 5%. Điều này đồng nghĩa ngày càng có nhiều người tốt nghiệp, nhưng lại ít người thực sự đọc hiểu tốt hơn.
Ảnh minh họa: Lutheran High School
Các chuyên gia chỉ ra nhiều nguyên nhân.
Đại dịch Covid-19 khiến hàng loạt trường học và trung tâm giáo dục đóng cửa. Trong khi đó, nhóm có "nhu cầu đặc biệt cao", như người khuyết tật, hoàn cảnh khó khăn hoặc dùng tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai... ngày càng nhiều. Họ vừa mất cơ hội học trực tiếp, vừa không được hỗ trợ riêng để cải thiện khả năng đọc.
Nghèo đói và bất ổn về nhà ở cũng cản trở nhiều gia đình cho con tiếp cận sách, internet, hoặc môi trường học tập ổn định.
Song song đó, nhiều trường học chịu áp lực đảm bảo tỷ lệ tốt nghiệp cao, tạo thuận lợi cho học sinh mà không đảm bảo các em thực sự nắm vững kỹ năng cần thiết. Hậu quả là nhiều em được lên lớp dù chưa đạt chuẩn về năng lực đọc.
"Học sinh cũng có rất nhiều cách đối phó: chỉ cần đạt vừa đủ điểm, hoặc nhờ bạn bè làm bài tập về nhà thay", theo Andrew Roberts, chủ tịch Quỹ Barbara Bush về xóa mù chữ.
Theo Limor Pinhasi-Vittorio, trưởng khoa tư vấn, lãnh đạo, xóa mù chữ và giáo dục đặc biệt tại Cao đẳng Lehman, khi công nghệ ngày càng phát triển, học sinh dựa vào AI để "học hộ" mà không cần phải thực sự đọc hay viết bài trực tiếp.
Nếu xu hướng này tiếp tục, các chuyên gia nhận định Mỹ có thể phải đối mặt với một thế hệ người trưởng thành "mù chữ chức năng" - tức có thể nhận biết chữ, nhưng không thể đọc hiểu hay phân tích thông tin ở mức cần thiết để sống và làm việc.
Điều này vừa ảnh hưởng đến cơ hội nghề nghiệp của riêng họ, vừa làm giảm năng suất lao động và khả năng cạnh tranh của nền kinh tế Mỹ.
Rachael Gabriel, giáo sư ngôn ngữ tại Đại học Connecticut, đề xuất điều chỉnh chương trình học và cách đánh giá để phản ánh đúng nền tảng, bối cảnh văn hóa và mối quan tâm của học sinh. Trình độ ngôn ngữ đo được sẽ chính xác hơn và việc học hiệu quả hơn.
"Khi học sinh thấy việc học có mục đích thật sự trong đời sống, các em sẽ học nhanh hơn và ghi nhớ lâu hơn", Gabriel nói.
Marco Paccagnella, nhà phân tích của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), cũng cho rằng nhiều bài đánh giá năng lực đọc viết hiện nay (như PIAAC) đã lỗi thời. Theo Marco, cách con người đọc và tiếp nhận thông tin đã thay đổi, từ văn bản dài chuyển sang đọc ngắn, nhanh và trực tuyến.
Một cải cách đang được triển khai là áp dụng khung đánh giá mới vào năm 2026 với Bài kiểm tra Đánh giá tiến bộ giáo dục Quốc gia. Khung này được thiết kế để mở rộng phạm vi đánh giá sang nhiều môn học, đồng thời phân tích chi tiết hơn dữ liệu theo bối cảnh xã hội, văn hóa và kinh tế của học sinh.
Khánh Linh (Theo The74, NCES)
