Lễ bái Stravinsky

Igor Stravinsky

Nhạc trưởng người Pháp Olivier Ochanine, trong đêm diễn "Stravinsky: a Midlife Blend of Old & New" của dàn nhạc Sun Symphony Orchestra tại nhà hát Hồ Gươm Opera, đã nói rằng nếu như khán giả có náo loạn vì những bản nhạc sắp được trình diễn thì ông cũng hoàn toàn thấu hiểu.

Thời kỳ Stravinsky ở độ tuổi trung niên

Không có cuộc náo loạn trực tiếp nào cả. Nhưng hẳn đã có những cuộc náo loạn trong lòng của nhiều khán giả yêu nhạc cổ điển, vì nhiều lý do.

Náo loạn vì có đến hai tác phẩm lần đầu được công diễn ở Việt Nam, không phải những nhạc phẩm đình đám nhất của Stravinsky: bản Octet (Bát tấu) cho nhạc cụ hơi và bản dàn dựng từ vở ballet Apollon Musagète;

Trong đó, việc được thưởng thức một tác phẩm chỉ dành cho những nhạc cụ không gần gũi với đại chúng Việt như clarinet, trumpet, bassoon, trombone thực sự gây cảm động.

Ngoài ra còn có âm nhạc từ một vở ballet khác là Pulcinella, với âm nhạc phát triển từ một nhà soạn nhạc người Ý ít được biết đến chuyên soạn nhạc cho nhà thờ, Domenico Gallo.

Tất cả các tác phẩm này đều được viết trong thời kỳ Stravinsky ở độ tuổi trung niên, cái tuổi mà người ta thường ngờ vực những thành tựu trước đó của chính mình.

Náo loạn vì đâu phải lúc nào ở Việt Nam cũng có thể nghe một đêm diễn chỉ dành cho âm nhạc của Stravinsky.

Giống như những món đặc sản không phải ai cũng hợp khẩu vị, âm nhạc của Stravinsky vẫn hay được "trộn" chung danh sách các tác phẩm cổ điển thân thuộc hơn của Tchaikovsky, Mozart, Beethoven... trong nhạc mục để trung hòa lại những góc cạnh của Stravinsky, để người nghe không cảm thấy bị quá tải.

Ngay đến nhạc trưởng Ochanine cũng kể lại một kỷ niệm âm nhạc sâu sắc khi được nghe một đĩa nhạc của dàn giao hưởng Leningrad Philharmonic Orchestra, và trong đó họ chơi cả Bản giao hưởng số 5 của Tchaikovsky và Apollon Musagète của Stravinsky. Chúng đối lập nhau kinh khủng, Ochanine cho biết.

Những giấc mơ

Mở đầu bằng sân khấu cho dàn kèn đồng với bản Octet mà Stravinsky đã sáng tác trong một giấc mơ và Ochanine khuyên khán giả nên thử nhắm mắt lắng nghe, các nghệ sĩ của Sun Symphony Orchestra đã thực sự tạo ra một bầu không khí như trong mơ.

Hiển nhiên không phải giấc mơ êm đềm giống những bản nhạc thời kỳ lãng mạn như khúc mộng tưởng Träumerei của Schumann.

Những giấc mơ của Stravinsky đầy những biến ảo, những gập ghềnh, khó lường, tưởng như một xứ sở diệu kỳ nơi mỗi nhạc cụ là một nhân vật kỳ quái dẫn dắt ta vào cuộc phiêu lưu bất khả.

Nhưng màn trình diễn bản nhạc tân cổ điển Apollon Musagète mới thực sự là phần thăng hoa của đêm nhạc.

Một tích truyện cổ điển của thần thoại Hy La, với nhân vật trung tâm là thần Apollon cùng ba nàng thơ Calliope, Polyhymnia và Terpsichore, được sáng tạo lại mà không thành một mạch truyện lớp lang như những bản ballet nổi tiếng của Stravinsky như The Rite of Spring hay The Firebird (Chim lửa).

Điều đó ứng khớp với phần âm nhạc cách tân và hiện đại hóa từ truyền thống baroque. Những đoạn ứng đối giữa bè cao của violin và bè trầm của cello đẹp tuyệt vời, có lẽ cuộc trò chuyện của Apollon và các nàng thơ cũng chỉ diệu vợi tới vậy là cùng.

So với hai tác phẩm trên, Pulcinella Suite có vẻ như dễ cảm nhận hơn cả. Dàn nhạc chơi một đoạn nhạc gốc của Domenico Gallo để khán giả được biết phong cách nguyên bản là gì, rồi mới bắt đầu dẫn sang âm quyển của Stravinsky.

Cũng như ai đã đọc Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân xong mở ra Truyện Kiều của Nguyễn Du, nghe âm nhạc của Gallo rồi nghe tới Stravinsky, mới cảm thấy Stravinsky đã đi một bước tiến dài đến thế nào, xa đến thế nào và cách mạng đến thế nào.