Trong dịp kỷ niệm 100 năm, The Gold Rush (1925) của Charlie Chaplin được vinh danh ở danh sách tác phẩm kinh điển tại Liên hoan phim Cannes 2025 với tư cách là bộ phim khai mạc, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử điện ảnh.
Bộ phim không chỉ là đỉnh cao trong sự nghiệp của Chaplin mà còn là một kiệt tác vượt thời gian, kết hợp hài hước, bi kịch và lòng nhân ái. Với câu chuyện về người đào vàng (The Lone Prospector) trong cơn sốt vàng Klondike, The Gold Rush đã chinh phục khán giả toàn cầu và để lại di sản trường tồn.
Thiên tài của điện ảnh câm
Charlie Chaplin, sinh ngày 16/4/1889 tại London, Anh, là biểu tượng vĩ đại của điện ảnh thế giới. Lớn lên trong nghèo khó, Chaplin sớm làm quen với sân khấu qua gia đình làm nghệ thuật. Mẹ ông, Hannah Chaplin, là một ca sĩ nhạc kịch, nhưng bệnh tật và túng quẫn khiến gia đình rơi vào cảnh khốn khó. Từ những ngày biểu diễn trên đường phố, Chaplin rèn giũa tài năng hài hước và khả năng biểu cảm, những yếu tố sau này định hình phong cách của ông. Như chính ông từng nói: "Tôi đã bước vào thế giới này với đôi tay không, và tôi đã học cách sử dụng chúng để kể chuyện" (Chaplin, My Autobiography).
Đầu thế kỷ 20, Chaplin chuyển đến Hollywood và nhanh chóng trở thành ngôi sao với nhân vật "The Tramp" - một người đàn ông nghèo khổ nhưng giàu lòng nhân ái, luôn lạc quan trước nghịch cảnh. Nhân vật này phản ánh nỗi đau của tầng lớp lao động trong thời kỳ bất ổn kinh tế. Năm 1919, Chaplin đồng sáng lập United Artists, đảm bảo quyền kiểm soát sáng tạo, một bước đi tiên phong. Đạo diễn Orson Welles từng nhận xét: "Chaplin không chỉ là một diễn viên, ông là một nhà thơ của hình ảnh, người đã biến nỗi buồn thành nụ cười".
Phong cách làm phim của Chaplin kết hợp hài hước thể chất (slapstick) với cảm xúc sâu sắc. Ông sử dụng biểu cảm khuôn mặt và cử chỉ thay cho lời thoại, khiến phim của ông chạm đến khán giả toàn cầu. Các tác phẩm như The Kid (1921) và City Lights (1931) mang thông điệp xã hội về bất bình đẳng và khát vọng con người. Trong The Gold Rush, Chaplin đảm nhận mọi vai trò từ diễn viên, biên kịch, đạo diễn đến sáng tác nhạc. Ông từng chia sẻ: "Đây là bộ phim tôi muốn được nhớ đến, vì nó chứa đựng cả trái tim và linh hồn tôi" (Chaplin, My Autobiography). The Gold Rush đánh dấu sự trưởng thành nghệ thuật của ông, thể hiện khả năng kể chuyện tinh tế và tầm nhìn nhân văn.
Một cảnh trong phim “The Gold Rush” (1925)
Câu chuyện và nghệ thuật làm phim
The Gold Rush kể về The Lone Prospector (Chaplin) trong cơn sốt vàng Klondike cuối thế kỷ 19. Đối mặt với đói khát, cái lạnh và cô đơn, anh tìm thấy tình yêu với Georgia, một vũ nữ, và tình bạn với Big Jim, một thợ đào vàng.
Chaplin từng mô tả The Gold Rush là "một câu chuyện về sự sống còn, về đói khát và hy vọng, lấy bối cảnh Klondike" (My Autobiography, 1964). Bộ phim nổi tiếng với các cảnh mang tính biểu tượng: ăn chiếc giày trong cơn đói, điệu nhảy với ổ bánh mì, và ngôi nhà chênh vênh trên vách đá.
Lấy cảm hứng từ cơn sốt vàng Klondike (1896-1899), Chaplin nghiên cứu các tài liệu lịch sử, bao gồm câu chuyện về nhóm Donner Party, những người từng ăn giày để sống sót. Bối cảnh Alaska không chỉ làm nền cho câu chuyện mà còn phản ánh thời đại suy thoái kinh tế đầu thế kỷ 20, khi khán giả đồng cảm với giấc mơ và thất bại của nhân vật.
Về kỹ thuật, The Gold Rush thể hiện sự sáng tạo đáng kinh ngạc trong thời kỳ phim câm. Chaplin sử dụng mô hình thu nhỏ cho cảnh tuyết lở và hiệu ứng đặc biệt thô sơ nhưng hiệu quả. Cảnh ngôi nhà chênh vênh được thực hiện bằng cách nghiêng trường quay, tạo cảm giác nguy hiểm mà không cần công nghệ hiện đại. Âm nhạc do Chaplin sáng tác, đặc biệt trong phiên bản 1942 với lời thoại, làm tăng chiều sâu cảm xúc. Cảnh ăn giày biến sự tuyệt vọng thành hài hước, khi Chaplin nhấm nháp dây giày như spaghetti. Điệu nhảy bánh mì, với hai ổ bánh mì biểu diễn như đôi chân, là biểu tượng của sự lạc quan. Những khoảnh khắc này không chỉ gây cười mà còn chạm đến trái tim khán giả.
Quá trình sản xuất The Gold Rush là một cuộc phiêu lưu không kém gì câu chuyện trong phim. Không thể quay ở Alaska vì điều kiện khắc nghiệt, Chaplin đã xây dựng các mô hình Klondike tại trường quay ở Hollywood, sử dụng khoai tây nghiền để tạo hiệu ứng tuyết rơi.
Một câu chuyện thú vị là việc chọn Lita Grey, một diễn viên trẻ 16 tuổi, cho vai Georgia. Grey không chỉ đóng vai chính mà còn trở thành vợ thứ hai của Chaplin ngay sau khi phim hoàn thành, đánh dấu một giai đoạn đầy biến động trong cuộc đời ông.
"Tôi muốn mọi thứ phải hoàn hảo, ngay cả khi phải quay lại hàng trăm lần" - Chaplin từng nói với ê-kíp (Chaplin: His Life And Art, 1985). Sự tận tâm này đã khiến các diễn viên phụ, như Mack Swain (Big Jim), kinh ngạc trước khả năng vừa diễn xuất vừa đạo diễn của Chaplin. Những câu chuyện hậu trường này không chỉ làm sáng tỏ quá trình sáng tạo mà còn cho thấy tinh thần tiên phong của Chaplin trong thời kỳ sơ khai của điện ảnh.
Sau Cannes 2025, The Gold Rush sẽ được phát hành đồng thời tại hơn 250 rạp trên 70 quốc gia vào ngày 26/6/2025, kèm theo một tấm áp phích quốc tế mới tôn vinh hình ảnh nhân vật The Lone Prospector vượt thời gian.
Tầm ảnh hưởng của The Gold Rush trong lịch sử điện ảnh
Khi ra mắt năm 1925, The Gold Rush đạt doanh thu hơn 4 triệu USD, trở thành một trong những phim thành công nhất thời kỳ phim câm. Bộ phim được ca ngợi vì sự kết hợp hài hước, lãng mạn và bi kịch.
Michel Hazanavicius, đạo diễn của The Artist (2011), từng nhận xét: "Charlie Chaplin là một chú hề xuất sắc… Cảnh nhảy với ổ bánh mì giống như Mona Lisa - mọi người đều biết đến nó". Câu nói này nhấn mạnh tầm ảnh hưởng của The Gold Rush trong việc định hình nghệ thuật kể chuyện bằng hình ảnh.
The Gold Rush định hình thể loại hài câm, truyền cảm hứng cho Buster Keaton, Harold Lloyd và các thế hệ sau. Các cảnh mang tính biểu tượng, như ăn giày hay điệu nhảy bánh mì, được tái hiện trong phim hoạt hình của Disney và tác phẩm của Woody Allen. Phong cách kể chuyện hình ảnh của Chaplin đã truyền cảm hứng cho nhiều đạo diễn hiện đại, bao gồm Wes Anderson, người thường xuyên ca ngợi các bộ phim câm vì sự chính xác và tính biểu cảm của chúng.
Với ngôn ngữ hình ảnh phổ quát, The Gold Rush chinh phục khán giả toàn cầu, góp phần đưa Hollywood trở thành trung tâm điện ảnh thế giới. Nó vượt qua rào cản ngôn ngữ và văn hóa, trở thành biểu tượng của sức mạnh kể chuyện bằng hình ảnh.
Poster mới cho bộ phim tại Liên hoan phim Cannes 2025
Di sản trường tồn
Nhân dịp kỷ niệm 100 năm, The Gold Rush được tôn vinh với bản phục hồi 4K, ra mắt lần đầu tại Liên hoan phim Cannes 2025, đúng 100 năm kể từ buổi công chiếu tại Nhà hát Ai Cập ở Los Angeles vào ngày 26/6/1925. Được hỗ trợ bởi công ty mk2 Films và Roy Export, bản phục hồi này, dựa trên nghiên cứu của Kevin Brownlow và các tư liệu từ các kho lưu trữ như BFI National Archive và MoMA, mang đến phiên bản gần nhất với bản gốc năm 1925.
Giám đốc Liên hoan Cannes Thierry Frémaux nhận xét: "Bộ phim kinh điển được yêu mến của Chaplin - kết hợp phiêu lưu, lãng mạn và hài hước - sẽ đánh dấu 100 năm với buổi công chiếu đặc biệt!". Sau Cannes, The Gold Rush sẽ được phát hành đồng thời tại hơn 250 rạp trên 70 quốc gia vào ngày 26/6/2025, kèm theo một tấm áp phích quốc tế mới tôn vinh hình ảnh nhân vật The Lone Prospector vượt thời gian.
Gian Luca Farinelli, giám đốc kho lưu trữ Cineteca di Bologna, chia sẻ: "Nhờ công nghệ mới và tư liệu mới phát hiện, bản phục hồi này đưa khán giả đến gần hơn với phiên bản đầu tiên được chiếu cách đây một thế kỷ". Sự kiện này không chỉ làm sống lại kiệt tác của Chaplin mà còn khẳng định sức hấp dẫn trường tồn của bộ phim với khán giả toàn cầu.
Arnold Lozano, giám đốc của Roy Export cho biết: "Chúng tôi rất vui mừng khi thấy bản phát hành kỷ niệm 100 năm này có thể thực hiện được thông qua sự hợp tác lâu dài của chúng tôi với mk2 Films và Cineteca di Bologna, đảm bảo rằng khán giả trên toàn thế giới có thể khám phá lại bộ phim với độ rõ nét vô song. Khán giả sẽ trải nghiệm được sự chi tiết phong phú, chiều sâu cảm xúc và sự kết hợp hoàn hảo giữa phiêu lưu, hài kịch và lãng mạn trên màn ảnh rộng như chưa từng có trước đây".
Một thế kỷ sau, The Gold Rush vẫn giữ sức hút và ý nghĩa. Chủ đề về lòng kiên trì, tình yêu và nhân tính cộng hưởng với khán giả hiện đại. Trong bối cảnh bất bình đẳng kinh tế và biến đổi khí hậu, câu chuyện về sự sống còn ở Klondike mang tính thời sự. Nhân vật The Lone Prospector, với sự lạc quan bất chấp nghịch cảnh, là nguồn cảm hứng cho những ai đối mặt khó khăn. Chaplin từng nói: "Cuộc sống là một bi kịch khi nhìn gần, nhưng là một hài kịch khi nhìn xa" và The Gold Rush là minh chứng sống động cho triết lý này.
Việc bộ phim được chọn làm phim kinh điển khai mạc tại Cannes 2025 khẳng định giá trị văn hóa của nó. Các buổi chiếu phim tại rạp vào tháng 6 tới sẽ giúp The Gold Rush tiếp cận khán giả trẻ.
Trong giáo dục, The Gold Rush được sử dụng để nghiên cứu kỹ thuật phim câm, truyền cảm hứng cho các nhà làm phim độc lập khám phá ngôn ngữ hình ảnh. Nhà làm phim Martin Scorsese nhận xét: "Chaplin và Keaton không chỉ là những nghệ sĩ giải trí; họ là những nhà đổi mới đã mang đến cho điện ảnh ngữ pháp của nó".
Di sản của The Gold Rush nằm ở khả năng kết nối con người qua các thế hệ. Khi thế giới kỷ niệm 100 năm, câu hỏi đặt ra là: Liệu bộ phim có tiếp tục truyền cảm hứng trong một thế kỷ nữa? Với tầm nhìn của Chaplin, câu trả lời gần như chắc chắn là có.
Khoảnh khắc đáng nhớ tại Cannes 2025
Hai cháu nội của Charlie Chaplin, Kiera và Spencer Chaplin, đã có mặt tại buổi công chiếu The Gold Rush tại LHP Cannes. Việc chứng kiến bộ phim của ông mình được đón nhận nồng nhiệt trong một hội trường chật kín tại một trong những địa điểm lớn nhất của Cannes rõ ràng là một khoảnh khắc xúc động.
Spencer chia sẻ: "Về The Gold Rush, đó là tác phẩm lớn nhất của ông vào thời điểm đó. Ông thậm chí còn tự xây dựng bối cảnh, gần như trở thành một điểm thu hút du lịch ở Los Angeles. Ông đã tự tay dựng nên những ngọn núi".
"Ông nội chúng tôi hẳn sẽ rất tự hào khi thấy điều này, sau một trăm năm" - Kiera nói thêm - "Thấy tất cả mọi người ở đây, hào hứng xem bộ phim của ông, điều đó thực sự ý nghĩa rất nhiều".
