Mới đây, câu thoại trong Gia đình trái dấu: “Xin được chúc mừng ba mẹ cậu, sao mà sinh một lần lại được cả trai lẫn gái” đã nhanh chóng trở thành tâm điểm tranh luận trên mạng xã hội. Điều khiến khán giả phản ứng không chỉ nằm ở ngữ cảnh mỉa mai, mà ở cách cụm từ “tính đàn bà” hoặc những biến thể hàm ý tương tự vẫn được dùng như một nhãn dán tiêu cực, gắn vào hành vi bị cho là xấu xí, nhỏ nhen, cay nghiệt.
Vấn đề ở đây không phải một câu thoại có “nặng” hay không, mà là nó chạm đúng vào một thói quen ngôn ngữ đã tồn tại quá lâu: Khi cần chê trách, người ta mượn hình ảnh phụ nữ, khi cần hạ thấp, người ta gọi tên “đàn bà”.
Nhiều ý kiến bênh vực cho rằng đây chỉ là lời thoại của nhân vật, phản ánh tính cách chứ không đại diện cho quan điểm của phim. Thậm chí, nhiều người còn hài hước cho rằng đây là một "từ vựng" mới để mắng chửi ai đó có tính so đo, vụn vặt.
Nhiều netizen phản ứng với cách dùng từ của phim
Lập luận này không sai, nhưng chưa đủ. Bởi phim truyền hình đại chúng, đặc biệt trên sóng quốc gia không chỉ kể chuyện, mà còn tái sản xuất cách nói, cách nghĩ. Khi một câu nói mang tính miệt thị giới tính được thốt ra mà thiếu sự phản biện rõ ràng trong mạch phim, nó dễ được tiếp nhận như “bình thường”, thậm chí “quen tai”.
Thực tế, rất hiếm khi ta nghe cụm “tính đàn ông” được dùng để chỉ sự nhỏ nhen hay độc địa. Nếu có, nó thường mang sắc thái trêu ghẹo. Còn “tính đàn bà” thì khác: Nặng nề, phán xét và đầy định kiến. Sự bất đối xứng ấy cho thấy vấn đề không nằm ở nhân vật, mà nằm ở hệ quy chiếu xã hội mà câu thoại đang dựa vào.
Điều đáng suy ngẫm là không ít phản ứng chỉ ra, nhân vật nữ đang “tự xúc phạm giới của mình”. Nhưng đó cũng là một thực tế xã hội: Định kiến giới không chỉ đến từ đàn ông. Phụ nữ lớn lên trong cùng một môi trường ngôn ngữ, cùng một hệ giá trị, nên đôi khi vô thức lặp lại chính những khuôn mẫu từng khiến họ bị tổn thương.
Chỉ trích điều này không phải để quy trách nhiệm cho cá nhân nhân vật, mà để nhìn thẳng vào câu hỏi lớn hơn: Vì sao những từ ngữ mang tính miệt thị phụ nữ vẫn tồn tại dai dẳng đến vậy? Và vì sao chúng vẫn được xem là “bình thường” trên màn ảnh?
Ở một góc nhìn khác, làn sóng phản ứng dữ dội của khán giả lại cho thấy một tín hiệu đáng mừng, người xem ngày càng nhạy cảm và tỉnh táo với ngôn ngữ mang tính phân biệt giới. Những bình luận thẳng thắn, thậm chí gay gắt, không đơn thuần là “bắt bẻ phim”, mà phản ánh sự thay đổi trong nhận thức xã hội.
2025 rồi, việc khán giả không còn chấp nhận những câu nói coi thường phụ nữ dù được ngụy trang dưới danh nghĩa “tính cách nhân vật” là một bước tiến. Nó đặt ra áp lực cần thiết cho biên kịch và nhà sản xuất: Không phải cứ “đúng đời” là được phép lặp lại mọi khuôn mẫu cũ kỹ.
Phim truyền hình hoàn toàn có thể xây dựng nhân vật sắc sảo, cay nghiệt, thậm chí đáng ghét. Nhưng sự gai góc ấy không nhất thiết phải dựa trên việc hạ thấp một giới. Ngôn ngữ sáng tạo không thiếu, chỉ là chúng ta có chọn đi con đường dễ dãi hay không.
Câu thoại gây tranh cãi trong Gia đình trái dấu vì thế không chỉ là “một câu nói”. Nó là lời nhắc rằng: mỗi từ được phát ra trên màn ảnh đều mang theo một hệ giá trị. Và khán giả bằng sự phản ứng của mình đang yêu cầu một hệ giá trị công bằng hơn, văn minh hơn.
Có thể phim không sai hoàn toàn. Nhưng khán giả cũng không hề “quá nhạy cảm”. Giữa hai điều đó, điều cần thay đổi chính là cách chúng ta sử dụng ngôn ngữ để nói về nhau, đặc biệt là nói về phụ nữ.
