Dựa trên dữ liệu lịch sử, các nhà khoa học thế giới từng xác định những trận bão hoặc lũ lụt đặc biệt nghiêm trọng là sự kiện chỉ có khả năng xảy ra "100 năm một lần", thậm chí "500 năm" hay "1.000 năm". Kịch bản này dễ lặp lại khi đại dương ấm lên và khí quyển chứa nhiều hơi nước.
Thực tế, các sự kiện thời tiết cực đoan này lại xuất hiện ngày càng thường xuyên. Từ năm 1999, bờ biển North Carolina (Mỹ) đã hứng chịu 9 cơn bão đủ tiêu chuẩn là sự kiện trăm năm hoặc nghìn năm. Giai đoạn 2015-2019, một vùng ngoại ô của St. Louis (Mỹ) cũng trải qua ba trận lụt lớn, trong đó có hai trận đạt ngưỡng "100 năm có một".
Một nghiên cứu của dự án Deep Sky (Canada) tính toán tần suất các cơn bão "chết người" đã tăng 300%. Những cơn bão 100 năm giờ đây được dự báo có thể xảy ra 25 năm một lần.
Nhà khoa học khí hậu Andrew Pershing, Giám đốc chương trình tại Climate Central, nêu ý kiến trên Times rằng, biến đổi khí hậu đang định nghĩa lại tiêu chuẩn của những sự kiện hiếm gặp này. Một trận mưa cực đoan ở Thung lũng Mississippi tháng 4/2025 được xem là sự kiện 100 năm có một trong điều kiện khí hậu hiện tại. Nhưng nếu không có biến đổi khí hậu, nó phải là sự kiện 500 năm.
Việc tính toán này phức tạp vì dữ liệu thời tiết hiện đại chỉ có từ khoảng một thế kỷ trước, trong khi khí hậu biến đổi qua hàng thiên niên kỷ.
"Chúng ta đang dùng dữ liệu từ 30-50 năm trước, khi Trái Đất mát hơn khoảng 2 độ C, để tính toán cho hiện tại. Điều này khiến sự kiện '100 năm' thực chất có thể xuất hiện sau mỗi 20 năm", ông Pershing giải thích.
Nhiều khu vực ở thành phố Thái Nguyên chìm trong "biển" nước, nhấn chìm nhiều ngôi nhà cấp bốn, ngày 8/10. Ảnh: Lê Duy Khắc
Về lý thuyết, một cơn bão "trăm năm" có 1% khả năng xảy ra trong bất kỳ năm nào. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đang làm xác suất này ngày càng cao hơn. "Không phải cứ xảy ra một lần là bạn có thể yên tâm trong 100 năm tới", ông Pershing nói.
Nguyên nhân chính là bầu khí quyển nóng hơn, có khả năng chứa nhiều hơi nước hơn, tạo ra một "chu trình nước tăng áp". Điều này khiến mưa dễ trở thành những trận đại hồng thủy.
Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA) dự báo mùa bão Đại Tây Dương năm 2025 sẽ hoạt động mạnh hơn mức trung bình. Có thể xuất hiện 13 đến 19 cơn bão được đặt tên, trong đó tới 10 cơn có thể thành bão mạnh và 5 cơn là bão lớn từ cấp 3 trở lên. Tác động của bão có thể vượt xa các cộng đồng ven biển, gây lũ lụt nghiêm trọng trong đất liền.
Trên Biển Đông từ tháng 6 đến nay ghi nhận 9 cơn bão, 4 áp thấp nhiệt đới và sắp có thêm bão Bualoi. Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia cho biết số bão, áp thấp nhiệt đới tính chung 9 tháng đầu năm cao hơn trung bình nhiều năm 5 cơn.
Trong 5 năm gần đây (2021-2024), số bão tính đến hết tháng 9 thường 4-6 cơn, nhiều nhất chỉ 6. Riêng tháng 9/2025, Biển Đông ghi nhận 4 cơn bão (Ragasa, Mitag, Tapah, sắp tới là Bualoi) và một áp thấp nhiệt đới, cao hơn trung bình nhiều năm hai cơn.
Tiến sĩ Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho biết, do điều kiện ENSO (biến đổi nhiệt độ bề mặt biển ở xích đạo Thái Bình Dương) đang ở trạng thái trung tính, khả năng La Nina (gắn với hiện tượng mưa bão nhiều ở Đông Nam Á) xuất hiện vào cuối năm. Vì thế số lượng bão trên Biển Đông ở mức xấp xỉ hoặc cao hơn trung bình nhiều năm. Trung bình nhiều năm là 12-13 cơn, trong đó 6-7 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam.
Ngoài trạng thái ENSO, tiến sĩ Kiên cho rằng biến đổi khí hậu toàn cầu là nguyên nhân quan trọng. Nhiều nghiên cứu gần đây chỉ ra nhiệt độ mặt biển tăng cùng với hàm lượng hơi ẩm trong khí quyển cao hơn đang cung cấp thêm nhiên liệu cho bão, khiến tỷ lệ bão mạnh và siêu bão gia tăng rõ rệt trong vài thập kỷ gần đây. Xu thế này sẽ tiếp tục dưới tác động của sự nóng lên toàn cầu.
Không chỉ bão lũ, hạn hán và cháy rừng cũng diễn biến phức tạp hơn. Bầu khí quyển nóng hơn có xu hướng hút hơi ẩm từ mặt đất, khiến hạn hán trở nên nghiêm trọng.
Giải pháp trước mắt là các biện pháp thích ứng như xây đê, kè để bảo vệ các thành phố hoặc di dời nhà cửa khỏi vùng nguy hiểm. Về lâu dài, cắt giảm phát thải khí nhà kính - nguyên nhân gốc rễ của vấn đề - là giải pháp bền vững nhất.
"Chúng ta phải từ bỏ nhiên liệu hóa thạch nhanh nhất có thể. Điều này sẽ cho khí hậu cơ hội ổn định và cho chúng ta cơ hội thích nghi", ông Pershing kết luận.
Minh Phương - Anh Thư tổng hợp
