Robot
Các hang động tại Lascaux, tây nam nước Pháp, nổi tiếng là nơi lưu giữ những ví dụ chi tiết và được bảo tồn tốt bậc nhất thế giới về nghệ thuật thời tiền sử. Các thế hệ người cổ đại đã tạo ra hơn 600 bức tranh trên vách hang. Tuy nhiên, nếu không nhờ con chó trắng Robot, có thể các chuyên gia rất lâu sau mới tìm ra loạt tranh cổ.
Năm 1940, Marcel Ravidat, khi đó là người học việc của một thợ cơ khí, đang cùng Robot đi dạo thì con vật bị trượt chân xuống một chiếc hang. Khi lần theo tiếng sủa, Ravidat không chỉ gặp lại thú cưng của mình mà còn được dẫn tới một trong những phát hiện khảo cổ lớn nhất thế kỷ 20.
Chó Laika chuẩn bị bay lên không gian năm 1957. Ảnh: NASM
Laika
Từ một con chó lang thang trên đường phố Moskva, Laika trở thành sinh vật sống đầu tiên bay quanh Trái Đất vào năm 1957. Khi tàu Sputnik 2 mang theo Laika phóng lên không gian, các nhà vật lý thiên văn vẫn chưa tìm ra cách đưa nó trở về. Laika vẫn sống khi lên tới quỹ đạo và bay vòng quanh Trái Đất trong hơn một tiếng rưỡi, sau đó chết khi nhiệt độ trong tàu tăng quá cao.
Kể cả khi tấm chắn nhiệt của tàu không hỏng và có đầy đủ oxy, thức ăn, nước uống, con vật vẫn sẽ chết khi Sputnik 2 rơi trở lại khí quyển. Một số người phản đối việc đưa Laika vào quỹ đạo dù biết nó sẽ mất mạng, số khác lại cho rằng chuyến bay lịch sử đã giúp chứng minh động vật có thể sống trong không gian.
Strelka và Belka
Tháng 8/1960, Liên Xô phóng tàu Sputnik 5 lên vũ trụ. Cùng với chuột và thỏ, hai con chó mang tên Strelka và Belka trở thành những sinh vật sống đầu tiên bay vào quỹ đạo và trở về Trái Đất an toàn. Các phi hành gia động vật đã mở đường cho việc du hành vũ trụ của con người. Chưa đầy một năm sau, Liên Xô thành công đưa Yuri Gagarin lên không gian. Strelka và Belka sau đó tiếp tục sống thọ, thậm chí sinh con cháu.
Marjorie
Trước những năm 1920, mắc bệnh tiểu đường bị coi như một bản án tử hình. Tuy nhiên, năm 1921, nhà nghiên cứu người Canada Frederick Banting và sinh viên y Charles Best phát hiện insulin - chất có thể cứu sống hàng triệu người. Phát hiện này sẽ không khả thi nếu thiếu sự hy sinh của một số con chó bị cắt bỏ tuyến tụy, về cơ bản gây ra bệnh tiểu đường lâm sàng. Các con vật sau đó được Banting và Best điều trị bằng những chất chiết xuất từ tụy. Chó Marjorie là "bệnh nhân" thành công nhất. Nó sống sót hơn hai tháng với những mũi tiêm hàng ngày.
Chó Balto cùng một người lái xe chó kéo. Ảnh: Wikimedia Commons
Togo và Balto
Năm 1925, bạch hầu - bệnh đường hô hấp mà trẻ em dễ mắc phải - hoành hành ở thị trấn Nome xa xôi thuộc Alaska. Khi đó, vì không có vaccine nên một loại huyết thanh kháng độc được sử dụng để điều trị bệnh. Tuy nhiên, việc vận chuyển đến Nome là một thách thức lớn. Nơi cung cấp gần nhất là Anchorage, và các chuyến tàu chỉ có thể đưa huyết thanh đến cách Nome khoảng 1.100 km.
Cuối cùng, hơn 100 chó kéo xe husky Siberia được tuyển chọn để vận chuyển huyết thanh, trong đó có Togo và Balto. Togo đã chạy quãng đường gấp đôi những con chó khác và dẫn đàn đi qua những khu vực nguy hiểm nhất, còn Balto dẫn đầu đàn chó trong chặng cuối dài 88 km, đưa huyết thanh đến các gia đình ở Nome một cách an toàn.
Trouve
Con chó sục của Alexander Graham Bell đã giúp đỡ nhà phát minh nổi tiếng này trong những nghiên cứu đầu tiên. Bell đã huấn luyện con vật phát ra âm thanh giống như câu hỏi thăm "How are you, Grandmama?" (Bà có khỏe không, bà?). Sau này, ông tiếp tục trở thành một chuyên gia về nghe và nói, cuối cùng trở nên nổi tiếng nhất với phát minh điện thoại.
Chó Chaser có trí nhớ đáng kinh ngạc. Ảnh: Wikimedia Commons
Chaser
Khi tìm hiểu sự tiến hóa của não người, nhiều nhà khoa học nghiên cứu khả năng độc đáo của con người trong việc sử dụng một hệ thống ngôn ngữ phức tạp. Tuy nhiên, nghiên cứu chó cũng mang lại cho giới khoa học một số manh mối.
Chaser là con chó thuộc giống Border Collie, chết vào năm 2019 khi 15 tuổi. Nó nổi tiếng khi học được cách nhận diện 1.022 danh từ riêng, sở hữu trí nhớ từ vựng phong phú nhất từng được thử nghiệm trên động vật. Chaser đã cung cấp cho giới khoa học những thông tin giá trị về khả năng tiếp thu ngôn ngữ, trí nhớ dài hạn và khả năng nhận thức của động vật.
Thu Thảo (Theo Smithsonian)
