Nhận định được PGS.TS Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED) - Bộ Khoa học và Công nghệ, đưa ra trong hội thảo Ứng dụng và phát huy hiệu quả Cổng Sáng kiến Khoa học và Công nghệ, ngày 11/12 tại Đại học Bách khoa TP HCM.
"Nếu kết nối hiệu quả, chúng ta sẽ tạo 'siêu đội ngũ tri thức' hỗ trợ cho hệ thống sáng kiến, cho đào tạo, nghiên cứu và chuyển giao công nghệ", ông Chiến nói. "Đây là bước đi thể hiện tư duy mở - liên kết - toàn cầu hóa nguồn lực trí tuệ mà Nghị quyết 57 đặt ra".
PGS.TS Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia. Ảnh: Bảo Lâm
Giám đốc NAFOSTED nhấn mạnh, người Việt ở bất cứ đâu cũng có thể đóng góp cho đổi mới sáng tạo quốc gia, nếu có nền tảng kết nối đủ mạnh. Việc phát triển mạng lưới chuyên gia AI Việt toàn cầu cũng nên được xem như một tài sản trí tuệ quốc gia. Kết hợp đội ngũ các trường đại học lớn, các sở khoa học và công nghệ, các viện nghiên cứu và doanh nghiệp sẽ tạo nên mạng lưới xuyên suốt. Đây cũng là lý do ra đời của Cổng Sáng kiến Khoa học và Công nghệ.
Theo ông Chiến, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã mở ra giai đoạn mới, trong đó đổi mới sáng tạo trở thành động lực trung tâm của phát triển quốc gia. Một trong những yêu cầu được nhấn mạnh mạnh mẽ là việc hình thành những nền tảng số quốc gia để huy động trí tuệ xã hội, kết nối nguồn lực và lan tỏa tri thức. Cổng Sáng kiến Khoa học và Công nghệ chính là một trong những hạt nhân đầu tiên hiện thực hóa tinh thần đó.
Có ba giá trị cốt lõi tạo nên cổng Sáng kiến Khoa học và Công nghệ. Cổng là môi trường mở, nơi mỗi người dân, từ nhà khoa học, trí thức trẻ, sinh viên, đến chuyên gia trong doanh nghiệp đều có thể chia sẻ sáng kiến, sáng tạo và được ghi nhận. Đây cũng là công cụ giúp chuẩn hóa và minh bạch hóa toàn bộ quy trình tiếp nhận, đánh giá, ghi nhận và khai thác sáng kiến. Cổng không chỉ tiếp nhận sáng kiến, mà còn kết nối sáng kiến với chuyên gia, doanh nghiệp, với nhu cầu thực tiễn, giúp sáng kiến không nằm yên trên giấy mà trở thành giá trị thực tế.
Cổng cũng được đánh giá sẽ là nơi các trường đại học sử dụng như một công cụ hỗ trợ giảng viên, sinh viên đề xuất ý tưởng, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo; nơi doanh nghiệp có cơ hội tiếp cận sáng kiến mới, nhóm nghiên cứu mạnh, chuyên gia AI và công nghệ; còn địa phương sẽ sử dụng để tìm kiếm giải pháp phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong chuyển đổi số.
Bà Huỳnh Thị Thu Sương, đại diện Trường Đại học Tài chính - Marketing, đánh giá Cổng giúp khắc phục tình trạng quản lý nghiên cứu phân tán, quy trình thủ công và thiếu liên thông dữ liệu và phân tán dữ liệu trong các trường đại học. Theo bà, đến nay mỗi trường đại học tại Việt Nam như "một ốc đảo" về nghiên cứu, chưa liên thông để có thể chia sẻ chung kiến thức, do đó cổng được kỳ vọng khắc phục vấn đề này.
Bà Huỳnh Thị Thu Sương, đại diện Trường Đại học Tài chính - Marketing. Ảnh: Bảo Lâm
Tuy nhiên, bà chỉ ra một số hạn chế cần khắc phục, chẳng hạn khi các ý tưởng và sáng kiến được đưa lên nền tảng số, sẽ hiện hữu rủi ro về việc mất cắp ý tưởng hoặc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Một sáng kiến chỉ cần được hé lộ một phần ý tưởng cũng có thể bị sao chép hoặc phát triển bởi người khác, dẫn đến việc chủ sở hữu ban đầu mất đi tính mới và cơ hội đăng ký bản quyền.
Việc định nghĩa thế nào là "sáng kiến" cũng cần sự rõ ràng. Mức độ của một sáng kiến khác với một đề tài nghiên cứu hoàn chỉnh hay một hồ sơ đăng ký sở hữu trí tuệ. Nếu khái niệm không được chuẩn hóa, người dùng có thể hiểu sai hoặc lạm dụng, dẫn đến dữ liệu đưa lên không đạt chất lượng hoặc quá tải hệ thống. Cần có sự phân loại cụ thể về các cấp độ để việc chia sẻ dữ liệu mang lại giá trị thực tiễn.
Về mặt vận hành, việc quản lý đề tài nghiên cứu hiện vẫn còn mang tính thủ công. Từ khâu đăng ký, xét duyệt đến nghiệm thu đều tốn nhiều giấy tờ và quy trình hành chính. Ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo vào việc rà soát trùng lặp, đánh giá sơ bộ tính mới của đề tài là hướng đi cần thiết. Hiện việc kiểm tra độ trùng lắp chủ yếu dựa vào phần mềm kiểm tra đạo văn hoặc rà soát thủ công, độ chính xác và tính bao quát chưa cao. Nếu Cổng Sáng kiến tích hợp công cụ AI hỗ trợ việc này, gánh nặng hành chính lên các nhà quản lý khoa học sẽ giảm đáng kể, đồng thời nâng cao tính minh bạch trong xét duyệt đề tài.
PGS.TS Phạm Trần Vũ, Phó hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa - Đại học Quốc gia HCM, đánh giá Việt Nam đã có nhiều nhà nghiên cứu, kỹ sư, giảng viên tham gia vào các dự án AI. Tuy nhiên, phần lớn hoạt động vẫn tập trung vào ứng dụng dựa trên mô hình sẵn có do nước ngoài phát triển. Các nhóm trong nước thường tải mô hình, điều chỉnh một số tham số, đưa dữ liệu vào và tạo ra kết quả phục vụ chuyên môn. "Cách làm này giúp triển khai nhanh, nhưng không tạo ra mô hình riêng, không tạo nền tảng công nghệ cốt lõi", ông Vũ nói. "Sử dụng công nghệ sẵn có chỉ giải quyết phần ứng dụng chứ không chạm tới tầng công nghệ lõi".
PGS.TS Phạm Trần Vũ, Phó hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa - Đại học Quốc gia HCM. Ảnh: Bảo Lâm
Ông đặt vấn đề: Việt Nam có bao nhiêu người có thể can thiệp vào mô hình ở tầng sâu, thiết kế mô hình mới hay xây dựng hạ tầng tính toán lõi? Có bao nhiêu chuyên gia có thể thiết kế chip, hệ thống xử lý hoặc thành phần phần cứng của AI? Câu hỏi chỉ ra sự thiếu hụt nguồn lực chất lượng cao để tạo công nghệ nội địa, thay vì vận hành công nghệ có sẵn. Ông lấy ví dụ các hãng như Google, Meta, Amazon đã tự sản xuất chip AI để tránh phụ thuộc Nvidia, hay các công ty Trung Quốc làm điều tương tự để tránh phụ thuộc Mỹ.
"Nếu không nâng năng lực nội địa, khoảng cách công nghệ sẽ tiếp tục mở rộng", ông Vũ nói.
Ông đánh giá Cổng Sáng kiến sẽ giúp Việt Nam có thêm công cụ để liên kết các chuyên gia. Tuy nhiên, ông kỳ vọng chuyên gia nước ngoài cũng sẽ đồng hành trong việc phát triển công nghệ trong nước. Để làm điều đó, các trường đại học và viện nghiên cứu cần có cơ chế để mời chuyên gia nước ngoài tham gia dự án, đặc biệt là những lĩnh vực mới như AI.
"Sự tham gia của chuyên gia quốc tế giúp chuyển giao phương pháp, nâng năng lực nghiên cứu và mở rộng mạng lưới hợp tác", ông nói. "Tuy nhiên, để thực hiện cần có chính sách tài chính phù hợp, môi trường làm việc rõ ràng, cùng kế hoạch cụ thể để họ có thể đóng góp".
Đề cập nguồn lực, ông nhấn mạnh yếu tố tài chính và liên kết trường học - doanh nghiệp. Việc phát triển công nghệ cần đầu tư lớn, gồm chi phí cho hạ tầng, thiết bị, mô hình, chip, dữ liệu và đội ngũ nghiên cứu, vì vậy Việt Nam cần có cơ chế huy động nguồn lực đa dạng, từ ngân sách nhà nước đến doanh nghiệp và các quỹ đầu tư. Trong khi đó, đại học có vai trò đào tạo nguồn nhân lực, còn doanh nghiệp có nhu cầu công nghệ và có khả năng triển khai thực tế.
Phản hồi các ý kiến, PGS.TS Đào Ngọc Chiến cho biết NAFOSTED có thể hỗ trợ mời chuyên gia, nhà nghiên cứu nước ngoài. Nghiên cứu sinh, thạc sĩ học trong nước có thể thông qua nhà trường, cơ sở đào tạo để nộp hồ sơ xin tài trợ học bổng với Quỹ.
Tại hội thảo, các chuyên gia cũng đặt câu hỏi về hạ tầng công nghệ. Về trung tâm dữ liệu và AI, ông Chiến cho biết Việt Nam vẫn còn khá yếu và là "bài toán lớn" đang được giải quyết. Về máy tính lượng tử, đây là hướng đi rất mới và tiềm năng. "Các quốc gia khác đã đầu tư lớn. Chúng ta đi sau nhưng nếu có cách tiếp cận tắt đón đầu cũng là một hướng đi tốt", ông nói thêm.
Bảo Lâm
