Bưu chính Việt Nam: Từ bưu tá băng rừng đến hậu cần hiện đại

80 năm trước, những lá thư từ chiến khu vượt rừng sâu, băng đèo, qua tay người bưu tá mang trên mình nhiệm vụ làm cầu nối thông tin. Còn ngày nay, bưu phẩm được định vị trên bản đồ số, phân loại tự động và giao tận tay người nhận. Hành trình từ người bưu tá trên chiếc xe đạp thô sơ đến hệ thống logistics thông minh, hiện đại thể hiện câu chuyện chuyển mình của ngành bưu điện Việt Nam.

Giao thông viên vận chuyển công văn tài liệu phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ qua đường Nho Quan, Ninh Bình đầu năm 1954. Ảnh tư liệu

Tháng 8/1945, Hội nghị toàn quốc Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua nghị quyết về thông tin liên lạc, lập "Ban Giao thông chuyên môn" - dấu mốc khai sinh ngành bưu điện Việt Nam. Những năm đầu, mạng lưới liên lạc hoạt động bằng điện thoại, vô tuyến điện và giao liên, nhưng chủ yếu dựa vào sức người và phương tiện thô sơ. Trong chiến tranh, hệ thống trở thành "mạch máu" truyền mệnh lệnh, vận chuyển tài liệu, hàng hóa, kết nối hậu phương - tiền tuyến.

Một số cựu cán bộ ngành bưu điện chia sẻ, trong kháng chiến, công việc của bưu tá, giao liên không chỉ là mang công văn, chỉ thị vào vùng địch hậu, mà còn dẫn đường để cán bộ ra vào an toàn. Họ hóa trang thành đồng bào dân tộc, ngư dân để qua mắt địch. Mỗi chuyến đi kéo dài cả tuần, thậm chí hàng tháng, và luôn có hai người liên lạc để nếu bị lộ, một người đánh lạc hướng, người còn lại đưa cán bộ rút lui.

Trong hàng chục năm, các cán bộ ngành bưu điện đã bám đường thư, giữ vững thông tin liên lạc phục vụ chiến trường. Hơn 10.000 cán bộ, chiến sĩ ngành bưu điện đã hy sinh, góp phần trực tiếp vào thắng lợi của hai cuộc kháng chiến.

Nhân dân, chiến sĩ, tự vệ Thủ đô sử dụng dịch vụ tại bưu điện. Ảnh tư liệu

Sau đổi mới, năm 1995, Tổng công ty Bưu chính - Viễn thông Việt Nam ra đời, trực thuộc Chính phủ, trên cơ sở sắp xếp, hợp nhất các đơn vị bưu chính, viễn thông thuộc Tổng cục Bưu điện. Đây là bước ngoặt quan trọng, đặt nền tảng cho những thay đổi sau này.

Từ đây, lĩnh vực bưu chính cũng bắt đầu bước vào thời kỳ tin học hóa với sự tham gia của hệ thống máy tính, phần mềm trong quản lý thu cước, thanh toán, nhân sự. Các bưu cục, điểm bưu điện văn hóa ở vùng sâu, vùng xa được kết nối vào mạng lưới chung, đảm bảo thông tin và hàng hóa lưu thông thông suốt trên phạm vi cả nước.

Bước sang thế kỷ 21, khi Internet và thương mại điện tử bùng nổ, ngành bưu chính cũng dần tiến vào kỷ nguyên hậu cần thông minh, đồng thời đánh dấu giai đoạn nở rộ của nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực này. Năm 2010, Việt Nam có 31 doanh nghiệp bưu chính được cấp phép. Đến tháng 7, con số này đã là 745. Sau 15 năm, tổng doanh thu dịch vụ bưu chính tăng 17 lần, từ 4.000 tỷ đồng năm 2010 lên 70.000 tỷ đồng năm 2024.

Thống kê của Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy, chỉ trong 6 tháng đầu năm, doanh thu dịch vụ bưu chính đạt 38.300 tỷ, tăng 12,8% so với cùng kỳ 2024. Tổng sản lượng bưu gửi ước đạt 1,8 tỷ, tăng 16%. Bưu chính, chuyển phát hiện nay trở thành hạ tầng của nền kinh tế số, thương mại điện tử, góp phần đảm bảo dòng chảy vật chất bên cạnh dòng chảy dữ liệu.

Trong bối cảnh hội nhập, bưu chính Việt Nam đang cạnh tranh trực tiếp với các doanh nghiệp logistics toàn cầu. Các mô hình giao hàng nhanh, giao hàng tức thời, cùng yêu cầu vận chuyển xanh, giảm phát thải carbon, giao hàng bằng drone, sử dụng robot giao nhận... đang nổi lên như những xu hướng mới sẽ định hình lĩnh vực.

Robot vận chuyển trong kho hàng. Ảnh: Lưu Quý

Tại Hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm của Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh một trong những chuyển dịch quan trọng hiện nay là "bưu chính phải trở thành hạ tầng logistics". "Càng chuyển đổi số mạnh mẽ bao nhiêu thì tải lên mạng lưới bưu chính càng tăng bấy nhiêu", ông nói.

Sau 80 năm, ngành bưu chính không còn hình ảnh người bưu tá và chiếc xe đạp thồ, mà đã gắn với hệ thống băng chuyền, máy phân loại tự động, các ứng dụng mã vạch và nhận diện quang học để xử lý hàng chục nghìn bưu phẩm mỗi giờ.

Theo đại diện Tổng công ty Bưu điện Việt Nam (Vietnam Post) - đơn vị duy nhất giữ vai trò doanh nghiệp công ích và được Chính phủ giao sứ mệnh bưu chính quốc gia, 80% phần mềm và giải pháp công nghệ thông tin đang sử dụng trong mạng lưới bưu chính do chính người Bưu điện phát triển. Trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn cũng được sử dụng để phân tích nhu cầu, tối ưu hóa tuyến vận chuyển, quản lý tồn kho trong mạng lưới bưu chính. Hệ thống định vị GPS và ứng dụng di động cho phép người gửi hàng theo dõi hành trình bưu phẩm theo thời gian thực, nâng cao trải nghiệm và tăng tính minh bạch.

Dây chuyền chia chọn bưu phẩm tự động với công suất hàng chục nghìn bưu kiện mỗi giờ. Ảnh: Vietnam Post

Hệ thống hỗ trợ Vietnam Post triển khai các dịch vụ đa dạng, từ vận chuyển bưu phẩm, cung cấp dịch vụ hành chính công, tài chính bưu chính đến hỗ trợ thương mại điện tử. Một trong những dự án công nghệ nổi bật là nền tảng địa chỉ số quốc gia, giúp đơn hàng có thể được giao ở cả những nơi chưa có địa chỉ rõ ràng.

Từ một doanh nghiệp chuyển phát, Vietnam Post đang dần định vị trở thành một công ty công nghệ, chuyên cung cấp giải pháp hậu cần thông minh. "Chúng tôi đầu tư vào công nghệ để nâng cao năng lực vận hành, tận dụng lợi thế mạng lưới hơn 14.000 điểm giao dịch phủ khắp cả nước", đại diện Vietnam Post nói.

Lĩnh vực bưu chính đang đứng trước yêu cầu tiếp tục đổi mới để thích ứng trong kỷ nguyên số. "80 năm qua, các thế hệ cán bộ ngành khoa học công nghệ và bưu chính viễn thông đã dũng cảm mở đường, xây nền móng tri thức và kết nối quốc gia. Thế hệ trẻ hôm nay có sứ mệnh viết tiếp hành trình ấy bằng khát vọng lớn, tư duy đổi mới và tinh thần phụng sự", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ.

Ông nhấn mạnh, thế hệ trẻ không chỉ làm chủ công nghệ, mà còn phải sáng tạo ra công nghệ; không chỉ tiếp nhận tri thức, mà còn khai phá tri thức mới; không chỉ xây dựng hạ tầng số, thúc đẩy chuyển đổi số trong mọi lĩnh vực, mà còn kiến tạo không gian mạng an toàn, lành mạnh và đáng tin cậy cho mọi người dân, để góp phần đưa Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên số và tri thức.

Xuân Bách - Trọng Đạt