Khi cuốn sách Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba (NXB Phụ nữ Việt Nam) ra mắt vào hồi tháng Bảy vừa qua, tác giả biên soạn Đặng Kim Trâm (em gái của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm) đã thổ lộ: "Chị Thùy Trâm mất đi không có nghĩa là chị không còn hiện diện nữa. Thực ra, sự hiện diện của chị sau khi mất thậm chí còn mạnh mẽ hơn cả khi chị còn sống".
Xem chuyên đề 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 TẠI ĐÂY
Suy nghĩ này hoàn toàn có lý. Bởi lẽ, kể từ khi Nhật ký Đặng Thùy Trâm được xuất bản năm 2005, trở thành một hiện tượng xuất bản đặc biệt, cuộc đời nữ bác sĩ, liệt sĩ ấy chưa bao giờ khép lại. Chị vẫn "sống" trong ký ức cộng đồng, và vẫn được kể tiếp bởi những người ở lại.
Những ký ức được nối dài thêm
Lần này, với Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba, độc giả được hé lộ thêm nhiều tư liệu quý giá về cuộc đời của chị qua những trang nhật ký viết trước khi vào chiến trường miền Nam. Song song với đó là ký ức của gia đình: hồi ký của bà Doãn Ngọc Trâm (mẹ của Đặng Thùy Trâm), cùng ký ức của 3 người em gái Phương Trâm, Hiền Trâm và Kim Trâm. Những dòng hồi ức này đan xen, cộng hưởng, tạo nên một chân dung Đặng Thùy Trâm đa diện và giàu chiều sâu.
Tác giả Đặng Kim Trâm
Ở nghĩa như vậy, tác giả Đặng Kim Trâm đã kỳ vọng Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba trở thành "cuốn biên niên sử" về liệt sĩ Đặng Thùy Trâm. Không chỉ ghi chép thêm một phần tư liệu quý giá, cuốn sách này còn là minh chứng cho tình yêu, ký ức và trách nhiệm của những người ở lại, những "người kể chuyện thầm lặng" đã viết tiếp cuộc đời liệt sĩ Đặng Thùy Trâm bằng tất cả sự trân trọng.
Tác giả Đặng Kim Trâm cho biết, những kỷ vật của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm để lại luôn được gia đình gìn giữ cẩn trọng, với tất cả yêu thương, nhất là từ mẹ Doãn Ngọc Trâm. Trong số đó, có 2 kỷ vật đặc biệt: một cuốn nhật ký và một album ảnh.
Cuốn nhật ký chị đã ghi trong 2 năm cuối học trường y, từ tháng 10 năm 1965 đến ngày 14 tháng 12 năm 1966, là thời gian chị chuẩn bị đi B.
Sách “Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba” (NXB Phụ nữ Việt Nam) với trang bìa có hình cuốn album ảnh mà chị tự tay làm trước khi vào chiến trường
Trong khi đó, cuốn album khổ rộng cho thấy người con gái Hà Nội chuẩn bị cho chuyến đi vào chiến trường khói lửa một cách bình tĩnh, tỉ mỉ, và đầy chất lãng mạn. Chị tự tay làm cuốn album, bìa cứng của nó được chị bồi từ mấy lớp giấy carton dày, rồi bọc bằng satin màu ngọc trai, một thứ vô cùng xa xỉ thời ấy. Thay cho khâu gáy bằng chỉ, cuốn sổ được đóng bằng một sợi dây truyền huyết thanh trong suốt thắt lại thành sợi nơ duyên dáng rất con gái. Từng trang dán ảnh cũng là giấy được bồi cứng, cách trang là lớp giấy kính mờ.
Tác giả Đặng Kim Trâm cho biết, chị gái của mình đã dán vào cuốn album hình ảnh những người thân yêu nhất, những hình ảnh sẽ là nỗi nhớ, là nguồn cội sức mạnh để chị vượt qua những năm tháng sắp tới ở chiến trường mà chắc chắn là rất gian khổ.
"Trong đợt về thăm nhà ngày 20 tháng 12 năm 1966, chị gửi lại cho mẹ tôi, nói là má hãy giữ nó hộ con. Những thứ đó mẹ tôi cất kỹ trong một chiếc hộp sắt quân dụng. Sau này mẹ tôi bổ sung những bức thư chị gửi từ chiến trường và thư của những người em nuôi của chị từ Đức Phổ gửi ra" - bà Kim Trâm bộc bạch - "Chúng vẫn nằm trong chiếc hộp để ở đầu giường mẹ cho đến khi mẹ về với cõi vĩnh hằng".
Nhật ký Đặng Thùy Trâm
Như thế, "cuốn nhật ký thứ ba" đã được mẹ Doãn Ngọc Trâm nâng niu bên mình suốt 60 năm, để giờ đây đến tay công chúng như một "cánh cửa khác" bước vào tâm hồn Đặng Thùy Trâm, giống như cách hai thập kỷ trước, Nhật ký Đặng Thùy Trâm đã thổi bùng ngọn lửa xúc cảm trong toàn xã hội khi lần đầu ra mắt.
20 năm cho một phần nhật ký được nối dài, đó là một thời điểm đặc biệt. Theo tác giả Đặng Kim Trâm, quyết định xuất bản lần này đến sau một quá trình rất dài. Những năm đầu tiên, gia đình hoàn toàn không nghĩ tới việc in thêm, vì cho rằng chỉ cuốn nhật ký đầu tiên cũng đã nói lên trọn vẹn một câu chuyện và có sức lan tỏa đặc biệt.
"Nhưng rồi theo thời gian, qua những cuộc gặp gỡ, nhiều bạn đọc tìm đến, đặt thêm những câu hỏi về chị Thùy. Những câu hỏi ấy ngày càng nhiều, tích tụ dần thành một bề dày, đủ để trở thành một vấn đề khiến gia đình cảm nhận rằng cần có một lời giải đáp thấu đáo" - bà Kim Trâm cho hay - "Từ đó, ý tưởng "hoàn thiện bức tranh" bằng những mảnh ký ức trước khi chị Thùy vào chiến trường, cùng với những hồi ức của gia đình, dần thành hình. Vừa là kể lại lịch sử của gia đình, vừa là vẽ nên chân dung rõ nét, đầy đủ hơn về chị Thùy".
Trang đầu tiên của cuốn nhật ký mà chị Đặng Thùy Trâm để lại trước khi đi B. Ảnh: GĐCC
Không thể phủ nhận, một trong những giá trị đáng trân trọng nhất của Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba chính là kết quả sưu tầm lặng lẽ, gìn giữ công phu của gia đình. Có những trang nhật ký ố vàng, chữ nhòe mờ; có bức thư chưa kịp gửi; có những trang chỉ vỏn vẹn vài dòng, nhưng vẫn được giữ lại cẩn thận. Với họ, từng con chữ là một dấu tích đời sống, không thể đánh mất. Nhờ sự cẩn trọng này, cuộc đời Đặng Thùy Trâm không thể bị xóa nhòa bởi thời gian, mà tiếp tục sống trong tình yêu và trách nhiệm của những người ở lại.
Tác giả Đặng Kim Trâm tiết lộ, ký ức về liệt sĩ Đặng Thùy Trâm vẫn luôn được gia đình nhắc nhớ, suy tư, trò chuyện cùng nhau. "Với riêng tôi, chị Thùy gần như đã trở thành một huyền thoại. Mọi người yêu mến, thậm chí sùng kính chị, và vì thế có rất nhiều điều họ muốn biết, muốn hiểu về chị. Tôi coi nhiệm vụ của mình là giúp mọi người hiểu đúng về con người của chị. Thiếu thì bổ sung, để bức chân dung về chị hoàn chỉnh hơn".
Trang nhật ký viết ngày sum họp cuối cùng của chị Đặng Thùy Trâm. Ảnh: GĐCC
"Tôi vẫn nghĩ rằng, "cuộc sống" của chị Thùy sau khi mất đi còn phong phú, còn choáng ngợp hơn khi chị còn sống. Từ những ấn tượng, cảm giác tâm linh, cho đến sức lay động mà chị để lại, nếu không kể, không nhắc, thì mọi người thấy mình không yên lòng" - bà Kim Trâm bộc bạch - "Hình ảnh về chị Thùy cứ hiện dần lên… như một cuốn phim được tráng. Đó là một cuộc đời tiếp tục sống, một cuộc đời không khép lại, dẫu chị đã nằm xuống".
Sống mãi trong tình cảm người ở lại
Nhớ lại thời điểm Nhật ký Đặng Thùy Trâm lần đầu ra mắt vào năm 2005, tác giả Đặng Kim Trâm vẫn không giấu nổi xúc động. Với bà, đó là quãng thời gian cả gia đình đi qua những trải nghiệm khó quên, như một minh chứng rằng một cuộc đời rực cháy lý tưởng và tình yêu thương của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm vẫn còn sức lay động mạnh mẽ ngay cả khi chị đã hy sinh.
Lá thư Đặng Thùy Trâm gửi cho ba mẹ. Ảnh: GĐCC
Bà Kim Trâm kể, khi ấy gia đình hầu như không hình dung trước được tác động của cuốn sách: "Ngay trong gia đình tôi, mọi người cũng không nghĩ là sách sẽ gây được ấn tượng. Vì lúc đó, công chúng đã quen với văn hóa nghe nhìn. Thế nhưng, cuối cùng sách ra và được mọi người đón nhận nồng nhiệt. Bạn đọc quan tâm không chỉ ở số lượng, mà còn ở sự gắn bó, sẻ chia với gia đình"...
"Nhiều người yêu quý chị Thùy, yêu quý cuốn nhật ký của chị, rồi lại dành trọn sự kính trọng cho mẹ của chúng tôi. Mấy chị em chúng tôi vẫn nói với nhau, không thể nào đáp lại được hết tình yêu, tình cảm của mọi người dành cho gia đình mình" - bà Kim Trâm xúc động.
Album ảnh những người thân yêu mà chị Đặng Thùy Trâm tự tay làm trước khi vào chiến trường. Ảnh: GĐCC
Cụ thể, từ những ngày đầu cuốn sách ra mắt, không ít câu chuyện khiến gia đình bà nhớ mãi. Nhiều người là bệnh nhân cũ, nhiều bạn bè tìm đến, kể lại ký ức về người nữ bác sĩ, liệt sĩ. Có lần, một anh chàng chỉ ngoài ba mươi đến bốn mươi tuổi tìm đến nhà, nghẹn ngào kể, anh chính là đứa trẻ từng được bác sĩ Đặng Thùy Trâm đỡ giữa bom đạn năm nào.
Rồi có rất nhiều thương binh tìm nhà thăm hỏi. Bà Kim Trâm nhớ mãi hình ảnh một người thương binh ở tận Hải Dương mặc chiếc áo bộ đội đã bạc phếch, khoác tạm tấm áo mưa cũ, giữa trời mưa rét, chở xe su hào xuống Hà Nội bán, tiện ghé qua thăm hỏi gia đình. Đó là hình ảnh không thể nào quên được với gia đình của liệt sĩ Đặng Thùy Trâm. Những tình cảm mộc mạc, chân thành này khiến mẹ Doãn Ngọc Trâm, sau ngày chị Thùy hy sinh, có thêm nhiều người con đến với gia đình bằng tất cả trái tim yêu thương.
Nữ bác sĩ Đặng Thùy Trâm (bìa phải) cùng đồng đội. Ảnh: GĐCC
Không chỉ trong nước, những tình cảm từ bạn bè quốc tế cũng khiến gia đình xúc động. Có người Hà Lan gần như năm nào cũng bay sang thăm, dõi theo từng sự kiện của gia đình. Một số người khác cũng nhận bà Doãn Ngọc Trâm là mẹ, gắn bó bằng sự chăm sóc, thăm nom đều đặn chứ không chỉ là lời nói.
Đặc biệt, bà Kim Trâm nhớ về câu chuyện cảm động của một kỹ sư hàng không người Trung Quốc. Ông vốn say mê thể loại nhật ký, khi đọc Nhật ký Đặng Thùy Trâm đã vô cùng ngưỡng mộ. Vì vậy, ông quyết định sang Việt Nam để tìm đến gia đình. Không biết địa chỉ, ông chỉ lần theo cái tên trên bản đồ Hà Nội - phố Đặng Thùy Trâm - rồi thuê khách sạn ở đó, tin rằng người dân sẽ chỉ đường. Quả thật, sáng hôm sau, khi ông hỏi, có người biết và chỉ ông đến đúng nhà.
Bác sĩ Đặng Thùy Trâm tại Bệnh xá Đức Phổ, Quảng Ngãi. Ảnh: GĐCC
"Gặp được gia đình, ông chia sẻ ý tưởng: xây dựng một bảo tàng nhật ký như một giá trị văn hóa chung của nhân loại. Cho đến giờ chúng tôi vẫn chưa thực hiện được. Nhưng chỉ riêng ý tưởng ấy đã thấy quá quý, quá đẹp" - bà Kim Trâm kể.
Theo tác giả Đặng Kim Trâm, có nhiều yếu tố khiến nữ bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm được đông đảo công chúng yêu mến và trân trọng đến thế. Nhưng quan trọng nhất, chính là từ những dòng nhật ký chị để lại. "Đó là những yêu thương chị Thùy dành cho mọi người, mà thực ra là cho cả thế giới xung quanh: Từ con người như anh thương binh, bà mẹ trong xóm, đến người học sinh, rồi cả cây cỏ, sông núi. Tình yêu thương của chị cứ bao la như thế…" - bà Kim Trâm bày tỏ.
Ở một góc nhìn khác, em gái liệt sĩ Đặng Thùy Trâm cũng cho rằng, sức hút từ cuốn nhật ký còn bởi chị mình "viết rất giỏi", giàu khả năng lột tả tinh tế những trạng thái tinh thần. Chính sự tinh tế này đã tạo nên đồng cảm để dẫn tới sự yêu quý nơi nhiều lớp bạn đọc: từ trí thức, người có nội tâm sâu sắc, cho đến những con người mộc mạc, giản dị. Ai cũng tìm thấy nơi đó một phần cảm xúc đồng điệu, để rồi vòng tròn những người yêu quý chị Thùy ngày càng được nhân lên và rộng mở.
"Trong suốt 20 năm qua, tôi nhiều lần xúc động đến không nói nên lời, khi gặp một cựu chiến binh, một cô sinh viên hay thậm chí một bạn thanh niên chia sẻ rằng: ngày nào con cũng đọc nhật ký của cô Thùy, mỗi ngày giở ra một trang" - bà Kim Trâm chia sẻ - Có người ví như "bói Kiều", mỗi ngày mở ra một trang để xem hôm nay thế nào. Tôi vừa cảm động vừa kinh ngạc. Bởi Nhật ký Đặng Thùy Trâm đã trở thành cuốn sách gối đầu giường của nhiều người, nhiều thế hệ với một tình cảm lan tỏa và bền bỉ, thay vì một hiện tượng đơn lẻ, mang tính cá nhân".
"Hình ảnh về chị Thùy cứ hiện dần lên… như một cuốn phim được tráng. Đó là một cuộc đời tiếp tục sống, một cuộc đời không khép lại, dẫu chị đã nằm xuống" - tác giả Đặng Kim Trâm.
