Một bức ảnh có thể khiến thời gian dừng lại. Nhưng với những khuôn hình của Khánh Phan, người ta còn thấy ở đó sống dậy những ký ức về hát tuồng - một nét văn hóa Việt Nam vốn đang mờ dần trong đời sống hiện đại.
Vài tuần trước, trong không gian của rạp Hồng Hà (Hà Nội), tại workshop Chụp hát Tuồng truyền thống, nữ nhiếp ảnh gia ấy đã khơi nguồn cảm hứng cho hơn 100 tay máy cùng hòa nhịp vào một giấc mơ - giấc mơ lưu giữ hồn cốt dân tộc bằng ánh sáng.
Ghi dấu tuồng bằng ảnh
Tuồng, với những đường vẽ mặt sắc nét, những lớp phục trang cầu kỳ và ánh mắt sắc như lửa của nghệ sĩ, vốn là một loại hình sân khấu đòi hỏi sự cảm nhận sâu sắc về văn hóa và thẩm mỹ. Nhưng Khánh Phan không chỉ nhìn tuồng bằng con mắt của người chụp ảnh. Chị nhìn nó như một di sản cần được kể lại bằng ngôn ngữ hình ảnh.
Khánh Phan trong buổi workshop
"Ngay từ khi mới chơi ảnh, tôi đã bị ấn tượng bởi những bức ảnh về tuồng của các bậc tiền bối như Nguyễn Thanh Tùng. Nhưng mãi đến năm 2024, khi tình cờ chụp một buổi diễn Hát Bội ở Lăng Ông trong TP.HCM, tôi mới thực sự bén duyên" - Khánh Phan chia sẻ - "Tôi mê đắm từ màu sắc, họa tiết vẽ mặt đến ngôn ngữ hình thể của diễn viên. Tất cả đều giàu tính tạo hình và mỹ thuật".
Với chị, đó cũng là điểm khởi đầu cho ý tưởng tổ chức một workshop riêng về tuồng - một sân chơi nơi người yêu nhiếp ảnh có thể bước thẳng vào hậu trường sân khấu, gặp gỡ nghệ sĩ, cảm nhận trực tiếp không khí biểu diễn và ghi lại những khoảnh khắc dần trở nên hiếm hoi.
"Tuồng là một trong những văn hóa cổ truyền quý giá của Việt Nam. Rất nhiều nhiếp ảnh gia, kể cả quốc tế, muốn tiếp xúc với nó để chụp hình nhưng không có cơ hội " - chị nói - "Tôi muốn tạo ra một sân chơi chuyên nghiệp, để trước hết là lưu giữ, sau là lan tỏa môn nghệ thuật này, đặc biệt với giới trẻ".
Trong suốt gần 4 giờ đồng hồ của buổi workshop, các concept chụp ảnh đã được Khánh Phan xây dựng bài bản và chia sẻ với những người tham dự: từ vẽ mặt, chân dung truyền thống, đến "bắt đứng chuyển động" - nơi người chụp phải vận dụng cả kỹ thuật chụp chậm và khả năng bố cục nhanh để nắm bắt những khoảnh khắc rực rỡ mà ngắn ngủi.
Một số tác phẩm được chụp tại buổi workshop
Tại đó, dưới sự hỗ trợ ánh sáng từ lighting team chuyên nghiệp gồm các nhiếp ảnh gia Nhật Hùng và Hà Nắng, không gian tuồng được tái dựng với những lớp sáng tối, đầy kịch tính mà vẫn đảm bảo tính hiện đại. Từ những chi tiết như bàn vẽ mặt, những chiếc mũ cánh chuồn, chiếc gươm đạo cụ, hay ánh mắt của nghệ sĩ... tất cả đều được "đóng băng" trong những khung hình mang đầy cảm xúc.
Ống kính - cầu nối giữa quá khứ và hiện tại
Nữ nhiếp ảnh gia Khánh Phan (Phan Thị Khánh) sinh năm 1985, quê Thái Bình, hiện đang sống tại TP.HCM. Chị là hội viên Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, từng sở hữu một số giải thưởng nhiếp ảnh trong nước và quốc tế.
Khánh Phan không xa lạ với hành trình đưa di sản vào ảnh. Từ lễ hội dân gian đến hát bội hay múa bóng rỗi (một loại hình nghệ thuật dân gian Nam Bộ), chị vẫn từng bước xây dựng lối đi riêng cho mình một cách lặng lẽ nhưng kiên định.
Khi được hỏi có bao giờ thấy nản trước sự tràn ngập của những bức ảnh chụp nhanh với nội dung "dễ tiêu hóa", Khánh Phan thẳng thắn: "Tôi yêu Việt Nam và luôn kiên định với lý tưởng đưa văn hóa Việt Nam ra thế giới qua ảnh. Ảnh của tôi đã được xuất bản ở nhiều tạp chí quốc tế, đoạt một số giải thưởng lớn và truyền cảm hứng cho bạn bè quốc tế đến Việt Nam sáng tác".
Cũng chính bởi niềm tin đó, workshop "Chụp hát Tuồng truyền thống" đã vượt qua khuôn khổ một buổi dàn dựng và chia sẻ về nhiếp ảnh. Nó trở thành không gian kết nối thế hệ, nơi người trẻ được chạm vào một phần di sản bằng công cụ của thời đại.
Người tham gia workshop chụp hát Tuồng
Ít người biết, để có workshop này, Khánh Phan cùng với các nhiếp ảnh gia Nhật Hùng và Hà Nắng đã mất hai tháng để chuẩn bị, từ bố trí không gian nhà hát, đến bối cảnh nhiếp ảnh đầy màu sắc và hình khối với ánh sáng hoàn hảo. Họ mất khoảng 5 tiếng cho việc sắp xếp đạo cụ phù hợp, từ cờ, binh khí trang phục trong hát tuồng.
"Ánh sáng phải vừa mang tính sân khấu vừa hỗ trợ được người chụp. Mục tiêu là tạo ra những tấm hình vừa cổ điển vừa nghệ thuật, đúng với tinh thần Tuồng", nhiếp ảnh gia Lâm Nhật Hùng cho biết.
"Tôi rất ngạc nhiên vì mọi người tới rất tham dự rất đông và chụp ảnh say mê. Những tác phẩm từ buổi workshop đã lan truyền mạnh trên mạng xã hội, thậm chí lọt vào các cuộc thi ảnh lớn như Sony World Photography Awards. Đó là động lực lớn để tôi nghĩ đến một triển lãm ảnh tuồng trong tương lai gần" - Khánh Phan nói thêm.
Hát tuồng dù không còn ở thời kỳ vàng son vẫn là một phần hồn cốt của dân tộc. Và hành trình của Khánh Phan, có thể gọi là một cuộc gìn giữ ký ức. Và hơn thế, còn là một cuộc đối thoại. Ở đó, ống kính là cây cầu, còn người nghệ sĩ cầm máy chính là người lặng lẽ dẫn lối để quá khứ bước vào hiện tại.
