Kể từ tác phẩm Giấc mơ (kịch bản: Nguyễn Đình Thi, đạo diễn: Thái Kim Tùng) năm 2016, sau 9 năm, Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ mới chính thức trở lại với dòng kịch thể nghiệm, với vở Ảo quan (kịch bản - đạo diễn: Chinh Ba), vừa công diễn.
Được thực hiện từ cách đây 1 năm, là 1 trong những vở diễn huy động nhân sự đông nhất của Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ (quen gọi Kịch 5B), trong đó có cả kiến trúc sư danh tiếng làm thiết kế, họ đã biến sân khấu nhỏ thành một giao diện khác hẳn.
Ngoài Chinh Ba, một cái tên khá quen thuộc trong lĩnh vực nghệ thuật thể nghiệm, vở Ảo quan còn sự góp mặt của những tên tuổi uy tín như nghệ sĩ Phúc Hải đảm nhận đạo diễn ánh sáng, Hà Lộc - Pu Lee dàn dựng vũ đạo, Ned Nethercott là giám đốc âm thanh...
Đau đáu về những người trầm cảm
Chọn Ngày Sức khỏe tâm thần thế giới (10/10) vừa qua để công diễn Ảo quan cũng là sự chuẩn bị từ trước của ê-kíp thực hiện, khi đây là tác phẩm phản ánh về một thực tế đáng báo động trong đời sống hiện đại: trầm cảm.
Vậy Ảo quan có gì khiến bà bầu NSND Mỹ Uyên dốc toàn lực vào thực hiện như vậy? Tác phẩm này tạm xếp vào thể loại nhạc kịch đương đại, kết hợp nhiều hình thức thể nghiệm, từ kịch, nhạc kịch đến sắp đặt video, âm thanh. Vở cũng tương tác livestream cùng với sự tham vấn của các chuyên gia tâm lý và xã hội học từ Trung tâm ICS.
NSND Mỹ Uyên rất tâm huyết với “Ảo quan"
Về tên gọi, ê-kíp lấy cảm hứng từ hiện tượng ảo quan (apophenia): Khi con người cố tìm ra ý nghĩa từ những gì không có ý nghĩa. Do đó, Ảo quan là một chuỗi các sắp đặt phi tuyến tính, với những bi kịch liên tiếp bi kịch.
Vở mở đầu bằng sự ra đi của 2 chàng trai trẻ: Bee (Trần Tuấn Kiệt thủ vai) và Con Trai Của Mẹ (Trần Đại Chính). Bi kịch kéo theo một chuỗi bi kịch trên hành trình tìm kiếm nguyên nhân trong vô vọng của 2 bà mẹ (do NSND Mỹ Uyên và Hồ Hoàng Ngọc thủ vai). Cùng với nỗi đau mất con, 2 bà mẹ phải đối diện với bạo lực truyền thông, những cuộc tranh cãi không hồi kết của công chúng, sự dằn vặt nội tâm khi không rõ nguyên nhân bi kịch, và đỉnh điểm là những lần đối diện với các thành viên còn lại trong gia đình.
Đạo diễn Chinh Ba thận trọng chia sẻ: "Chúng tôi không cho phép mình vượt lên vai trò những chuyên gia tâm lý, không cho phép mình tư vấn hoặc khuyên bảo ai, câu chuyện có thể là động lực cho những người bên bờ vực suy nghĩ lại, nhìn thấy ánh sáng, tiếp tục nuôi dưỡng yêu thương để vượt qua chứng rối loạn. Đích đến cuối cùng của những nhân vật trong Ảo quan là sự thứ tha, cho những quyết định dại dột, thứ tha cho bản thân mình".
Chuyên gia của Trung tâm ICS chia sẻ về tâm lý
Cố vấn chuyên môn cho Ảo quan, thạc sĩ tâm lý Phan Tường Yên nhìn nhận: "Thực tế, những vấn đề về tinh thần, về tâm thần, về đấu tranh nội tâm lại đang nằm ở đáy tháp quan tâm của chúng ta. Những vấn đề tiêu cực của sức khỏe tâm thần lại khó nhìn thấu, khó đo đếm, mà lại dễ dẫn đến các hành vi tự hại đáng quan ngại".
Đây không chỉ là một vở nhạc kịch thể nghiệm, mà gắn liền với nó, là cả một chuỗi sự kiện. Có thể kể như sự kiện "Mở lời mình nói chuyện được không", tọa đàm về sức khỏe tâm lý người trẻ LGBT; Mở lòng "chuyện trời đánh", đối thoại phụ huynh và con cái qua mô hình giả lập qua bữa cơm gia đình; workshop viết và diễn: kịch bản cho sự thấu hiểu, giao lưu với nghệ sĩ của vở và khán giả về phương pháp thực hành vở… Những sự kiện này kéo dài cả tháng ở Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ, nhằm tạo điều kiện cho công chúng gặp gỡ, trò chuyện với các nhà nghiên cứu xã hội, các chuyên gia tâm lý học, nhằm giúp tăng cường nhận thức về vấn đề tâm lý này, cũng như tạo một mạng lưới các địa chỉ hỗ trợ tâm lý cho người trầm cảm.
Một cảnh trong vở “Ảo quan”
Khi kịch cũng "show case"
Cũng chính vì trước biết kịch sẽ kén khán giả, vở kịch sẽ cần được lan tỏa, tiếp cận, kết nối với những khán giả thực sự cần đến, sân khấu đã làm cái việc chưa từng có tiền lệ, đó là show case (nhá hàng) cho Ảo quan.
Việc này thì rất đỗi bình thường với một phim điện ảnh, nhưng là trường hợp hiếm thấy ở sân khấu kịch, càng không phải là việc thường làm ở Kịch 5B. Ảo quan chọn trích diễn một số đoạn để người xem hình dung cụ thể hơn về vở diễn, cùng phần giao lưu chia sẻ của toàn bộ ê-kíp thực hiện. Kịch 5B cũng thử mở bán vé sớm như bên sân khấu ca nhạc, tổ chức thi chạy bộ… Ngay trong buổi show case này, đã có không ít dân làm nghệ thuật, nhất là lĩnh vực thể nghiệm, tìm đến, họ háo hức xem trước và muốn trở thành những người mua vé đầu tiên.
Sắp vào thời điểm cuối năm, thường là lúc sân khấu kịch TP.HCM thủ thế kịch mục, diễn chừng chừng, để dành vở mới cho mùa kịch Tết. Chưa kể, sân khấu kịch nhộn nhịp nhất nước đang trong cao điểm mùa mưa, mùa vắng khách. Nhưng với Kịch 5B thì khác, vốn quanh năm đứng trước bài toán đi tìm khán giả, cho nên việc họ chọn sáng đèn một vở mới ngay mùa mưa, lại là vở thể nghiệm, kén người xem, quả là một nỗ lực đáng ghi nhận.
Tìm khán giả cho kịch thể nghiệm vốn rất khó, nhưng họ không nản lòng, đó là điều đáng trân trọng. Khác với các vở diễn trước đây, nhà sản xuất Mỹ Uyên cũng xác định Ảo quan sẽ diễn liên tục trong tháng 11, gồm 5 suất, lần lượt vào các ngày 7, 8, 14, 15, 16/11. Và chỉ diễn trong một tháng này, sau đó, sẽ cơ động đi nhiều nơi, nếu nhận được lời mời.
NSND Mỹ Uyên tâm sự: "Tôi và ê-kíp mong mỏi tinh thần của tác phẩm sẽ được lan tỏa rộng hơn, để có thể sáng đèn tiếp tục cho các cơ quan, đoàn thể, tổ chức xã hội quan tâm đến vấn đề tâm lý rất cấp thiết này".
Nhà hát Kịch Sân khấu nhỏ được Huy chương Bạc tại Liên hoan Quốc tế sân khấu thể nghiệm lần 3 - 2016. Năm nay, Ảo quan cũng sẽ tham dự liên hoan này tại Ninh Bình vào tháng 11/2025. Chín năm trước, để có kinh phí thực hiện Giấc mơ, bà bầu Mỹ Uyên đã cầm cố nhà riêng, năm nay cũng không khá hơn bao nhiêu, vì phải vay mượn tiền để làm Ảo quan.
Cái nôi sân khấu thể nghiệm
Nhà hát kịch Sân khấu nhỏ (quen gọi Kịch 5B) từng rất thành công với loại hình kịch thể nghiệm, từ cuối thập niên 1980, với các vở như Dư luận quần chúng, Ngôi nhà không có đàn ông, Chuyện bây giờ mới kể, Những cuộc phiêu lưu của tâm hồn, Gái giang hồ quốc tế, Lôi Vũ…
