Khuyến nghị được đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam đưa ra ngày 24/11, trong bối cảnh dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) đang trình Quốc hội xem xét chưa liệt kê hai loại sản phẩm này vào danh mục cấm đầu tư kinh doanh.
Theo cơ quan y tế Liên Hợp Quốc, sự thiếu vắng này tạo ra mâu thuẫn pháp lý trực tiếp, vô hiệu hóa quy định cấm "sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu" thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tại Nghị quyết 173 mà Quốc hội vừa ban hành (có hiệu lực từ 1/1/2025).
Thuốc lá điện tử thiết kế bắt mắt như món đồ chơi hay thức uống. Ảnh:Lê Nga
Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, cho rằng để lệnh cấm của Quốc hội thực thi hiệu quả, Luật Đầu tư sửa đổi cần bổ sung ngay các sản phẩm này vào danh mục cấm và không kèm theo bất kỳ ngoại lệ nào. Bà đánh giá quyết định cấm toàn diện thể hiện vai trò tiên phong của Việt Nam, mang ý nghĩa then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tương lai thế hệ trẻ.
Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng là sản phẩm thế hệ mới, hoạt động bằng cách làm nóng dung dịch chứa nicotine hoặc các hương liệu hòa tan trong propylene glycol hoặc glycerine. Ít nhất 60 hợp chất hóa học được tìm thấy trong dung dịch thuốc lá điện tử và nhiều chất độc hại khác xuất hiện trong khí/khói mà sản phẩm này tạo ra, tăng nguy cơ ung thư, đột quỵ và các bệnh khác ở người trẻ.
Thực tế cho thấy các biện pháp kiểm soát bước đầu đã phát huy tác dụng. WHO dẫn số liệu từ Trung tâm Chống độc (Bệnh viện Bạch Mai) cho thấy số ca cấp cứu liên quan đến thuốc lá thế hệ mới giảm gần 70% trong 10 tháng qua so với cùng kỳ trước khi có lệnh cấm. Hoạt động quảng cáo các sản phẩm này qua người nổi tiếng cũng gần như chấm dứt.
Để duy trì hiệu quả này, WHO và Bộ Y tế đồng quan điểm bác bỏ phương án cho phép sản xuất để xuất khẩu. Việc cho phép "xuất khẩu nhưng cấm tiêu dùng nội địa" tiềm ẩn nhiều rủi ro như làm suy yếu cơ sở lý luận về bảo vệ sức khỏe, tạo cơ hội cho buôn lậu tuồn hàng ngược lại thị trường trong nước và gây gánh nặng lớn cho công tác thực thi pháp luật.
Tương tự, đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí, nguyên Viện trưởng Huyết học - Truyền máu Trung ương, cảnh báo "nếu Nghị quyết 173 đã cấm toàn diện mà Luật Đầu tư lại bỏ ngỏ, chính sách sẽ thụt lùi. Sự thiếu đồng bộ của pháp luật tạo kẽ hở cho các sản phẩm độc hại len lỏi, gây khó khăn cho quản lý nhà nước và đe dọa an ninh trật tự".
Ông Trí dẫn chứng, hiện thế giới có 42 quốc gia cấm thuốc lá điện tử và 24 nước cấm thuốc lá nung nóng. Trong khu vực ASEAN, 5 quốc gia gồm Campuchia, Lào, Singapore, Thái Lan và Việt Nam đã thông qua lệnh cấm. Không quốc gia nào trong khu vực chấp nhận mô hình "cấm trong nước, cho sản xuất xuất khẩu" vì đây là chính sách thiếu tính nhân văn, tạo vùng xám cho tội phạm xuyên biên giới.
Đồng tình với quan điểm trên, đại biểu Lê Hoàng Anh (Gia Lai) nhìn nhận thuốc lá điện tử đang trở thành vỏ bọc hoàn hảo để tội phạm ma túy tấn công giới trẻ. Các thiết bị này bị lợi dụng để trà trộn ma túy tổng hợp, cần sa dạng lỏng và các chất gây ảo giác chưa có phác đồ điều trị hiệu quả. Theo ông, nếu không cấm tuyệt đối kinh doanh, nhà nước đang gián tiếp tiếp tay cho tội phạm ma túy hoạt động dưới danh nghĩa thương mại.
Các chuyên gia y tế và nhà làm luật thống nhất rằng, thực hành quốc tế tốt nhất hiện nay là ban hành lệnh cấm nhất quán, đồng bộ trong mọi văn bản luật và loại bỏ hoàn toàn tư duy sản xuất để xuất khẩu đối với mặt hàng nguy hại này.
Lê Nga
