Số liệu nêu tại báo cáo Dự báo dân số Việt Nam giai đoạn 2024-2074 vừa được Tổng cục Thống kê công bố. Cơ quan này nhận định bức tranh dân số "hiện méo mó nghiêm trọng" khi tỷ lệ bé trai sinh ra năm 2024 đạt 111,4 trên 100 bé gái, vượt xa quy luật sinh học tự nhiên (104-106). Sự chênh lệch này khiến nam giới trong độ tuổi kết hôn hiện tại đã nhiều hơn nữ giới cùng nhóm tuổi khoảng 415.200 người.
Theo kịch bản mức sinh trung bình, tình trạng dư thừa nam giới sẽ nghiêm trọng dần qua từng năm. Đến năm 2029, cứ 100 nam giới độ tuổi 20-39 thì có hơn 3 người dư thừa. Con số này tăng lên 711.700 người vào năm 2034, tương đương 4,9% nam giới nhóm tuổi này. Đỉnh điểm vào năm 2049, mức chênh lệch đạt cao nhất với khoảng 1,3 triệu đàn ông có nguy cơ không tìm được vợ, tương ứng 8,7%.
Sau giai đoạn trên, chênh lệch giới tính dự kiến thu hẹp dần khi tỷ số giới tính khi sinh quay về mức cân bằng. Tuy nhiên, hệ quả từ sự mất cân bằng trong 30 năm đầu thế kỷ 21 vẫn tác động dai dẳng, khiến Việt Nam vẫn dư thừa khoảng 829.000 nam giới tuổi kết hôn vào năm 2074.
Học sinh trường Tiểu học Hưng Lợi, xã Lam Thành, tỉnh Nghệ An, trong một giờ học. Ảnh: Đức Hùng
Lý giải nguyên nhân, bác sĩ Mai Xuân Phương, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông - Giáo dục, Tổng Cục Dân số, nay là Cục Dân số (Bộ Y tế), chỉ rõ tư tưởng trọng nam khinh nữ ăn sâu hàng nghìn năm vẫn chi phối mạnh mẽ xã hội. Trong bối cảnh mức sinh giảm kỷ lục còn 1,91 con mỗi phụ nữ, áp lực "phải có con trai nối dõi" thôi thúc nhiều gia đình lạm dụng y học. Các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh, xét nghiệm gen để lựa chọn giới tính thai nhi khiến tỷ lệ nạo phá thai gia tăng, trực tiếp đẩy cao tình trạng mất cân bằng.
Sự khan hiếm phụ nữ làm tăng tính cạnh tranh gay gắt trong việc tìm kiếm bạn đời của nam giới. Tình trạng này đẩy phụ nữ vào thế yếu, đối mặt nguy cơ cao bị bạo lực, bóc lột tình dục và nạn buôn bán người. Những hệ lụy xã hội này buộc các nhà hoạch định chính sách phải đặc biệt lưu tâm khi xây dựng chiến lược dân số và bảo vệ nhóm yếu thế.
Để đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức dưới 109 bé trai/100 bé gái vào năm 2030, ông Phương đề xuất giải pháp "kiềng ba chân" gồm khung pháp lý nghiêm minh, giám sát y tế chặt chẽ và truyền thông thay đổi nhận thức. Hệ thống giám sát cơ sở cần cảnh báo sớm tại các điểm nóng mất cân bằng để can thiệp kịp thời, đồng thời tuyên truyền sâu rộng nhằm nâng cao vị thế trẻ em gái.
Luật Dân số có hiệu lực từ 1/7/2026 đã nghiêm cấm tuyệt đối mọi hình thức lựa chọn giới tính thai nhi. Người có hành vi thông báo, tiết lộ giới tính thai nhi nhằm mục đích phá thai sẽ bị đình chỉ hành nghề khám chữa bệnh. Định kỳ hàng năm, cơ quan chuyên môn sẽ công bố số liệu thống kê để chính quyền các cấp xây dựng biện pháp điều chỉnh phù hợp.
Lê Nga
