Điều dưỡng Nguyễn Thị Thu Hằng, Khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3, giải thích mỡ máu cao (rối loạn lipid máu) là bệnh lý liên quan mật thiết đến chế độ ăn uống và sinh hoạt hằng ngày. Đây là tình trạng âm thầm, thường khó phát hiện trong giai đoạn đầu.
Không chỉ người ăn uống theo chế độ thông thường mà cả người ăn chay cũng có thể mắc bệnh nếu bữa ăn chưa hợp lý hoặc thiếu cân bằng dinh dưỡng.
Tiêu thụ quá nhiều đường phụ gia
Sử dụng nước ngọt, kẹo, trà sữa và các loại bánh ngọt nhiều đường bổ sung khi ăn chay làm tăng nguy cơ béo phì, rối loạn chuyển hóa và tăng triglycerid trong máu.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo không sử dụng đường phụ gia cho trẻ dưới 2 tuổi. Với người trưởng thành, lượng đường tự do không vượt quá 50 g/ngày (tương đương 10% năng lượng trong khẩu phần 2.000 kcal). Mức lý tưởng là dưới 5%.
Ăn nhiều tinh bột tinh luyện
Các món gạo trắng, mì trắng, bún, phở, bánh mì, khoai tây chế biến... dễ gây dư năng lượng ở người ăn chay, khiến cơ thể chuyển hóa đường thừa thành triglycerid - yếu tố trực tiếp làm tăng mỡ máu.
Carbohydrate nên chiếm khoảng 45-65% tổng năng lượng, ưu tiên gạo lứt, yến mạch, khoai lang, ngũ cốc nguyên hạt.
Đồ chay công nghiệp chế biến sẵn
Các loại xúc xích chay, giò chay, lạp xưởng chay thường làm từ tinh bột, đạm thực vật tinh chế, dầu cọ hoặc dầu dừa, kèm nhiều muối và phụ gia. Dùng thường xuyên, quá mức có thể làm tăng cholesterol xấu và gây rối loạn mỡ máu.
Ăn chay lành mạnh cần khác biệt với ăn chay công nghiệp. Hãy ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến.
Mâm cỗ chay ngày rằm. Ảnh: Bùi Thủy
Sử dụng dầu sai cách
Dầu thực vật nói chung lành mạnh hơn mỡ động vật, nhưng chiên đi chiên lại hoặc đun quá nóng (>180 độ C) sẽ tạo ra chất béo gây hại. Đặc biệt, dầu dừa và dầu cọ chứa nhiều chất béo bão hòa có thể làm tăng LDL-cholesterol.
Không tái sử dụng dầu nhiều lần, không trữ dầu quá lâu và dừng sử dụng khi dầu chuyển màu đen.
Thiếu chất xơ và vitamin
Khẩu phần chay thiếu rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt làm tăng cholesterol xấu và triglycerid, thúc đẩy hình thành mảng bám động mạch gây xơ vữa, tăng nguy cơ tim mạch và đột quỵ.
Thiếu vitamin B12
Vitamin B12 có nhiều trong thịt, trứng, sữa, hải sản. Người ăn chay dễ bị thiếu dưỡng chất này, dẫn đến tăng homocysteine trong máu, gây viêm nội mạc mạch, thúc đẩy xơ vữa động mạch.
Thiếu omega-3
Thiếu omega-3 từ cá biển (cá hồi, cá thu, cá mòi) ảnh hưởng chức năng tim mạch, làm mất cân bằng mỡ máu. Người ăn chay thuần có thể bổ sung bằng dầu tảo, hạt chia, hạt lanh, óc chó.
Chế độ ăn DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) không chỉ giúp kiểm soát huyết áp mà còn hỗ trợ giảm cholesterol xấu (LDL), cải thiện tình trạng mỡ máu, phòng ngừa bệnh tim mạch. Áp dụng chế độ này cùng với việc ăn chay lành mạnh, đa dạng và cân bằng là giải pháp bền vững giúp kiểm soát mỡ máu, nâng cao sức khỏe tim mạch toàn diện.
Bên cạnh chế độ ăn, hãy duy trì lối sống lành mạnh: vận động thể lực ít nhất 150 phút mỗi tuần, kiểm soát cân nặng, quản lý stress, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia.
Xét nghiệm máu định kỳ. Người trưởng thành nên kiểm tra mỡ máu 3-5 năm một lần. Người có yếu tố nguy cơ cần theo dõi thường xuyên hơn theo hướng dẫn của bác sĩ.
Mỹ Ý
