Chen Huaxi, 38 tuổi, chủ cửa hàng quần áo tại tỉnh Liêu Ninh, vừa trải qua hai lần IVF thất bại sau 6 năm tìm kiếm con. Chị đã chi gần 100.000 nhân dân tệ (khoảng 14.000 USD) cho các chu kỳ điều trị. Theo SCMP, hy vọng của người phụ nữ lóe lên khi chính quyền Liêu Ninh đưa IVF vào danh mục thanh toán bảo hiểm, nhưng Chen sớm thất vọng nhận ra chính sách này chi trả 8 thủ thuật căn bản. Các dịch vụ đắt đỏ nhưng thiết yếu như thuốc nhập khẩu, sàng lọc di truyền và trữ đông phôi vẫn buộc người dân tự móc hầu bao.
"Quy tắc hoàn trả phức tạp và không thay đổi được thực tế gánh nặng chi phí. Tôi không chắc mình còn đủ khả năng chi trả cho bao nhiêu lần thử nữa", Chen nói.
Các y tá chăm sóc trẻ sơ sinh tại một bệnh viện ở thành phố Vĩnh Châu, tỉnh Hồ Nam, Trung Quốc, tháng 5/2022. Ảnh: Jiang Keqing/Xinhua
Câu chuyện của Chen phản ánh thực tế nan giải trong nỗ lực đảo ngược đà suy giảm dân số của Trung Quốc. Ủy ban Y tế Quốc gia nước này ước tính tỷ lệ vô sinh hiện dao động từ 12% đến 15%, tức cứ 6 cặp vợ chồng thì có một đôi gặp khó khăn khi thụ thai. Công nghệ hỗ trợ sinh sản (ART) được xem là đòn bẩy quan trọng, đóng góp khoảng 300.000 trẻ sơ sinh, tương đương 3% tổng số ca sinh năm 2022.
ART là một thuật ngữ chung bao gồm một loạt công nghệ sinh sản được sử dụng để hỗ trợ các cặp vợ chồng đang gặp khó khăn trong việc có con. Các kỹ thuật chính thuộc nhóm này gồm IVF (thụ tinh trong ống nghiệm), ICSI (tiêm tinh trùng vào bào tương noãn) và PGT (xét nghiệm di truyền tiền làm tổ), mỗi kỹ thuật có các phương pháp và mục đích riêng.
Theo Yicai Global, mỗi chu kỳ IVF có chi phí từ 20.000 nhân dân tệ (hơn 74 triệu đồng) đến 30.000 nhân dân tệ (trên 112 triệu đồng). Việc đưa các phương pháp điều trị sinh sản vào bảo hiểm y tế có thể giúp các cặp vợ chồng vô sinh tiết kiệm được từ 50% đến 67% chi phí, với số tiền tự chi trả hiện giảm xuống chỉ còn từ 4.000 nhân dân tệ (gần 15 triệu đồng) đến 10.000 nhân dân tệ (hơn 37 triệu đồng).
Bắc Kinh cùng nhiều địa phương đang dồn lực tài chính để khuyến khích sinh đẻ thông qua ART. Thành phố Kính Môn (Hồ Bắc) trợ cấp tới 10.000 nhân dân tệ cho mỗi ca, trong khi Bàn Chi Hoa (Tứ Xuyên) thưởng 5.000 nhân dân tệ cho trường hợp mang thai thành công nhờ can thiệp y tế. Chính quyền trung ương cũng đang triển khai kế hoạch trợ cấp chăm sóc trẻ em quốc gia, hỗ trợ tới 10.800 nhân dân tệ mỗi năm cho trẻ dưới 3 tuổi.
Tuy nhiên, rào cản tài chính vẫn là thách thức lớn nhất kìm hãm hiệu quả chính sách. Một chu kỳ IVF điển hình tiêu tốn 30.000-50.000 nhân dân tệ, chưa kể các chi phí phát sinh nếu cần sàng lọc di truyền, trữ đông phôi. Con số này vượt quá khả năng của nhiều gia đình khi thu nhập trung bình hàng năm của cư dân thành thị năm 2023 chỉ đạt 54.000 nhân dân tệ.
Bên cạnh chi phí, sự phân bổ nguồn lực y tế không đồng đều cũng gây khó khăn cho người dân. Trung Quốc hiện chỉ có 635 phòng khám ART được cấp phép, tương đương tỷ lệ một phòng khám phục vụ 2,2 triệu người. Con số này thấp hơn nhiều so với tỷ lệ 1/730.000 tại Mỹ hay 1/200.000 tại Nhật Bản. Các cơ sở này chủ yếu tập trung tại các đô thị lớn, buộc những cặp vợ chồng ở tỉnh lẻ phải di chuyển xa và tốn kém thêm chi phí ăn ở, đi lại.
Ông Wu Kaili, quản lý tại BabyForce - nền tảng kết nối điều trị vô sinh, lý giải rằng sự khan hiếm này xuất phát từ việc Trung Quốc trong thời gian dài tập trung kiểm soát dân số quá đông thay vì khuyến khích sinh đẻ. Lĩnh vực hỗ trợ sinh sản mới chỉ nhận được sự đầu tư đáng kể trong vài năm gần đây.
Giới chuyên gia nhân khẩu học cảnh báo việc tập trung vào giải pháp công nghệ cao như ART đang bỏ qua nguyên nhân gốc rễ của vấn đề. Ông He Yafu, chuyên gia nhân khẩu học độc lập, nhận định tỷ lệ sinh thấp chủ yếu do áp lực kinh tế khiến người dân không muốn sinh con, chứ không đơn thuần do vô sinh. Ông đề xuất chính phủ cần loại bỏ hoàn toàn giới hạn số con (hiện là 3 con), tăng mạnh trợ cấp nuôi dạy trẻ và miễn phí hệ thống giáo dục mầm non.
Thực tế từ các quốc gia láng giềng củng cố thêm quan điểm này. Nhật Bản đã chi trả 70% chi phí điều trị sinh sản từ năm 2022 nhưng tỷ lệ sinh vẫn giảm. Hàn Quốc dù có mức trợ cấp hào phóng vẫn ghi nhận tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới.
"Khi chính phủ phải đưa IVF vào chương trình nghị sự quốc gia, điều đó cho thấy họ gần như đã hết cách để cứu vãn tỷ lệ sinh", ông Yi Fuxian, chuyên gia nhân khẩu học Trung Quốc, bình luận.
Dữ liệu dân số mới nhất cho thấy Trung Quốc tiếp tục ghi nhận đà giảm năm thứ ba liên tiếp. Dù số ca sinh có nhích nhẹ nhờ quan niệm "năm Rồng" may mắn, số lượng người tử vong vẫn vượt xa số trẻ chào đời, báo hiệu đây chỉ là sự gia tăng tạm thời. Các nhà phân tích dự báo ART chỉ có thể làm chậm chứ không thể đảo ngược xu hướng già hóa dân số nếu thiếu các giải pháp kinh tế vĩ mô đồng bộ.
Với Chen, quyết định bây giờ là thử thêm một vòng điều trị tốn kém nữa hay từ bỏ giấc mơ có con. "Thật đáng thất vọng khi bạn đã chi quá nhiều nhưng không nhận được gì ngoài tất cả loại thuốc tiêm vào cơ thể mình", cô nói.
Bình Minh (Theo Bloomberg, SCMP)
