Đảm nhiệm vị trí trưởng phòng của một tập đoàn truyền thông lớn ở Hà Nội, Hường được đồng nghiệp gọi là "cỗ máy làm việc". Cô luôn đến sớm, về muộn, nhận mọi dự án khó, thường xuyên vượt chỉ tiêu. Nhưng sau những bản báo cáo hoàn hảo là những đêm thức đến 1-2 giờ sáng để soạn lại tài liệu, rà soát từng chi tiết nhỏ, chỉnh từng con số, câu chữ. Hường luôn sợ nếu mình không hoàn hảo, không vượt kỳ vọng, sếp sẽ thất vọng, đồng nghiệp nghĩ cô xuống phong độ.
Mỗi sáng thức dậy, trước cả khi kịp kiểm tra email, Hường đã thấy tim đập nhanh, một cảm giác lo âu mơ hồ bám lấy suốt ngày. Áp lực công việc xô lệch toàn bộ nhịp sinh hoạt, cô chỉ ngủ 3-4 tiếng mỗi đêm, bữa trưa ăn vội trước màn hình máy tính, cà phê đặc thay cho nước.
Áp lực khó được chia sẻ dễ mắc các bệnh tâm thần. Ảnh: Merald Psychiatry
Những cuộc cãi vã ngày càng nhiều khi chồng cô không còn chịu nổi người vợ luôn "dán mắt" vào màn hình, bỏ bê con cái và trốn tránh giao tiếp. Đỉnh điểm là khi cơ thể Hường đình công với dấu hiệu tay run, đầu óc quay cuồng, đánh trống ngực liên tục. Tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương, bác sĩ kết luận cô bị stress nặng kèm rối loạn lo âu do căng thẳng quá mức kéo dài.
Tương tự, trong phòng khám của bác sĩ Trần Thị Hồng Thu, một doanh nhân 48 tuổi đến khám trong tình trạng kiệt quệ cả thể chất lẫn tinh thần. Sau hơn 10 năm xây dựng công ty từ con số không, vượt qua đủ biến cố, doanh nghiệp của anh tăng trưởng, mở thêm chi nhánh, nhân sự ngày một đông. Cũng từ đó, anh sống chủ yếu trên những chuyến công tác, xa gia đình, luôn trong tình trạng "luôn phải sẵn sàng".
Ra ngoài, anh được nhìn nhận là người bản lĩnh, quyết đoán. Bên trong, anh bắt đầu thấy cô đơn, mệt mỏi, đêm không ngủ trọn vẹn, ngày vẫn phải tỏ ra mạnh mẽ, mỗi sáng thức dậy là một cuộc chiến mới với công việc. Lâu dần, anh bỏ bữa, tự nhốt mình trong phòng tối, mất dần hứng thú với mọi thứ, phải nhờ rượu bia mới tạm quên được cảm giác trống rỗng. Anh không kể với ai, cũng không muốn "yếu đuối" trước bất cứ người thân hay đồng nghiệp nào. Bác sĩ chẩn đoán người đàn ông mắc rối loạn trầm cảm và lo âu, cần điều trị tâm lý kết hợp điều chỉnh lối sống, có thể cân nhắc thuốc trong giai đoạn cấp.
Bác sĩ Thu cho biết ngày càng nhiều người được coi là "xuất sắc", "thành công" trong công việc âm thầm vật lộn với trầm cảm, lo âu và các rối loạn tâm lý khác. Ở Việt Nam, thành công thường được xem là thước đo giá trị, là chuẩn mực để so sánh, nhưng chính áp lực phải "giữ phong độ", "hơn mình hôm qua" khiến không ít người kiệt quệ tinh thần, rơi vào bế tắc, trống rỗng, thậm chí mất phương hướng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trầm cảm là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tự sát, mỗi năm cướp đi sinh mạng khoảng 800.000 người trên toàn cầu. Nhiều nghiên cứu cũng ghi nhận trầm cảm là một trong những gánh nặng bệnh tật hàng đầu thế giới. Ở Việt Nam, các nghiên cứu và thống kê những năm gần đây cho thấy trầm cảm, rối loạn lo âu đang hiện diện ngày càng rõ trong đời sống, với ước tính hàng triệu người chịu ảnh hưởng, trong đó nhiều trường hợp không được chẩn đoán chính thức.
Lý giải nguyên nhân khiến người thành công dễ tổn thương, thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Hương Lan, Đại học Quốc tế Bắc Hà, chỉ ra sự kết hợp giữa khối lượng trách nhiệm khổng lồ và tình trạng thiếu ngủ mạn tính. Một nghiên cứu của tiến sĩ Odessa Hamilton tại Đại học London công bố năm 2023 đã cung cấp bằng chứng khoa học là ngủ dưới 5 giờ mỗi đêm làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm lên 2,5 lần. Những người thành đạt thường xuyên hy sinh giấc ngủ để làm việc, vô tình đẩy bản thân vào nhóm nguy cơ cao phát triển bệnh trong vòng 4 đến 12 năm tiếp theo.
Hơn nữa, cái bẫy của sự thành công nằm ở "chiếc mặt nạ" hoàn hảo. Trong môi trường cạnh tranh khốc liệt, việc bộc lộ sự yếu đuối bị xem là cấm kỵ. Càng leo lên cao, họ càng cô đơn và thiếu người chia sẻ chân thành. Khi những kỳ vọng tự đặt ra không được đáp ứng, hoặc ngược lại - khi đã đạt được mọi mục tiêu nhưng vẫn thấy trống rỗng – họ dễ dàng rơi vào trạng thái trầm cảm hiện sinh. Bác sĩ Thu ví von tình trạng này giống như việc "chết đuối" bên trong, trong khi bên ngoài vẫn cố gắng mỉm cười và làm việc. Nếu không được can thiệp, trầm cảm không chỉ tàn phá sức khỏe tinh thần mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, tiểu đường và suy giảm tuổi thọ.
Người thành công ít có thời gian chăm sóc bản thân, chịu nhiều áp lực. Ảnh: Cottonwood Psychology
Các chuyên gia nhận định stress là một phần tất yếu của cuộc sống hiện đại, không thể và không cần loại bỏ hoàn toàn. "Vấn đề nằm ở khả năng nhận diện và ứng phó", bác sĩ Thu nói, thêm rằng mỗi người, đặc biệt nhóm đang giữ vị trí cao hoặc gánh trách nhiệm lớn, cần học và rèn luyện các kỹ năng tự bảo vệ sức khỏe tâm thần của mình, giống như cách họ chăm chút cho chỉ số tài chính hay lộ trình thăng tiến.
Một số biện pháp được khuyến nghị gồm duy trì thói quen vận động như chạy bộ, đi bộ nhanh, tập thể dục nhịp điệu; thực hành thiền hoặc các kỹ thuật thư giãn; ăn uống lành mạnh, hạn chế rượu bia; dành thời gian cố định cho các thú vui cá nhân, gặp gỡ bạn bè, tham gia hoạt động thiện nguyện. Nhiều nghiên cứu quốc tế ghi nhận chỉ cần 150 phút vận động thể lực mức độ vừa phải mỗi tuần - tương đương khoảng 30 phút mỗi ngày, 5 ngày trong tuần - đã có thể góp phần giảm nguy cơ trầm cảm.
Khi các dấu hiệu như mất ngủ kéo dài, buồn bã dai dẳng, mất hứng thú với những việc từng thích, khó tập trung, dễ cáu gắt, hoặc có ý nghĩ làm hại bản thân xuất hiện, người bệnh được khuyến cáo nên tìm đến bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc nhà trị liệu tâm lý. Điều trị bằng thuốc khi cần thiết kết hợp liệu pháp tâm lý, trong đó có liệu pháp nhận thức hành vi (Cognitive Behavioral Therapy – CBT), được nhiều nghiên cứu chứng minh hiệu quả trong kiểm soát trầm cảm và lo âu.
Thúy Quỳnh
