Tuấn là kỹ sư phần mềm, làm việc từ sáng tới khuya, gần như "sống" trên máy tính. Anh ít vận động thể chất, ngủ ít, ăn uống thất thường, thói quen uống 2-3 ly cà phê mỗi ngày để chống lại cơn buồn ngủ.
Đến nay Tuấn khỏe mạnh, không bị bệnh thận, tiểu đường hay các bệnh khác kể cả cao huyết áp. Anh từng nghĩ: "Tăng huyết áp là chuyện của người già, trẻ như mình lo gì", cho đến khi gục trên bàn làm việc. Đồng nghiệp đưa anh vào bệnh viện, bác sĩ chẩn đoán huyết áp rất cao, khoảng hơn 180 mmHg, có lúc đến 220 mmHg (bình thường khoảng 120 mmHg).
Tiến sĩ, bác sĩ Vũ Minh Điền, Phó trưởng khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, nói Tuấn bị tăng huyết áp độ 2 bởi lối sống thiếu khoa học. Nếu không điều trị kịp thời, lâu ngày có thể tổn thương nhiều cơ quan như võng mạc, suy thận, tim hay mạch máu não.
Bác sĩ hướng dẫn Tuấn thay đổi chế độ ăn uống, uống thuốc hạ huyết áp loại ức chế men chuyển thường ngày, theo dõi hàng tháng, đo huyết áp hai lần/ngày để kịp thời xử lý khi có bất thường.
Tăng huyết áp được xem là "kẻ giết người thầm lặng" bởi không triệu chứng điển hình. Nhiều trường hợp có triệu chứng như Tuấn thì bệnh đã khá nặng, đến độ hai hoặc độ ba. Đó cũng là lý do tăng huyết áp "âm thầm quật ngã nhiều người".
Khoa Đột quỵ não, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, mới đây tiếp nhận người đàn ông 37 tuổi bị rối loạn ý thức, bại tứ chi, rối loạn nuốt và huyết áp cao không kiểm soát được. Tình trạng đe dọa đến tính mạng bệnh nhân và đòi hỏi sự can thiệp y tế khẩn cấp.
Người bệnh trước đó được chẩn đoán tăng huyết áp nhưng không uống thuốc điều trị đều đặn, nay đột ngột cảm thấy choáng váng, đau đầu. Kết quả chụp CT sọ não chẩn đoán chảy máu não vùng thân não do tăng huyết áp không kiểm soát, bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân xuất huyết thân não do tăng huyết áp.
Bệnh viện Nhân dân 115 cũng tiếp nhận bệnh nhân nam 30 tuổi, vào viện lúc rạng sáng thì đến chiều bác sĩ "hết hy vọng cứu chữa". Kết quả CT ghi nhận hình ảnh xuất huyết rất lớn ở bán cầu trái khiến bệnh nhân hôn mê sâu, đồng tử giãn, huyết áp lên 240 mmHg. Gia đình không biết anh đã bị tăng huyết áp trước đó.
Bác sĩ Điền điều trị cho một bệnh nhân trẻ bị tăng huyết áp hôm 27/6. Ảnh: Linh Đan
Ở mức bình thường, chỉ số huyết áp dao động từ 90/60 mmHg đến 129/84 mmHg, lý tưởng nhất là dưới 120/80 mmHg. Tuy nhiên, khi vượt ngưỡng 140/90 mmHg, nguy cơ đột quỵ tăng gấp đôi so với huyết áp bình thường.
Tăng huyết áp được xem là "kẻ giết người thầm lặng" bởi không triệu chứng điển hình. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính có khoảng 1,5 tỷ người toàn cầu bị tăng huyết áp. Số bệnh nhân tăng nhanh chóng ở các nước đang phát triển thuộc châu Á, châu Phi.
Tại Việt Nam, hơn 12 triệu người bị tăng huyết áp, trong đó đến 9,7 triệu người không biết mình bệnh hoặc điều trị không hiệu quả, theo điều tra của Viện Tim mạch Việt Nam, năm 2020. Hai năm sau, nghiên cứu dịch tễ học cho biết 25% người trưởng thành mắc bệnh tăng huyết áp, tức cứ 4 người trưởng thành thì một người mắc bệnh, có những nơi tỷ lệ này lên đến 40%.
Các chuyên gia nhìn nhận tăng huyết áp là bệnh không lây nhiễm đang tăng và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Bệnh thường xảy ra ở người từ 50 tuổi trở lên, song nay giảm dần độ tuổi. Tỷ lệ người bệnh tăng huyết áp dưới 30 tuổi chiếm đến 10-15%, theo PGS.TS Nguyễn Hoài Nam, Chủ tịch Hội tĩnh mạch học TP HCM. Nhiều trường hợp có triệu chứng thì bệnh đã khá nặng, đến độ hai hoặc độ ba, đó cũng là lý do tăng huyết áp "âm thầm quật ngã nhiều người".
Phó giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng, Viện trưởng Tim mạch Việt Nam, cho biết trong số những người bị tăng huyết áp thì một nửa không biết mình mắc bệnh. Khi biết bệnh, 1/3 trong số đó không điều trị. Trong số những người điều trị, 64% không đạt được huyết áp mục tiêu là dưới 140/90 mmHg.
Theo bác sĩ Điền, nguyên nhân gây tăng huyết áp chủ yếu là tình trạng xơ vữa động mạch do lắng đọng các mảng cholesterol trên thành động mạch. Kèm theo đó là viêm và tổn thương lớp nội mạc động mạch làm cho mạch máu cứng lại, khó di chuyển trong lòng mạch. Khi ấy, tim tăng co bóp và áp lực trong lòng mạch tăng lên dẫn đến tăng huyết áp.
Với người trẻ, lối sống tĩnh tại ít vận động, chế độ ăn không lành mạnh như ăn mặn, thức ăn nhanh, thực phẩm chứa chất béo bão hòa; lạm dụng rượu bia; hút thuốc lá; căng thẳng kéo dài... góp phần thúc đẩy bệnh gia tăng. Trong đó, việc ăn quá mặn, nhiều thực phẩm giàu natri, chế biến sẵn (xúc xích, thịt nguội, thịt nguội) khiến cơ thể phải giữ nước nhiều hơn, làm tăng thể tích máu, tạo áp lực lên thành mạch máu, dẫn đến tăng huyết áp.
Không ít người trẻ có thói quen thức khuya, thường xuyên ngủ không đủ giấc hoặc ngủ kém, gây ra phản ứng căng thẳng của cơ thể, làm rối loạn cân bằng nội tiết tố, ảnh hưởng đến điều hòa huyết áp và máu, đường. Sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều cũng gây ra những tác động tiêu cực đối với sức khỏe tinh thần và thể chất, gây căng thẳng, lo lắng và trầm cảm cao hơn, từ đó khiến huyết áp tăng.
Một số bệnh lý chuyển hóa như béo phì, đái tháo đường, tăng mỡ máu có xu hướng tăng nhanh ở người trẻ là một yếu tố quan trọng dẫn đến tăng huyết áp. Ngoài ra, khoảng 10% tăng huyết áp người trẻ do bệnh lý như u tuyến thượng thận, hẹp động mạch thận, hội chứng Cushing... Trường hợp này được gọi là tăng huyết áp thứ phát và có thể ổn định huyết áp khi điều trị được nguyên nhân.
Hình ảnh tổn thương não trên bệnh nhân bị tăng huyết áp. Ảnh: Bệnh viện 108 cung cấp
Tăng huyết áp kéo dài nếu không điều trị triệt để sẽ gây ra nhiều biến chứng đa cơ quan, thậm chí đột tử như nhồi máu cơ tim cấp, tai biến mạch máu não (đột quỵ), phình động mạch chủ đến động mạch ngoại vi, suy thận mạn, mờ mắt, mù. Tăng huyết áp làm tăng gấp 4 lần nguy cơ tử vong do đột quỵ và tăng gấp ba lần nguy cơ tử vong do bệnh lý tim mạch, so với người không mắc bệnh.
Người trẻ có thể chủ động phòng ngừa bằng cách giảm thiểu những yếu tố nguy cơ gây tăng huyết áp, bao gồm tập thể dục thể thao tối thiểu 30 phút/ngày, ăn nhạt, dưới 5 g muối/ngày, tương đương hai muỗng cà phê. Ăn nhiều rau củ quả, hạn chế thức uống có cồn và giữ cân nặng hợp lý, không hút thuốc lá.
Một số trường hợp tình trạng tăng huyết áp có mối liên quan đến yếu tố gia đình. Nếu người thân trong gia đình có biểu hiện tăng huyết áp lúc còn trẻ (< 30-40 tuổi) hoặc có người mang đột biến gene gây tăng huyết áp, bạn nên chủ động khám tầm soát bệnh.
Tổ chức Y tế Thế giới kêu gọi mọi người tự kiểm tra để biết con số huyết áp và theo dõi định kỳ nhằm phát hiện sớm bệnh. Khi nghi ngờ tăng huyết áp, bệnh nhân nên khám chuyên khoa tim mạch để được chẩn đoán xác định, tư vấn điều trị phù hợp và tầm soát sớm các biến chứng.
Thúy Quỳnh
