Từ căn hộ tầng 20 tại Nam Từ Liêm, Thảo (34 tuổi) nhìn ra ngoài cửa sổ, trước mắt chị là một màn sương đục ngầu, xám xịt bao trùm các tòa nhà cao tầng. Những ngày qua, Hà Nội liên tục lọt vào nhóm các thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới theo dữ liệu từ IQAir. Chỉ số AQI (chất lượng không khí) nhiều khu vực như Tây Hồ, Vĩnh Tuy vượt ngưỡng 200 - mức rất xấu, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe.
"Cả tuần nay tôi ho khan, họng rát, con nhỏ thì khò khè", chị Thảo lo lắng nói. Người phụ nữ được bạn bè giới thiệu mua thực phẩm chức năng detox phổi. Thảo lên một sàn thương mại gõ "bổ phổi", hàng loạt mặt hàng hiện ra, gồm viêm uống thải độc, tinh chất bổ phế... giá từ vài trăm nghìn đến cả triệu. Nhiều sản phẩm in chữ nước ngoài, giới thiệu hàng chính hãng ở Úc, Nhật, mô tả sản phẩm thường đi kèm những lời quảng cáo "thanh lọc độc tố", "đẩy bụi mịn ra khỏi cơ thể", "bảo vệ phổi toàn diện", dù không dẫn chứng rõ ràng.
Một sản phẩm bổ phổi bán trên mạng xã hội. Ảnh: Ảnh chụp màn hình
Một tài khoản mạng xã hội đăng công khai quảng cáo về loại thực phẩm chức năng 180 viên, giúp thanh lọc phổi, giảm đờm, giảm ho, hỗ trợ chức năng phổi, giúp phổi luôn mạnh khỏe, đặc biệt tốt cho người hay hút thuốc, uống rượu bia, làm trong môi trường độc hại. Người bán còn quảng cáo nhiều công dụng tuyệt vời như giúp làm giảm tác hại và loại trừ những hậu quả do các tác nhân độc hại gây nên cho phổi, giảm quá trình viêm và chít hẹp đường thở, giảm ho, long đờm, giảm thiểu nguy cơ bị cảm cúm, nhiễm lạnh với liều dùng người lớn 2 viên/ngày, dùng trong 7 ngày là có tác dụng.
Không nghĩ nhiều, Thảo đặt cho mình một hộp trên mạng, dù không rõ giấy tờ nguồn gốc hay chất lượng thật giả ra sao.
Khảo sát nhanh trên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử phổ biến cho thấy thị trường thực phẩm chức năng "bổ phổi", "giải độc phổi", "thải sạch bụi mịn" đa dạng mặt hàng. Trên Facebook, chỉ cần gõ từ khóa "bổ phổi", nhiều bài đăng quảng cáo thực phẩm chức năng làm sạch phổi, lọc bụi mịn, phía dưới luôn có người hỏi mua, xin giá, xin hướng dẫn dùng.
Bác sĩ Đoàn Dư Mạnh (Hội Bệnh mạch máu Việt Nam) nhận định trong bối cảnh không khí "đặc quánh" bụi mịn, tâm lý hoang mang của người dân đô thị đang trở thành mảnh đất màu mỡ cho một thị trường thực phẩm chức năng (TPCN) bát nháo, nơi những lời quảng cáo thần thánh hóa công dụng đang lấn át khoa học thực chứng.
"Thực chất, đây là một hiểu lầm tai hại", bác sĩ Mạnh khẳng định. "Về mặt giải phẫu và sinh lý, bụi mịn PM2.5 khi hít vào sẽ đi sâu vào phế nang hoặc thẩm thấu vào máu. Trong khi đó, TPCN đi vào đường tiêu hóa. Không có bất kỳ cơ chế sinh học nào cho phép một viên thuốc uống vào dạ dày lại có thể chạy lên phổi để 'hút' hay 'rửa' sạch bụi mịn ra ngoài như máy hút bụi".
Theo chuyên gia, nguy cơ lớn nhất không chỉ nằm ở việc mất tiền oan. Việc tin tưởng mù quáng vào khả năng "thải độc" khiến người dân nảy sinh tâm lý chủ quan, lơ là các biện pháp bảo vệ cơ học thiết yếu như đeo khẩu trang chuyên dụng hay lọc không khí.
Nghiêm trọng hơn, thị trường trôi nổi chứa đầy các sản phẩm không rõ nguồn gốc, chứa tạp chất hoặc kim loại nặng. "Uống vô tội vạ các loại 'thảo dược' không kiểm chứng có thể dẫn đến suy gan, suy thận, hoặc dị ứng nghiêm trọng. Với bệnh nhân có bệnh nền như hen suyễn hay COPD, việc trì hoãn điều trị chính thống để dùng TPCN có thể khiến bệnh trở nặng, bỏ lỡ thời điểm vàng để cứu chữa", ông Mạnh cho hay.
Đồng quan điểm, TS.BS Ngô Quang Hải, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật cao, Bệnh viện Châm cứu Trung ương, cho rằng đã đến lúc cần siết chặt quản lý các nội dung quảng cáo y tế sai sự thật.
"Giải độc phổi - lọc bụi mịn là ngôn ngữ tiếp thị, không phải thuật ngữ y khoa", ông Hải nói. Thay vì tìm kiếm "thần dược", người dân cần quay về với các biện pháp bảo vệ căn cơ như theo dõi chỉ số AQI thường xuyên. Hạn chế ra đường vào giờ cao điểm ô nhiễm. Sử dụng khẩu trang đạt chuẩn chống bụi mịn (như N95) và trang bị máy lọc không khí trong không gian sống.
Ô nhiễm không khí trên đường Nguyễn Trãi. Ảnh: Hoàng Giang
Bên cạnh đó, nên tăng cường hệ miễn dịch tự nhiên từ bên trong. Các thực phẩm như mật ong, quả lê, cà rốt có tác dụng kháng viêm thực sự. Đặc biệt, mật ong đã được chứng minh khoa học về khả năng kháng khuẩn đường hô hấp tốt hơn nhiều loại thuốc ho thông thường.
Ngoài ra, thay vì uống thuốc, hãy tập thở. Các bài tập thở cơ hoành (thở bụng) hay kỹ thuật ho có kiểm soát giúp tăng lượng oxy, làm giãn nở đường thở và hỗ trợ tống khứ đờm, dịch nhầy một cách tự nhiên.
Trong bối cảnh ô nhiễm không khí chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, "bộ lọc" tốt nhất cho mỗi người không phải là một hộp thuốc đắt tiền mua trên mạng, mà chính là sự tỉnh táo trước các thông tin quảng cáo và kiến thức y tế đúng đắn, bác sĩ Hải khuyên.
Thúy Quỳnh
