Ít nhất 19 nạn nhân, tuổi từ một đến 6, qua đời chỉ trong vài tuần. Họ có chung một triệu chứng là suy thận cấp. Ban đầu, các quan chức đã kiểm tra mọi thứ, từ nguồn nước đến muỗi, trước khi sự thật được phơi bày: tất cả đều đã uống một loại siro ho thông thường mua tại địa phương.
Vài tuần sau, kết quả xét nghiệm từ một phòng thí nghiệm ở Chennai đã xác nhận điều tồi tệ nhất. Chai siro đó chứa tới 48,6% diethylene glycol (DEG) - một dung môi công nghiệp cực độc không bao giờ được phép xuất hiện trong dược phẩm. Đây là một chất làm ngọt giá rẻ, thường được dùng thay thế cho propylene glycol hoặc glycerin, nhưng lại gây tổn thương gan và suy thận cấp tính, đặc biệt nguy hiểm với trẻ nhỏ.
Thảm kịch không dừng lại ở Madhya Pradesh. Tại bang Rajasthan lân cận, cái chết của hai đứa trẻ khác, cũng được cho là sau khi dùng một loại siro ho dextromethorphan, thổi bùng lên sự phẫn nộ và buộc nhà chức trách phải vào cuộc. Với Ấn Độ, đây là một cảm giác "déjà vu" đầy nghiệt ngã.
Trong nhiều thập kỷ, những chai siro ho nhiễm độc đã âm thầm cướp đi sinh mạng của hàng trăm trẻ em trên khắp cả nước và thế giới. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các vụ ngộ độc hàng loạt do DEG đã xảy ra ở hơn 15 quốc gia kể từ năm 1937. Chỉ riêng năm 2023, siro ho sản xuất tại Ấn Độ đã bị cáo buộc liên quan cái chết của ít nhất 70 trẻ em ở Gambia và 18 trẻ ở Uzbekistan. Trước đó, giai đoạn 2019-2020, 12 trẻ em dưới 5 tuổi đã tử vong tại Jammu (vùng Kashmir do Ấn Độ quản lý) vì nguyên nhân tương tự. Các nhà hoạt động tin rằng con số thực tế còn cao hơn rất nhiều, bởi nhiều ca tử vong ở vùng nông thôn không được báo cáo hoặc chẩn đoán chính xác.
Mỗi khi một thảm kịch xảy ra, các nhà quản lý lại cam kết cải cách, nhưng những chai siro tử thần vẫn len lỏi trở lại thị trường. Thực trạng này phơi bày một thị trường dược phẩm manh mún và một hệ thống quản lý yếu kém, đang vật lộn để giám sát hàng nghìn nhà sản xuất nhỏ lẻ, thường tung ra các loại siro giá rẻ, không được cấp phép và bán tự do không cần kê đơn.
Chai siro ho hiệu Coldrif được cho có liên quan đến cái chết của 17 trẻ em ở thành phố Nagpur, Ấn Độ. Ảnh: Reuters
Vài ngày sau các ca tử vong mới nhất, Bộ Y tế Ấn Độ ban hành một khuyến cáo, kêu gọi các bác sĩ "sử dụng hợp lý" các loại thuốc này cho trẻ nhỏ, đồng thời thu giữ mẫu siro, đình chỉ sản xuất và ra lệnh điều tra. Nhưng đây không phải lần đầu tiên những biện pháp như vậy được đưa ra.
Bất chấp những rủi ro chết người, thị trường siro ho Ấn Độ vẫn đang bùng nổ. Theo công ty phân tích Market Research Future, quy mô thị trường này được dự báo sẽ tăng vọt từ 262 triệu USD năm 2024 lên hơn 743 triệu USD vào năm 2035. Vậy tại sao người dân và cả các bác sĩ Ấn Độ lại có một sự "ám ảnh" khó dứt bỏ với những chai siro ho?
Được quảng cáo là giải pháp tức thì cho những cơn ho dai dẳng và đau họng, những chai siro ngọt lịm này thực chất là một hỗn hợp của đường, chất tạo màu, hương liệu cùng các hoạt chất như kháng histamine, chống nghẹt mũi và long đờm. Về lý thuyết, mỗi thành phần có một vai trò, nhưng bằng chứng khoa học về hiệu quả tổng thể của chúng lại rất mong manh. Một phân tích tổng hợp năm 2014 của Cochrane, một tổ chức đánh giá y khoa uy tín, kết luận rằng không có bằng chứng đủ thuyết phục cho thấy thuốc ho không kê đơn có tác dụng đối với các cơn ho cấp tính.
Tiến sĩ Rajaram D. Khare, một bác sĩ nhi khoa ở Mumbai, giải thích hầu hết cơn ho ở trẻ em tại những thành phố ô nhiễm của Ấn Độ không phải do nhiễm trùng mà là do dị ứng và kích ứng đường hô hấp. "Những cơn ho này đáp ứng tốt nhất với thuốc giãn phế quản dạng hít hoặc khí dung", ông nói. "Phần lớn các cơn ho do virus sẽ tự khỏi trong vòng một tuần. Không có loại siro nào rút ngắn được quá trình đó. Tốt nhất, chúng chỉ mang lại sự thoải mái thoáng qua; tệ nhất là nguy cơ ngộ độc, quá liều và nghiện".
Vấn đề càng trở nên trầm trọng hơn do sự yếu kém của hệ thống y tế cơ sở, đặc biệt ở các vùng nông thôn, nơi có tới 75% các ca khám bệnh ban đầu được thực hiện bởi những "bác sĩ làng" không qua đào tạo y khoa bài bản. Khi các phòng khám công ở xa, thiếu nhân lực hoặc đóng cửa, họ mặc nhiên trở thành người chăm sóc sức khỏe chính, và siro ho là công cụ đáng tin cậy nhất trong tay họ.
Tiến sĩ Kafeel Khan, bác sĩ nhi khoa từng công tác tại Gorakhpur, một thị trấn ở bang Uttar Pradesh, nhớ lại: "Siro được phát ở khắp nơi, ngay cả bởi những người không có bằng cấp y khoa".
Áp lực từ các bậc cha mẹ lo lắng cũng góp phần thúc đẩy xu hướng này. "Phụ huynh thường mất kiên nhẫn. Nếu con không đỡ ho sau vài ngày, họ sẽ tìm đến một bác sĩ khác, người sẵn sàng kê cho một chai siro", tiến sĩ Khan cho biết.
Ngay cả những bác sĩ có chuyên môn cũng lạm dụng chúng. "Tôi đã thấy các bác sĩ nhi khoa có bằng cấp vẫn kê đơn siro ho ambroxol cho trẻ sơ sinh. Nó dùng để làm tan đờm, nhưng trẻ dưới hai tuổi không thể khạc ra được. Chất nhầy có thể bị hít ngược vào phổi, gây viêm phổi, nhưng nó vẫn được kê đơn", ông nói.
Để phá vỡ vòng lặp tử thần này, Ấn Độ cần một chính sách quốc gia rõ ràng về việc sử dụng siro ho, đi kèm với các chiến dịch nâng cao nhận thức cho cả bác sĩ và phụ huynh. Nhưng sự thay đổi đó sẽ không dễ dàng. Mức độ nghiêm trọng của vấn đề được thể hiện qua lời của chính vị bác sĩ ở Madhya Pradesh, người đã kê đơn loại siro liên quan đến các ca tử vong gần đây. Khi bị chất vấn, ông vẫn quả quyết bảo vệ việc làm của mình: "Tôi đã kê loại siro ho này 15 năm rồi".
Bình Minh (Theo BBC)
