Một trong những ngày nặng nề nhất của bác sĩ Dũng, hiện là nghiên cứu sinh chuyên ngành Tâm thần, Trường Đại học Y Hà Nội, xảy ra khi gặp Minh, bệnh nhân 19 tuổi mắc tâm thần phân liệt. Minh luôn ám ảnh rằng có một thế lực đang theo dõi và kiểm soát suy nghĩ của mình. Được gia đình ép đưa đến viện, cậu đã phản kháng quyết liệt, thậm chí bỏ chạy. Phải mất gần một giờ thuyết phục, Minh mới chịu quay lại nhưng không ngừng chống đối, mắng chửi, đập phá khiến buổi điều trị hoàn toàn bế tắc.
Không chỉ đối mặt với sự căng thẳng từ bệnh nhân, bác sĩ Dũng, 38 tuổi, còn chịu áp lực nặng nề từ người nhà bệnh nhân. Cha của Minh, người nghiện rượu, không những không hợp tác mà còn đổ lỗi, mắng chửi bác sĩ ngay tại phòng khám. "Cảm xúc bị đè nén như dồn cả lại. Tôi mệt mỏi, ngột ngạt, nhận ra bản thân cần thời gian để lấy lại cân bằng", bác sĩ Dũng chia sẻ. Anh dành vài phút tĩnh lặng lắng nghe cơ thể, áp dụng những kỹ năng cơ bản như hít thở sâu, vận động nhẹ nhàng, để dịu lại tâm trạng.
Bác sĩ Nguyễn Khắc Dũng. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Không riêng bác sĩ Dũng, nhiều đồng nghiệp của anh cũng trải qua các vấn đề tâm lý khi làm việc trong lĩnh vực tâm thần. Một bác sĩ trẻ từng tin rằng sự kiên nhẫn và cảm thông có thể chữa lành mọi bệnh nhân, nhưng chính cô lại rơi vào khủng hoảng lớn khi bị một bệnh nhân hoang tưởng bất hợp tác tấn công trực tiếp. Dù chỉ bị thương nhẹ, tổn thương tâm lý khiến cô mất tự tin, thậm chí gặp ác mộng liên tục. Nhờ hỗ trợ tâm lý, cô dần hồi phục và tiếp tục công việc.
Các chuyên gia cảnh báo rằng "hiệu ứng lây lan cảm xúc" là mối nguy tiềm ẩn đối với những người làm công việc trị liệu tâm thần. Hiện tượng này xảy ra khi bác sĩ, với hành trình đồng cảm và chia sẻ sâu sắc, hấp thụ cảm xúc tiêu cực từ người bệnh. Những tình huống như bệnh nhân có ý định tự sát, phản kháng hoặc thậm chí tấn công... không chỉ khiến bác sĩ căng thẳng mà còn dễ dàng tạo ra trạng thái sốc tinh thần.
"Bác sĩ tâm thần cũng là những người bình thường, không miễn nhiễm với các vấn đề liên quan đến tâm lý như buồn chán, lo âu, căng thẳng, trầm cảm... Như bao nghề nghiệp khác, họ cũng gặp phải những muộn phiền, áp lực liên quan đến công việc hay các vấn đề cuộc sống", anh Dũng chia sẻ.
Số liệu công bố tại Hội nghị Tăng cường hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần năm 2023, cho thấy gần 15% dân số mắc các rối loạn tâm thần, trong khi nhân lực điều trị thiếu, không đáp ứng nhu cầu người bệnh. Tuyến y tế huyện hầu như không cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh nội trú về tâm thần, y bác sĩ ngành này còn thiếu và phân bổ không đồng đều trên cả nước.
Việt Nam hiện có 605 bác sĩ tâm thần, đạt 0,62 bác sĩ/100.000 dân, trong khi con số trung bình toàn cầu là 1,7, còn các nước thu nhập cao là 8,6. Nhân lực tập trung chủ yếu ở vùng Đồng bằng sông Hồng và TP HCM, vùng thiếu nhất là Tây Nam Bộ và Tây Nguyên. Còn điều dưỡng chăm sóc sức khỏe tâm thần chỉ đạt 3/100.000 dân, trong khi trung bình toàn cầu là 3,8, các nước thu nhập cao là 29.
Điều này đồng nghĩa với việc một bác sĩ tâm thần phải chữa trị cho rất nhiều bệnh nhân. "Việc tham vấn, trị liệu, lắng nghe các vấn đề tâm thần của quá nhiều người bệnh tăng nguy cơ bị căng thẳng, sốc hoặc ám ảnh ở bác sĩ", bà Trần Thị Hồng Thu, Phó giám đốc Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương, nhận định.
Dù mang nhiều gánh nặng, nhiều bác sĩ có xu hướng che giấu vấn đề tâm lý của bản thân trước đồng nghiệp và cộng đồng vì sợ "tự làm mờ hình ảnh nghề nghiệp". Kỳ vọng xã hội đối với bác sĩ tâm thần luôn là sự vững vàng cả về chuyên môn lẫn tinh thần, nhưng thực tế không phải ai cũng miễn nhiễm với kiệt sức, căng thẳng, trầm cảm.
Nghiên cứu từ Journals chỉ ra, 89% bác sĩ tâm thần tham gia khảo sát đều từng gặp các vấn đề tâm lý trong quá trình hành nghề. Họ phải đối mặt với nguy cơ áp lực công việc cao hơn các chuyên khoa khác, cùng với tỷ lệ trầm cảm và kiệt sức vượt trội. Nguy cơ trở nên nặng hơn nếu không được can thiệp sớm, dẫn đến giảm chất lượng điều trị, kiệt quệ tinh thần hoặc thậm chí bỏ nghề.
Bác sĩ Dũng điều trị một bệnh nhân mắc tâm thần phân liệt. Ảnh: Thúy Quỳnh
Để giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực, chuyên gia khuyến cáo bác sĩ cần được nghỉ ngơi đúng lúc khi áp lực công việc vượt ngưỡng, dành thời gian phục hồi và duy trì sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Một số kỹ thuật như thiền, yoga, viết nhật ký hoặc đơn giản là hít thở không khí trong lành có thể giúp giải tỏa căng thẳng. Gia đình và đồng nghiệp cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tinh thần cho các y bác sĩ.
Bác sĩ Dũng cho biết những việc làm nhỏ như hít thở sâu, hít khí trời hay vận động khiến anh vui vẻ mỗi ngày giữa một môi trường hàng trăm bệnh nhân tâm thần khác nhau. Bên cạnh đó, anh cũng cần thời gian, không gian riêng để cân bằng trở lại. "Mình phải ổn mới có thể điều trị cho người khác", bác sĩ nói.
Thúy Quỳnh
