Theo nghiên cứu đăng trên tạp chí Resuscitation, vào giai đoạn 2011–2019, tại Nhật Bản đã ghi nhận 69 trường hợp đột tử (ngừng tim đột ngột) trong hơn 4,1 triệu người tham gia 516 cuộc thi marathon, tương đương tỷ lệ 1,7 ca trên 100.000 người. Phần lớn nạn nhân là nam giới. Ngừng tim đột ngột thường không có triệu chứng báo trước, chỉ xuất hiện khi cơ thể gắng sức cực độ.
Một trong những nguyên nhân gây ngừng tim đột ngột được các chuyên gia chỉ ra đó là người chơi thể thao mang yếu tố nguy cơ tim mạch tiềm ẩn nhưng không được phát hiện và điều trị. Các bệnh lý liên quan tới rối loạn nhịp tim, thiểu năng động mạch vành hoặc nhồi máu cơ tim có thể khiến tim ngừng bơm máu đột ngột, gây đột tử.
BSCKI Nguyễn Tiến Dũng, Khoa Cấp cứu (Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội) cho biết, ngoài bệnh tim mạch tiềm ẩn có thể gây đột tử khi chơi thể thao thì còn một nguyên nhân đặc biệt, có thể khiến một trái tim hoàn toàn khỏe mạnh ngừng đập, đó là... một cú bóng bay trúng ngực. Hiện tượng này có tên là commotio cordis – “sốc tim do chấn động ngực”. Dù ít gặp nhưng đây lại là nguyên nhân gây tử vong cao ở vận động viên trẻ tham gia các môn thể thao dùng bóng cứng.
Đột tử khi chơi thể thao. (Ảnh minh họa)
Cú đập bóng vào ngực có thể làm tim ngừng đập
Commotio cordis được giải thích là tình trạng rung thất (ventricular fibrillation) xuất hiện ngay sau một va đập trực tiếp lên vùng trước tim. Nguyên nhân tử vong nằm ở việc cú va chạm rơi chính xác vào khoảng 10–20 mili giây trước đỉnh sóng T – giai đoạn tim đang tái cực và màng tế bào cơ tim nhạy cảm nhất với kích thích điện, bác sĩ Dũng giải thích.
Tôi uống nước ấm pha chút muối vào mỗi sáng sau khi thức dậy, không ngờ cơ thể nhận được 4 lợi ích chỉ sau 2 tuầnĐỌC NGAY
Chỉ một lực tác động tương đối nhỏ đúng thời điểm này cũng đủ khiến dòng ion canxi – kali bị rối loạn, gây rung thất cấp và làm tim ngừng bơm máu. Chính vì cơ chế “trúng khoảnh khắc” này, hiện tượng commotio cordis được xem là một trong những tình huống ngừng tim khó phòng ngừa nhất trong thể thao.
Đáng chú ý, tốc độ bóng không cần quá mạnh. Một quả bóng chỉ khoảng 40–50 mph (tương đương 64–80 km/h) đã đủ khả năng gây rung thất nếu “khớp” đúng thời điểm mẫn cảm của chu kỳ tim. Điều này lý giải tại sao nhiều ca tử vong xảy ra trong những tình huống tưởng như hoàn toàn bình thường một cú ném bóng nhẹ, một pha va chạm không quá mạnh trong thi đấu.
Các thống kê quốc tế cho thấy hơn 70% nạn nhân của commotio cordis là nam thiếu niên từ 10–20 tuổi. Theo chuyên gia, nhóm tuổi này thường tham gia những môn thể thao có sử dụng bóng cứng hoặc vật thể bay với tốc độ cao như bóng chày, lacrosse, hockey, cricket, bóng đá hoặc võ thuật đối kháng. Ngực trẻ em và thanh thiếu niên mềm hơn, thành ngực mỏng hơn người trưởng thành nên lực tác động dễ truyền trực tiếp đến tim.
Theo bác sĩ Dũng, ngừng tim do commotio cordis diễn tiến cực nhanh. Nạn nhân thường gục xuống ngay lập tức, bất tỉnh, mất mạch. Trước đây, tỷ lệ sống sót ở bệnh nhân bị ngừng tim do commotio cordis rất thấp, chỉ dưới 15%. Nhưng các ghi nhận gần đây cho thấy nếu được ép tim và khử rung bằng máy AED trong vòng 3 phút đầu, tỷ lệ sống của người bệnh có thể tăng lên 40–60%. Sau mốc 3 phút, cơ hội sống giảm xuống dưới 10%.
Điều đó cho thấy mỗi giây sơ cứu đều rất quý giá.
“Không được chờ xe cấp cứu đến. Người xung quanh cần lập tức ép tim và dùng AED cho nạn nhân ngay khi có thể”, bác sĩ Tiến Dũng nhấn mạnh.
Xử trí đúng khi có người bị ngất sau cú va đập ngực
Trường hợp chứng kiến một vận động viên hoặc người chơi thể thao ngã xuống sau cú va chạm trực tiếp vào ngực, bác sĩ Dũng khuyến cáo người xung quanh cần thực hiện ngay các bước sau:
- Gọi cấp cứu 115.
- Kiểm tra phản ứng và nhịp thở. Nếu nạn nhân không thở hoặc thở ngáp, cần tiến hành sơ cứu ngay.
- Tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) theo thứ tự C–A–B theo hướng dẫn AHA 2025: ép tim trước, sau đó kiểm soát đường thở và hỗ trợ hô hấp.
- Sử dụng AED (máy khử rung tự động). Thiết bị sẽ có hướng dẫn sử dụng từng bước, do đó người chưa được đào tạo cũng có thể thực hiện sơ cứu bằng máy dễ dàng.
Theo các khuyến cáo mới nhất, biện pháp hiệu quả nhất phòng ngừa commotio cordis chính là đào tạo cộng đồng về thực hiện CPR và trang bị AED tại sân bãi thể thao, trung tâm huấn luyện, trường học. Ngoài ra, việc sử dụng áo giáp ngực đạt chuẩn để giảm lực tác động trực tiếp lên tim với một số môn thể thao cũng cần được chú trọng. Tuy nhiên, thiết bị bảo hộ này chỉ giúp giảm phần nào nguy cơ, không thể loại bỏ hoàn toàn khả năng rung thất do va đập.
Sau một sự cố ngừng tim, người chơi không nên quay lại tập luyện hay thi đấu ngay lập tức. Theo các chuyên gia, người bệnh cần được đánh giá tim mạch đầy đủ, bao gồm điện tâm đồ, siêu âm tim và khám chuyên khoa, trước khi được phép trở lại sân thi đấu.
