Chia sẻ với chuyên gia Nguyễn Thị Hương Lan, Trưởng phòng Tâm lý, Viện đào tạo BHIU (Đại học Quốc tế Bắc Hà), chị Mai nói sự dồn nén của nhiều năm "ngủ chung giường nhưng quay lưng", tiền ai nấy giữ và những cuộc hội thoại chỉ xoay quanh con cái đã đẩy người phụ nữ đến giới hạn. Chị quyết định ly thân nhưng vẫn sống chung nhà vì các con, song trạng thái lửng lơ này, cộng hưởng với áp lực công việc và sự cô lập cảm xúc, khiến Mai rơi vào trầm cảm. Người phụ nữ 43 tuổi sợ về nhà, thường xuyên lang thang ở cơ quan đến khuya, mất ngủ và suy nghĩ tiêu cực triền miên.
Dưới góc nhìn của chuyên gia Lan, sự đổ vỡ của các cặp đôi trung niên "hiếm khi bắt đầu bằng một tiếng nổ lớn, nó thường là sự im lặng chết dần mòn qua năm tháng". Theo bà Lan, gia đình chị Mai, ở Thanh Xuân, điển hình cho bức tranh của một cuộc "ly hôn tại chỗ" - nơi hai người vẫn sống chung dưới một mái nhà vì con cái, nhưng đã hoàn toàn tách biệt về cảm xúc.
Thiếu giao tiếp khiến nảy sinh mâu thuẫn hôn nhân. Ảnh: Marriage and Family
Tương tự, Khải, 47 tuổi, chia sẻ nhiều năm anh sống trong sự cô đơn. "Mỗi bữa cơm chỉ còn tiếng tivi làm nền, muỗng chạm vào bát. Ngày nghỉ, mỗi người một điện thoại, tôi xem bóng đá, còn vợ xem vlog du lịch", anh kể với chuyên gia Lan.
Nhiều lần, Khải cố gắng gợi chuyện: "Nay đi làm có gì vui không?" và nhận được câu trả lời gọn lỏn của vợ: "Không". Anh đề nghị hai vợ chồng chia sẻ nhiều hơn, nhưng vợ anh chỉ duy trì được vài ngày, sau đó mọi chuyện như cũ.
Khải vốn là người tiết kiệm, còn vợ thích đầu tư cho trải nghiệm của bản thân và con cái. Ban đầu chỉ là tranh luận "có cần thiết không", nhưng sau vài năm, người vợ cảm thấy mình luôn phải xin phép và bị kiểm soát, còn Khải nghĩ vợ không biết trân trọng công sức mình kiếm tiền. Họ giữ tiền riêng, đóng góp vào khoản sinh hoạt chung, từ đó không ai biết về thu nhập của nhau.
Cả hai thường xuyên làm về muộn, bỏ bê con cái. Nhiều lần bực bội, Khải trách móc vợ khiến vợ anh tổn thương kéo dài. Khi tranh luận càng lớn, hai vợ chồng im lặng, coi đó là cách để "cho qua". Dần dần, họ không tìm được tiếng nói chung. Người đàn ông hay nằm thẫn thờ, mất ngủ và có dấu hiệu tự trách mình quá mức, đi khám, bác sĩ chẩn đoán anh bị trầm cảm nhẹ.
Những cuộc chia tay ở tuổi trung niên dần phổ biến hơn trong xã hội ngày nay. Nhiều cặp đôi sống lâu năm thường rơi vào trạng thái "im lặng quen thuộc", không chia sẻ vì quá hiểu hoặc tưởng rằng đã hiểu. Mâu thuẫn "nhỏ nhưng nhiều" tích tụ hình thành cảm giác cô đơn, trống rỗng, thúc đẩy nhiều người trầm cảm.
Ly hôn ở tuổi trung niên, thậm chí khi cả hai vợ chồng đều đã cao tuổi đang là một hiện tượng tại nhiều quốc gia. Khảo sát của Viện Y tế và Xã hội Hàn Quốc năm 2019, hơn 40% người trung niên nước này cho biết muốn ly hôn. Tại Mỹ, tỷ lệ ly hôn ở người từ 50 tuổi trở lên đã tăng gần gấp đôi sau ba thập niên, theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Pew. Ở Việt Nam, trung bình hàng năm có khoảng 600.000 vụ ly hôn và theo ước tính của các luật sư, tỷ lệ vợ chồng già chiếm khoảng 10% trong số này.
Dưới góc độ y học và tâm lý học thần kinh, sự cô đơn trong hôn nhân thực chất nguy hiểm hơn nhiều so với việc sống độc thân. Khi một người sống một mình, não bộ có thể chấp nhận sự đơn độc là trạng thái mặc định. Tuy nhiên, sự hiện diện vật lý của người bạn đời tạo ra một kỳ vọng sinh học bản năng về sự kết nối và an toàn. Khi kỳ vọng này liên tục bị phản bội bởi sự thờ ơ hay im lặng, não bộ sẽ rơi vào trạng thái cảnh giác cao độ, tạo ra những thương tổn sâu sắc mà mắt thường không thể nhìn thấy.
Sự đứt gãy kết nối này trở nên đặc biệt chí mạng ở độ tuổi trung niên do sự cộng hưởng của các yếu tố sinh học và xã hội. Ở giai đoạn này, sự sụt giảm tự nhiên của các hormone giới tính, estrogen ở nữ và testosterone ở nam, đã tước đi "hàng rào bảo vệ" tự nhiên của hệ thần kinh, khiến khả năng chịu đựng và điều hòa cảm xúc giảm sút đáng kể. Đồng thời, khi con cái trưởng thành rời tổ hoặc công việc bão hòa, người trung niên mất đi những lớp đệm giúp xao nhãng, buộc họ phải đối diện trần trụi với khoảng trống mênh mông giữa hai vợ chồng. Tình trạng sống cạnh một người bạn đời "vô hình" kích hoạt trục HPA (Hạ đồi - Tuyến yên - Tuyến thượng thận), khiến cơ thể liên tục bị ngâm trong Cortisol. Nồng độ hormone căng thẳng này tăng cao kéo dài sẽ âm thầm bào mòn các tế bào thần kinh tại vùng hồi hải mã - nơi chịu trách nhiệm về ký ức và cảm xúc - dọn đường cho trầm cảm tấn công.
Hệ quả của quá trình này không dừng lại ở nỗi buồn tâm lý mà chuyển hóa thành những thương tổn thực thể, biến cô đơn thành một "sát thủ" đúng nghĩa. Nó là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến các rối loạn tâm thần nghiêm trọng như trầm cảm chủ yếu và rối loạn lo âu, đồng thời làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức hay Alzheimer sớm. Các nghiên cứu y khoa uy tín thậm chí đã định lượng sự nguy hại của nỗi cô đơn mãn tính tương đương với việc hút 15 điếu thuốc lá mỗi ngày, tàn phá cơ thể một cách âm thầm nhưng quyết liệt.
Nghiêm trọng hơn, căng thẳng hôn nhân là một yếu tố nguy cơ độc lập dẫn đến sự suy sụp của hệ tim mạch và miễn dịch. Những người mắc kẹt trong cuộc hôn nhân lạnh nhạt có tỷ lệ mắc bệnh mạch vành, tăng huyết áp và đột quỵ cao vượt trội so với nhóm có đời sống tình cảm viên mãn. Để khỏa lấp sự trống rỗng, nhiều người còn tìm đến rượu bia, thuốc an thần hoặc các hành vi tự hủy hoại khác. Vì vậy, việc cố chấp duy trì một cuộc hôn nhân "chết lâm sàng" không phải là sự hy sinh cao cả, mà thực chất là hành động tự đầu độc sức khỏe thể chất và tinh thần của chính mình mỗi ngày, bà Lan cho hay.
Để ngăn chặn sự đổ vỡ âm thầm này, các chuyên gia tâm lý cho rằng những giải pháp bề nổi là chưa đủ. Các cặp vợ chồng trung niên cần tái thiết lập thói quen giao tiếp sâu sắc (deep communication). Thay vì những câu hỏi xã giao hay phàn nàn, họ cần dành ít nhất 15 phút mỗi ngày để chia sẻ về cảm xúc và mong muốn nội tâm mà không phán xét. Có thể làm mới các hoạt động chung như cùng học một thứ mới (chạy bộ, yoga...), thiết lập các buổi hẹn hò mỗi tháng 1-2 lần, làm những điều nhỏ như cùng nấu bữa tối, đi siêu thị, dọn nhà, trồng cây...
Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là sự dũng cảm đối mặt, chuyên gia khuyên. Khi khoảng cách đã quá lớn, việc tìm đến các liệu pháp trị liệu cặp đôi chuyên nghiệp là cần thiết. Trong trường hợp không thể hàn gắn, một cuộc chia tay văn minh đôi khi là giải pháp tốt nhất để bảo vệ sức khỏe tinh thần cho cả hai, thay vì giam hãm nhau trong "sự cô đơn vĩnh cửu" dưới một mái nhà.
Thúy Quỳnh
