GS.TS.BS Huỳnh Văn Minh, Chủ tịch Phân hội Tăng huyết áp Việt Nam, Chủ tịch Hội Tim mạch học Việt Nam, tại Hội nghị Tăng huyết áp Việt Nam mở rộng ngày 23/11, cho rằng thực trạng này đang đặt ra thách thức lớn cho y tế cộng đồng.
Tổng hợp kết quả khảo sát giai đoạn 2017-2023 trên hơn 67.000 người Việt trưởng thành, hơn 30% mắc tăng huyết áp. Trong đó, gần một nửa số bệnh nhân tăng huyết áp (49,8%) là những người mới phát hiện, 11,3% chưa từng điều trị và hơn một nửa trong số những người điều trị vẫn chưa kiểm soát được huyết áp.
Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ góp phần lớn nhất dẫn đến tử vong toàn cầu. Mỗi giây, hơn một tỷ người trên thế giới đối mặt với nguy cơ đau tim, đột quỵ và tử vong do huyết áp cao không được kiểm soát. Năm 2024, ước tính 1,4 tỷ người trong độ tuổi 30-79 bị ảnh hưởng, nhưng chỉ chưa đến 1/5 được kiểm soát đầy đủ. Bệnh lý này không chỉ gây gánh nặng về sức khỏe mà còn tác động tài chính nghiêm trọng cho cá nhân, gia đình và hệ thống y tế, đặc biệt ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình.
Theo giáo sư Minh, tỷ lệ mắc tăng huyết áp ở Việt Nam đang gia tăng, khởi phát ở độ tuổi trẻ hơn và dẫn đến nhiều biến chứng nặng nề. Tỷ lệ phát hiện tại cộng đồng còn thấp do thiếu khám sức khỏe định kỳ, nhiều trường hợp chỉ được phát hiện khi đã xuất hiện biến chứng.
"Nguyên nhân chủ yếu khiến tỷ lệ phát hiện thấp là tăng huyết áp thường không có triệu chứng, người dân chủ quan và tầm soát chưa được thực hiện rộng rãi", ông nói.
Nhân viên y tế đo huyết áp cho người dân. Ảnh: Quỳnh Trần
Hạn chế tại tuyến cơ sở cũng là vấn đề lớn, khi nhiều nơi chưa có máy đo chuẩn, thiếu xét nghiệm cơ bản để đánh giá biến chứng, nhân lực chưa thống nhất về hướng dẫn điều trị. Việc sử dụng thuốc chưa tối ưu, với đơn trị liệu vẫn phổ biến, các thuốc phối hợp chưa triển khai rộng. Thêm vào đó, tăng huyết áp thường kèm bệnh đồng mắc như bệnh thận mạn, đái tháo đường và rối loạn lipid, làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch nặng như đột quỵ, suy tim và bệnh thận giai đoạn cuối.
Một thách thức khác là hệ thống quản lý bệnh mạn tính chưa liên thông hoàn toàn, hồ sơ y tế chưa đồng bộ, theo dõi tại nhà chưa chuẩn, thiếu hệ thống cảnh báo sớm. Chi phí thuốc và tái khám cao, đặc biệt tại các vùng nông thôn, khiến việc kiểm soát bệnh kéo dài gặp nhiều khó khăn. Việc điều trị chưa tối ưu với phác đồ chưa cá thể hóa, tuân thủ thuốc thấp, sợ tác dụng phụ, thậm chí tự ý ngưng thuốc cùng các yếu tố nguy cơ như béo phì, đái tháo đường, ít vận động, ăn nhiều muối, hút thuốc và uống rượu, khiến kiểm soát huyết áp trở nên khó khăn.
Để kiểm soát tăng huyết áp, Tổ chức Y tế Thế giới với sáng kiến WHO HEARTS khuyến khích lối sống lành mạnh, điều trị theo hướng dẫn và dễ tiếp cận thuốc cũng như công nghệ. Tại Việt Nam, các chương trình tập trung giáo dục và tư vấn người bệnh, đơn giản hóa điều trị, theo dõi huyết áp thường xuyên, áp dụng y tế từ xa và thúc đẩy thay đổi thói quen sinh hoạt như ăn uống lành mạnh, vận động nhiều hơn, bỏ thuốc lá và hạn chế rượu.
BS.CK2 Lý Văn Chiêu, Giám đốc Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Chợ Rẫy, cho biết nhận thức cộng đồng về tăng huyết áp đã cải thiện đáng kể. Nhờ truyền thông và công nghệ, người dân dần hiểu rằng tăng huyết áp là "kẻ giết người thầm lặng", có thể gây nguy hiểm bất cứ lúc nào. Đồng hồ thông minh và ứng dụng trí tuệ nhân tạo giúp theo dõi huyết áp và nhắc nhở uống thuốc đúng giờ, nhưng quyết định điều trị vẫn do bác sĩ hướng dẫn. Bác sĩ Chiêu nhấn mạnh, tuân thủ điều trị là yếu tố quan trọng nhất để kiểm soát bệnh.
TS.BS Nguyễn Ngô Quang, Cục trưởng Cục Khoa học, Công nghệ và Đào tạo, Bộ Y tế, đánh giá cao vai trò của Phân hội Tăng huyết áp Việt Nam và Hội Tim mạch học trong chuẩn hóa phác đồ điều trị, thúc đẩy nghiên cứu khoa học, đào tạo bác sĩ và ứng dụng công nghệ số trong quản lý bệnh mạn tính. Đây là những yếu tố then chốt giúp Việt Nam giảm biến cố tim mạch, nâng cao chất lượng chăm sóc và giảm gánh nặng bệnh tật, trong bối cảnh tỷ lệ tăng huyết áp gia tăng, đặc biệt ở người trẻ, lao động thành thị và vùng nông thôn đang đô thị hóa.
Các chuyên gia khuyến cáo mọi người, đặc biệt trên 40 tuổi, nên đo huyết áp ít nhất một lần mỗi năm. Người có bệnh lý đi kèm như đái tháo đường hoặc bệnh thận cần theo dõi thường xuyên theo hướng dẫn của cơ sở y tế. Trạm y tế cơ sở và bác sĩ gia đình có thể quản lý bệnh nhân tăng huyết áp, bao gồm điều trị lối sống và thuốc men; chỉ chuyển tuyến khi bệnh không kiểm soát được hoặc xuất hiện nguy cơ cao cần can thiệp chuyên sâu.
Lê Phương
