Đây là kết luận từ Báo cáo Khoảng cách sản xuất (Production Gap Report) công bố ngày 22/9, bởi Viện Môi trường Stockholm (SEI), Climate Analytics và Viện Phát triển Bền vững Quốc tế (IISD). Báo cáo đo lường chênh lệch giữa kế hoạch sản xuất than, dầu và khí của các nước với mức cần thiết để ứng phó khủng hoảng khí hậu.
Theo đó, các chuyên gia phân tích lộ trình chuyển đổi năng lượng 20 quốc gia đang chiếm hơn 80% tổng sản lượng nhiên liệu hóa thạch toàn cầu, gồm Australia, Brazil, Canada, Trung Quốc, Colombia, Đức, Ấn Độ, Indonesia, Kazakhstan, Kuwait, Mexico, Nigeria, Na Uy, Qatar, Nga, Arab Saudi, UAE, Anh và Mỹ.
Thống kê đến 2030, 17 nước trong số này định tăng sản lượng ít nhất một loại nhiên liệu hóa thạch. 11 quốc gia dự báo sản lượng cuối thập niên này cao hơn so với kế hoạch đề ra năm 2023. Chỉ 6 nước xây dựng định hướng sản xuất phù hợp với mục tiêu phát thải ròng bằng quốc gia và toàn cầu.
Công nhân làm việc tại một mỏ than đá thuộc tỉnh Sơn Tây, Trung Quốc. Ảnh: AFP
Tính chung, các nước trên dự kiến sản xuất nhiều hơn 120% mức nhiên liệu hóa thạch cần thiết để giới hạn nhiệt độ trái đất tăng không quá 1,5°C và 77% so với kịch bản tăng không quá 2°C. Kết quả này kém hơn nghiên cứu được thực hiện năm 2023, với tỷ lệ chênh lệch lần lượt của hai kịch bản là 110% và 69%.
Tại COP28, các bên cam kết xây dựng lộ trình "chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch". Tuy nhiên, "có sự lệch pha giữa cam kết khí hậu và kế hoạch sản xuất thực tế", bà Emily Ghosh, Giám đốc Chương trình chuyển đổi công bằng SEI lưu ý.
Ông Olivier Bois von Kursk, Cố vấn chính sách tại IISD cho rằng sự gia tăng kế hoạch mở rộng nhiên liệu hóa thạch hai năm qua đáng báo động. "Dù nhiều chính phủ coi năng lượng tái tạo là chìa khóa an ninh năng lượng, nhưng vẫn có những nước đặt cược chống lại quá trình chuyển dịch sạch", ông bình luận.
Nhà khoa học cấp cao Derik Broekhoff của SEI nói chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch không chỉ là phát triển năng lượng tái tạo. "10 năm qua, năng lượng tái tạo tăng trưởng nhanh, nhưng chưa thay thế được nhiên liệu hóa thạch", ông nêu.
Theo báo cáo, nhiều nước đang nâng tham vọng ngắn hạn về sản xuất than và khí. Trung Quốc từng muốn giảm nhanh sử dụng than, nhưng nay hạ tốc độ. Công suất khí hóa lỏng (LNG) các nước cũng bùng nổ hai năm qua. Brazil - chủ nhà COP30, dự kiến tăng 56% sản lượng dầu và 110% lượng khí vào năm 2030 so với 2023.
Nhóm nghiên cứu cho rằng các chính phủ phải đóng vai trò then chốt trong kéo giảm chênh lệch giữa sản lượng nhiên liệu hóa thạch định sản xuất với mức cần thiết nhằm đạt mục tiêu Hiệp định Paris, bởi nhiều công ty dầu khí là doanh nghiệp nhà nước. Thậm chí, khối tư nhân trong ngành vẫn được cấp phép thăm dò, phê duyệt dự án và trợ cấp. "Chính phủ đặt ra luật chơi, nhưng đa số chưa dùng quyền lực đó đúng hướng", Neil Grant, chuyên gia Climate Analytics bình luận.
Báo cáo kêu gọi các nước chấm dứt khai thác và sử dụng than trước 2040. Đồng thời, các quốc gia cần giảm ít nhất 75% sản xuất và tiêu thụ dầu khí vào năm 2050. Tuy nhiên, ngày càng nhiều nhà khoa học cho rằng mục tiêu giữ nhiệt độ toàn cầu tăng dưới 1,5°C đã ngoài tầm với.
Phiên An (theo SEI, IISD, Le Monde)
