Bộ Tài chính đang đề xuất áp thuế trên lợi nhuận với tất cả hộ kinh doanh có doanh thu vượt ngưỡng chịu thuế, thay vì tính trên toàn bộ doanh thu như hiện hành. Cụ thể, hộ xác định được chi phí đầu vào, có doanh thu dưới 3 tỷ đồng một năm sẽ chịu thuế suất 15% trên phần lãi, còn trên 3 tỷ đồng là 17%. Trường hợp không xác định được chi phí, họ nộp theo tỷ lệ trên doanh thu như hiện nay, mức 0,5-2% tùy ngành nghề.
Nói với VnExpress, TS Nguyễn Ngọc Tú, nguyên Vụ trưởng Tổng cục Thuế, giảng viên Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, cho rằng cách làm này đúng bản chất "thuế thu nhập phải được tính trên phần lãi, không phải trên doanh thu".
Cùng quan điểm, ông Nguyễn Huỳnh Anh Tuấn, Giám đốc Công ty TNHH Kế toán thuế GSC, cho rằng việc Bộ Tài chính chia ra nhiều phương án tính thuế dựa trên quy mô doanh thu và khả năng xác định chi phí của hộ kinh doanh là hợp lý. Việc này đảm bảo nguyên tắc nộp thuế đúng và đủ.
So với quy định hiện hành, theo ông Tuấn, đề xuất mới giúp hộ kinh doanh giảm đáng kể chi phí thuế. Đặc biệt những hộ trong các ngành nghề có doanh thu bán hàng lẫn chi phí đầu vào cao (nhân công, nguyên vật liệu, mặt bằng...) sẽ được hưởng lợi.
Tại tọa đàm về chính sách thuế tuần này, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam đánh giá cao đề xuất tính thuế thu nhập trên lợi nhuận. "Hộ kinh doanh chỉ phải nộp thuế nếu có lãi và không phải nộp khi bị lỗ. Hình thức này đảm bảo chính sách thuế minh bạch và công bằng hơn", bà nhận xét.
Tiểu thương bán hàng tại chợ Bến Thành (TP HCM). Ảnh: Quỳnh Trần
Tính tới cuối 2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh. Số hộ hoạt động ổn định (khoán và kê khai) là 2,2 triệu. Số hộ có doanh thu trên ngưỡng phải nộp thuế (hơn 100 triệu đồng một năm) là 1,3 triệu, chiếm 59% tổng số hộ kinh doanh.
Ở góc độ hộ kinh doanh, nhiều người ủng hộ nhưng không khỏi lo ngại. Anh Nguyễn Văn Tâm, chủ quầy quần áo tại một khu chợ ở Hà Nội, cho rằng thuế tính theo lãi "có lợi cho những ngành có biên lợi nhuận biến động". Tuy nhiên, nguồn hàng thời trang được anh chủ yếu nhập từ chợ đầu mối, thanh toán tiền mặt, gần như không có hóa đơn.
"Nếu yêu cầu chứng minh chi phí, tôi lo không đủ chứng từ và bị ấn định thuế cao hơn thực tế", anh Tâm nói và đề xuất cơ quan quản lý nghiên cứu cơ chế đơn giản hoặc áp dụng "hệ số chi phí theo ngành" để thuận lợi cho các hộ kinh doanh nhỏ.
Trong khi đó, chị Trần Mỹ Duyên (tiểu thương bán hải sản tại TP HCM) nhìn nhận tính thuế theo lãi "công bằng hơn" vì giá đầu vào như tôm, mực biến động theo ngày. Tuy nhiên, chị lo việc ghi chép hóa đơn khi công việc bắt đầu từ 3-4 giờ sáng. "Nếu quy định quá chặt, tiểu thương chợ truyền thống khó theo kịp", chị nói.
Thực tế, hầu hết hộ kinh doanh đang nộp thuế khoán, không quan tâm đến hóa đơn. Hàng tồn kho của họ phần lớn không có chứng từ. Do đó, chuyên gia Nguyễn Ngọc Tú cho rằng việc áp dụng cách tính mới ngay đầu năm sau sẽ "gần như khó khả thi".
"Việc thiếu hóa đơn chứng từ sẽ khiến các hộ kinh doanh không chứng minh được chi phí hợp lý, hợp lệ. Từ đó, họ khó xác định giá vốn, lãi lỗ để nộp thuế", ông Tú nói.
Chuyên gia cho rằng cần lộ trình để các hộ tái cơ cấu nguồn mua, chuyển dần sang giao dịch có chứng từ.
Còn ông Nguyễn Huỳnh Anh Tuấn chỉ ra rào cản từ thói quen của hộ kinh doanh. Theo đó, nhiều hộ, nhất là người lớn tuổi, kinh doanh ở chợ truyền thông coi việc quản lý hóa đơn là thủ tục rườm rà. Do đó, họ cần thời gian thay đổi, tiếp cận công nghệ để tuân thủ quy định, hoặc tốn thêm chi phí thuê dịch vụ kế toán. Từ phía cơ quan quản lý thuế, ông Tuấn cho rằng khối lượng công việc cũng tăng lên đáng kể khi áp dụng đề xuất mới, do cần đối chiếu chứng từ chi phí để xác định phương án tính thuế.
Ngoài phương pháp tính, Bộ Tài chính cũng nghiên cứu tăng ngưỡng doanh thu chịu thuế với hộ kinh doanh để phù hợp thực tế, đảm bảo công bằng cho người nộp. Hiện, ngưỡng chịu thuế áp dụng với các hộ, cá nhân kinh doanh là 100 triệu đồng một năm, dự kiến nâng lên 200 triệu từ năm sau. Mức này bị chê bất cập, nên các chuyên gia, đại biểu Quốc hội đề nghị cần điều chỉnh, tối thiểu phải 500 triệu, thậm chí 1 tỷ đồng.
Theo ông Lưu Đức Huy, Phó cục trưởng Cục Quản lý giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí (Bộ Tài chính), nếu áp dụng việc tính thuế trên lợi nhuận với các hộ kinh doanh, ngưỡng doanh thu chịu thuế sẽ không còn tác động quá nhiều. Khi đó, ngưỡng này chủ yếu đóng vai trò xác định hộ quy mô nhỏ lẻ được miễn thuế.
Ông Huy khẳng định mức điều chỉnh sẽ được cơ quan này cân nhắc kỹ để tránh bất bình đẳng. "Nếu mức miễn quá cao, có thể sẽ gây bất công bằng giữa hộ được miễn và hộ phải nộp thuế, Ngược lại, việc miễn quá nhiều sẽ làm giảm thu ngân sách, tạo bất bình đẳng", đại diện Bộ Tài chính nói.
Ở khía cạnh này, TS Nguyễn Ngọc Tú cũng cho rằng việc nâng ngưỡng miễn thuế quá cao có thể tạo ra "vùng xám", khuyến khích hành vi trốn thuế và làm mất động lực chuyển đổi thành doanh nghiệp.
Ông giả sử với ngưỡng 1 tỷ đồng, tương ứng 99% hộ kinh doanh cả nước sẽ được miễn thuế. Điều này có thể khiến hộ quy mô lớn chia nhỏ doanh thu, trốn thuế, và làm giảm động lực chuyển lên doanh nghiệp của các hộ. Do đó, ông Tú kiến nghị tạm thời áp dụng mức 200 triệu đồng và xem xét điều chỉnh sau năm 2026, khi hệ thống hóa đơn điện tử bao phủ rộng hơn.
"Chính sách cần tránh điều chỉnh đột ngột gây xáo trộn thị trường. Thêm vào đó, khi hệ thống hóa đơn bao phủ vào 2026, lúc đó mới có dữ liệu thực để xem ngưỡng 200 triệu nên giữ hay điều chỉnh", ông nói thêm.
Phương Dung - Phương Đông
